Morgunblaðið - 21.03.1962, Blaðsíða 14

14
MORGnvnt Amh
Miðvikrdagur 21. marz 1962
Sendisveinn
Duglegur sendisveinn óskast
Kexverksmiðjan FRÓIM H.f.
Skúlagötu 28.
2 skrífstofuherbergi
ÓSKAST I MIÐBÆNUM.
Uppiýsingar í síma 15095
Útför eiginkonu minnar,
ÓLAVÍU SIGRÍÐAR ÁRNADÓTTUR
fer fram frá Landakirkju í Vestmannaeyjum laugar-
daginn 24. marz kl. 2 síðdegis.
Minningarathöfn verður í Dómkirkjunni næstkomandi
föstudag 23. marz kl. 10,30 árdegis.
Þórður Oddgeirsson.
Eiginkona mín
MATTHILDUR KRISTJÁNSDÓTTIR
Stakkholti, Ólafsvík,
andaðist í Landsspítalanum aðfaranótt 20. marz.
Jarðarförin verður augiýst síðar.
Halldór Jónsson.
Systir mín og mágkona
ANNA HALLSON
73 ára að aldri,
andaðist í Californíu 15. marz.
Magnús Jónsson. Una Einarsdóttir.
Jarðarför eiginmanns míns og föður okkar
HARALDAR JÓNSSONAR
fer fram frá Foscvogskirkju, föstudaginn 23. marz kl.
10,30. — Blóm eru vinsamlegast afþökkuð.
Ásta Þorvarðardóttir og börnin.
Jarðarför eiginmanns míns, föður og tengdaföður
JÚLÍUSAR JÓNSSONAR
Breiðagerði 8,
sem andaðist 15. þ.m. fer fram frá Fossvogskirkju
fimmtudaginn 22. þ.m. kl. 3 e.h. — Blóm og kransar
afbeðin, en þeim sem vildu minnasí hins látna er bent
á líknarstofnanir.
Hólmfríður Guðjónsdóttir,
Magnús Júlíusson, Kristín Guðmundsdótdr.
Móðir mín, tengdamóðir og amma
HALLA ÁRNADÓTTIR
sem lézt 13. þ.m., verður jarðsungin frá Fossvogskirkju
fimmtudaginn 22. þ.m. kl. 13,30. — Blóm og kransar
afbeðin, en þeim sem vildu minnast hinnar látnu er
bent á barnaspítalasjóð Hringsins.
Halla Gísladóttir, Baldur Skarphéðinsson,
Halla Björg Baldursdóttir. Gísli Baldursson.
Þökkum innilega auðsýnda samúð og vinarhug við
andlát og jarðarför móður okkar
VALGERÐAR SIGURÐARDÓTTUR
Víðimel 53.
Björg Símonardóttir,
Egill Símonarson,
Sigurður Símonarson.
Faðir minn
JÓHANN B. SNÆFELD
andaðist að Hrafnistu 19. þessa mánaðar.
Fyrir hönd aðst.andenda.
Páll J. Snæfeld.
Faðir minn
SIGURÐUR SIGMUNDSSON
Fálkagötu 11,
andaðist aðfaranótt 19. þessa mánaðar að Elliheimilinu
Grund.
Gísli V. Sigurðsson.
VETTVANGUR
Framh. af bls. .3.
tekjur. Má segja, að þetta sé
sanngjarnt, en þó hefði m.eð tii-
iiti til þess að sparifé er að á-
kveðnu marki skattfrjálst vel
mátt hugsa sér einhver sikattfríð-
indi hjá þeim, sem arðinn flá,
eins og t.d. mun vera í Banda-
ríkjunum, þar sem 50 doliara
arður er skattfrjáls og noktour
frádráttur af þeim arði sem fraan
yfir er.
Hitt atriðið er þó etoki síður
mikilvægt, en það eru átovæðin
uim heimild til að gefa út jöfnun-
arhlutabréf. Þau ákvæðj miða að
því að hluthafar fái nafnverð
bréfa sinna haekkað til sammæmis
við almennar verðhætokanir,
þannig að 10% arðuíinn verði
ekki einungis greiddur af upp-
haflegu nafnverði heldur af upp-
hæð, sem svarar til verðgildis
peninganna þegar þeim var var-
ið til hlutabréfakaupanna. Hefur
þetta að sjálfsögðu geysimikla
þýðingu, og má segja að vel sé
unandi við þessi átovæði, þegar
hliðsjón er höfð af því, að gert
er ráð fyrir, að skattar á félögin
verði hóflegir, þannig að þau geti
oft borgað út meiri arð en 10%,
þó að það, sem framyfir er, verði
fyrst skattlagt hjá félagimu
sjálfu.
Skattalagabreytingin ein nægir
þó etoki til þess að hér verði
unnt að starfrætoja almennings-
hlutafélög. Til þess verður ó-
hjákvæmilega að rísa upp verð-
bréfamarkaður, þar sem memn
geta verzlað með bréf sín, selt
þau greiðlega, ef þeir þurfa á
fé að halda til eintoaþarfa O.s.frv.
í hinum nýjú lögum um Seðila-
banka íslamds er bamkanum heim
ilað að kaupa Og selja rítoisskulda
bréf og önnur trygg verðbréf,
enda skuli hamn vinna að þvi að
á komist skipuleg verðbréfavið-
skipti. Honum er í því Skyni heirn
ilt að stofma til og reka kaup-
þing, þar sem verzlað yrðj með
vaxtabréf og hlutabréf sam-
kvæmt reglum, sem bantoastjórn-
in setur og ráðherrann staðfestir.
Þannig er nú þegar í lögum á-
kvæði, sem nægir til að koma
upp verðbréfamarkaði og meira
að segja er að ýmsu leyti heppi-
legt, að þessi heimild skuli vera
svo lauslega orðuð, að Seðlabank
inn, með atbeina ráðherra, geti
sett reglur og breytt þeim eftir
því sem málunum karrn að miða
áfram, þó að síðar kunni að koma
að því að tímabært verði talið að
setja heildanlöggjöf um slík
viðskipti.
Sannarlega er það ekki vanda-
laust verk að setja reglur um
rekstur kaupþings og háir það
okkur mjög, að hér mun enginn
maður gjörKunnugur slíkri starf-
semi, en þeim mun meiri þörf er
á því, að Seðlabankinn yndi bráð
an bug að undirbúningi.
Nokkur atriði, skulu hér nefnd
sem þeir menn verða að glíma
við, sem settir verða til að á-
kveða hvaða hlutabréf fáist
skráð á verðbréfamarkaði og
hvernig unpbygging hlutafélaga
þufi að vera til þess að stjórn
verðbréfamarkaðsins telji nægi
lega tryggilega um hnútana búið.
Fyrst og fremst þarf að gæta
þess vel, að hluthafar fái í ráun
réttri notað þann atkvæðisrétt
sem þeim er ætlaður. Menn þurfa
að hafa aðgang að hlutahafa-
skrám., svo að þeir geti náð til
annarra hluthafa, ef þeir vilja
gagnrýna stjórnendur eða toorna
á breyttum rekstri.
Eftirlit þarf að hafa með því að
eðlilegur arður sé útborgaður og
yfirleitt ekki minna en helming-
ur hagnaðar.
Sjá þarf um að engar hömlur
séu á viðskiptum með hlutabréf
in.
Þegar um eiginleg almennings
hlutafélög er að ræða, verða að
vera strangar reglur um takmörk
un atