Morgunblaðið - 31.12.1961, Síða 14

14
MORCVNBLAÐ1Ð
Sunnudagur 31. des. 1961
— Aramót
Framh. af bls. 12.
helgismálsins. Veiðiréttindi
Breta innan tólf mílna fisk-
veiðilögsögunnar eru raunar
hvimleið en á þeim stöðum
og tíma, sem okkur gera
minnst tjón. Þessi veiðirétt-
indi eru og takmörkuð við
þriggja ára tíma frá því að
samningurinn gekk í gildi.
Líður þannig óðum á samn-
ingstímann og kemur engum
í alvöru til hugar, að samn-
ingurinn verði endurnýjaður.
Getsakir stjómarandstæðinga
um það eru gersamlega til-
efnislausar.
Gegn þessum takmörkuðu
veiðiheimildum viðurkenndu
Bretar ekki einungis tólf
mílna fiskveiðilögsöguna til
frambúðar, heldur og nýjar
grunnlínur þegar í stað, er
stórlega juku fiskveiðilög-
sögu okkar. Stjórnarandstæð
ingar urðu ókvæða við, þeg-
ar þeir áttuðu sig á þessari
mikilvægu réttarbót, ekki
sízt vegna þess að allt þang-
að til höfðu þeir viljað láta
lögfesta hinar gömlu grunn-
línur, sem íslendingum voru
miklu óhagkvæmari. Þeir
höfðu þannig af ákefð bar-
izt fyrir mun lakari lausn til
handa íslendingum en þeirri
sem fékkst.
Ómetanleg trygging
Með sama hætti höfðu þeir
á ráðstefnu eftir ráðstefnu
viljað, að íslendingar bindu
sig með alþjóðasamningi um
að lúta tólf mílna fiskveiði-
lögsögu um alla framtíð en
ætluðu að ærast yfir því, að
íslenzka stjómin áskildi sér
rétt til að halda áfram bar-
áttmmi fyrir friðun land-
gmnnsins alls, að því til-
skildu, að ágreiningur um
frekari útfærslur yrði borinn
undir alþjóðadómstólinn.
Það var .einmitt alþjóðadóm
stóllinn, sem fyrstur ruddi
veginn fyrir stækkun fisk-
veiðilandhelginnar með dómi
sínum í máli Norðmanna og
Breta. Enda komu allir íslend
ingar nema kommúnistar sér
saman um það, þegar út í
landhelgisbaráttuna var lagt
á árunum 1951 og 1952, að
hana yrði að heyja svo, að
Islendingar gætu borið mál
sitt undir alþjóðadómstólinn,
ef í odda skærist.
Þarf ekki að eyða orðum
að því, að samningur um,
að réttum lögum skuli fylgt,
er fyrst og fremst til hags
þeim máttarminni en ekki
hinum, er yfir valdinu ræð-
ur.
Vestur-Þjóðverjar, sem
reyndust okkur allra þjóða
bezt í landhelgisdeilunni á ár
unum 1958—1960, hafa nú
sótt eftir sgms konar rétti
og Bretar og ríkisstjórnin
fallizt á, að veita þeim hann
að áskildu samþykki Alþing-
is. Þegar samningurinn við
Breta var til umræðu á Al-
þingi, töldu stjórnarandstæð-
ingar sjálfsagt, að öðrum
yrði að veita sams konar
rétt. Skýtur óneitanlega mjög
skökku við málflutning
stjórnarandstæðinga, frá því í
fyrra, að þeir skuli nú snú-
ast gegn tillögu um að veita
Vestur-Þjóðverjum jafnrétti
við Breta.
Erfiðleikar togaranna
Sama er um tal þeirra
varðandi hugsanlega rýmk-
un veiðiheimildar fyrir ís-
lenzka togara innan fiskveiði
lögsögunnar. Þeir láta nú
eins og spurningin um þetta
varði erlenda menn ekki síð-
ur en okkur. Að sjálfsögðu
er það hrein firra. íslending-
ar hafa einir fullt vald til
að kveða á um, með hvaða
veiðitækjum íslenzk skip
megi veiða innan okkar eig-
in fiskveiðilögsögu. Með engu
móti verður á móti því mælt,
að gengið er á hagsmuni tog-
aranna með núgildandi regl-
tun. Þeir hafa verið sviptir
réttindum, sem þeir áður
höfðu. Af þessum sökum
Útför móður okkar, tengdamóður
ÞÓHUNNAR BJARNADÓTTUR
frá Fögrueyri,
fer fram frá Fríkirkjunni, miðvikudaginn 3. janúar kl.
10,30 f.h. — Athöfninni verður útvarpað.
Málfríður Jónsdóttir, Þóra Jónsdóttir,
Elísabet Jónsdóttir, Meyvant Sigurðsson,
Sigríður Jónsdóttir, Jón G Jónsson.
Jarðarför móður okkar
VALGERÐAR HARALDSDÓTTUR BRIEM
er andaðist 27. desember 1961, að heimili sínu Skipholti
34, fer fram frá Fossvogskirkju föstudaginn 5. janúar
1962 kl. 13,30.
Fyrir hönd systkinanna.
Ingibjörg Ólafsdóttir
Maðurinn minn og faðir
SVEINN ÓLAFSSON
verður jarðsunginn miðvikud. 3. jan. frá Fossvogskirkju
kl. 1,30. —Blóm vinsamlega afþökkuð, en þeim sem vildu
minnast hins látna er bent á Slysavarnafélag Islands.
Salóme Jóhannsdóttir,
Karl Sveinsson,
Viggó Sveinsson,
Borgar Sveinsson.

hafa þeir orðið fyrir stór-
stórkostlegu tjóni. Hvort
skynsamlegt sé að veita þeim
aukin réttindi innan fiskveiði
lögsögunnar er allt annað
mál og verður fyrst og
fremst að byggjast á mati sér
fróðra manna og á réttmætu
tilliti til allra þeirra hags-
muna, sem hér koma við
sögu.
Ef ekki þykir fært að veita
íslenzku togurunum aukin
veiðiréttindi frá því, sem
þeir hafa nú, mælir öll
sanngirni með því, að þeir
fái bætur. I beztu samræmi
við almennar réttarreglur
væri, að bæturnar inntu af
höndum þeir, sem vinning
hafa af réttindasviptingum
togaranna. Ef það þykir ekki
fært, þá er óhjákvæmilegt,
að þeim verði á einhvern
hátt bætt úr almannasjóði,
eða með því að létta af þeim
byrðum, sem nú hvíla á þeim,
meðan þeir verða fyrir
skakkaföllum vegna alþjóðar
nauðsynjar og ekki finnast
önnur ráð til að bæta úr nú-
verandi neyðarástandi.
Héldu að viðreisnin
yrði sjálfdauð
Svo dólgslega sem stjórn-
arandstæðingar létu framan
af út af hugsanlegri lausn
landhelgisdeilunnar, másegja,
að þeir hafi fyrst farið sér
hægt í andstöðunni gegn við
reisnarráðstöfunum stjórnar
og Alþingis 1960. Hrakspár
skorti raunar ekki, samanber
fullyrðingar um yfirvofandi
atvinnuleysi og móðuharð-
indi af manna völdum. Ein-
mitt vegna þess, að þeir sýn-
ast sjálfir hafa trúað á
hrakspár sínar höfðu stjórn-
arandstæðingar sig ekki veru
lega í frammi til að ónýta
viðreisnarráðstafanirnar til
að byrja með. Þeir voru þess
fullvissir, að þær mundu
hrynja af sjálfu sér og ó-
kleift mundi reynast að koma
bátaflotanum úr höfn um
áramótin 1960—1961 nema
horfið væri frá viðreisnar-
stefnunni. Af þessum sökum
beittu þeir ekki verkfalls-
vopninu á árinu 1960 eins og
ýmsir þeirra þó vildu. Hinir
urðu ofan á, sem sögðu, að
mun betra væri, að viðreisn-
in yrði sjálfdauð, svo að ekki
væri hægt að kenna stjórn-
arandstöðunni um.
Raunar reyndu útsendarar
stjórnarandstöðunnar að fá
útvegsmenn til þess fyrir jól
1960 að leggja á róðrarbann,
ef ekki yrði gengið að kröf-
um um stórauknar tekjur til
handa útgerðinni, sem ekki
var með nokkru móti hægt
að ná nema með samsvarandi
skattlagningu á almenning í
einu eða öðru formi. En þær
ráðagerðir fóru einnig út um
þúfur, og á sama veg fór nú
enn fyrir skemmstu, þegar
Eysteinn Jónsson og Lúðvík
Jósefsson settust að á fundi
LlÚ til að reyna að efna til
uppsteits þar ríkisstjórninni
jtil miska.
Sáu gengislækkunina
fyrir
Allt reyndist þetta á ann-
an veg en stjórnarandstæð-
ingar höfðu ætlað. Þrátt fyr-
ir ýmsa örðugleika tókst við-
reisnin svo, að þegar komið
var fram undir mitt ár 1961
virtist komið yfir örðugasta
hjallann. Þá var það, að grip
ið var til þess ráðs sem
stjórnarandstæðingar höfðu
ekki ætlað að beita fyrr en
í síðustu lög. Efnt var til al-
mennra verkfalla og þegar
þau sýndust ekki gefa svo
skjóta raun til hags upp-
lausnaröflunum, sem vænzt
hafði verið, var það ráð upp-
tekið, að SÍS var látið semja
um almennar kauphækkan-
ir. Afleiðing alls þessa varð
sú, að kaup hækkaði almennt
í landinu frá 13,5—19%.
Engum, sem um það hugs-
aði, gat blandazt hugur um,
að af svo gífurlegum almenn
að upphæð 150 milljónir kr.
Gjaldeyriseignin, í nóvember
lok er þannig samansett, að
í frjálsum gjaldeyri er hrein
eign að upphæð 456 milljón-
ir króna, en í vöruskipta-
gjaldeyri hrein skuld að upp
hæð 62 millj. kr. Til að fá
réttara samanburð er í fram-
angreindum tölum hvarvetna
reiknað með núgildandi
gengi. t
Vegna bættrar gjaldeyris-
stöðu, hefur Seðlabankinn
ákveðið að endurgreiða nú
um áramótin 2 millj. doll-
ara, 86 milljónir kr., af þeim
7 milljónum dolara, sem not-
aðar höfðu verið af yfirdrátt
arláni því að upphæð 12
millj. dollara, sem Evrópu-
sjóðurinn veitti í sambandi
við framkvæmd efnahags-
um kauphækkunum hlaut að j ráðstafananna í ársbyrjun
leiða, að ómögulegt væri að
halda gengi íslenzku krón-
unnar óbreyttu. Af hálfu
ríkisstjórnarinnar hafði marg
sinnis verið við þessu varað
og skömmu áður en SÍS gekk
til hinna örlagaríku samn-
inga, hafði formaður þess,
hinn glöggskyggni framkv.-
stjóri KEA á Akureyri, Jak-
ob Frímannsson, lýst yfir því,
að af almennum kauphækk-
unum mundi leiða gengis-
lækkun.
Raunin varð og sú, að
Seðlabankinn, sú stofnun,
sem ætla verður að bezt sé
til þess fær að dæma hlut-
laust um þvílík efni, taldi
nýja skráningu gengisins ó-
hjákvæmilega í samræmi við
það, sem orðið var.
1960.
Sparifjársöfnun eykst
Ætla hefði mátt, að kaup-
hækkanir og gengislækkun-
in, sem af þeim leiddi, hefði
skapað óróa og ókyrrð, sem
drægi úr sparifjárinnlögum.
Einmitt það, hversu rösklega
var við brugðið, bægði einn-
ig frá vandræðum í þessum
efnum. Aukning spariinnlána
í bönkum og sparisjóðum
hefur verið um 363 milljónir
króna á tímabilinu janúar-
nóvember 1961 en var 191
milljón króna á sama tíma
árið 1959. Meðalhækkun
spariinnlána á mánuði var
20 millj. kr. á mánuðunum
apríl-nóv. 1959, 25 millj. kr.
á sömu mánuðum 1960 og um
40 millj. kr. á sömu mánuð-
um 1961. Aukning vaxta hef-
ur engin áhrif á þessar töl-
ur, þar sem vextir leggjast
ekki við lán fyrr en um ára-
mót.
Menn minnast þess, að
velti-innlán fóru læl^kandi á
árinú 1960 og notuðu stjóm-
arandstæðingar þá lækkun
til þess að reyna að sýna
fram á, að veruleg sparifjár-
aukning hefði. ekki orðið.
Allur hvíldi sá málflutning-
ur á fullkomnum blekking-
um. En jafnvel sá efniviður
er ekki fyrir hendi nú vegna
þess, að á árinu 1961 hafa
veltiinnlán aukizt um 300
milljónir króna.
Þá fer því og fjarri, að út-
lánaskerðing hafi leitt til
óeðlilegs samdráttar í at-
vinnurekstri. Allir vita, að
fullyrðingarnar um samdrátt
eiga sér engan stað í veru-
leikanum, enda hafa útlán
banka og sparisjóða aukizt
um 470 millj. kr. á tímabil-
inu janúár-nóv. 1961. Þegar
hafðar eru í huga yfirfærsl-
ur lána úr viðskiptabönkun-
um til stofnlánadeildar sjáv-
arútvegsins er aukningin enn
meiri eða um 650 millj. kr.
Er þetta mun meiri aukning
en á árinu 1960, en þá varð
hún 373 millj. kr. Vegna
hinnar miklu innstæðuaukn-
ingar hefur þessi útlánaaukn
ing getað orðið án þess, að
staða peningastofnananna við
Seðlabankann hafi versnað.
Þvert á móti hefur hún batn
að um 193 milljónir króna á
árinu, en hafði batnað run
33 millj. kr. á árinu 1960.
Stórbætt gjaldeyrisstaða
Með þessum skjótu ráðstöf
unum var frá miklum vanda
forðað. Ef aðgerðir hefðu
verið látnar bíða, má telja
víst, að allur gjaldeyrir hefði
uppurizt á nokkrum mánuð-
um. Af því hefðu ný vand-
ræði hlotið að skapazt, enn
stórkostlegri gengislækkun
orðið óumflýjanleg, og þó
um seinan, eða ný höft ásamt
uppbótakerfi og almennri
skattahækkun því samfara.
Vegna þess, hversu skjót-
lega var við brugðið, hefur
reynslan orðið sú, áð gjald-
eyrisstaða bankanna batnaði
um 267 milljónir króna frá
áramótum 1960—61 til nóv-
emberloka 1961. Á sama tíma
höfðu birgðir útflutningsaf-
urða aukizt um 249 milljón-
ir króna en ábyrgðir og inn-
heimtur með stuttum
greiðslufresti einungis aukizt
um 35 milljónir króna.
Árið 1960 batnaði gjald-
eyrisstaða bankanna um 271
miljónir króna. Á því ári
lækkuðu hins vegar birgðir
útflutningsafurða um 134
milljónir króna og ábyrgðir
og innheimtur með stuttum
greiðslufresti jukust um 207
milljónir króna. Bati gjald-
eyrisstöðunnar á árinu 1961
á því ekki rætur sínar að
rekja til minnkunar birgða
og útflutningsafurða eða
aukningar á notkun greiðslu-
frests með sambærilegum
hætti og var á árinu 1960.
Hrein gjaldeyriseign var í
lok nóvember 1961 394 millj.
kr., en í árslok 1959 hafði
verið hrein gjaldeyrisskuldiHins vegar er ljóst, að hér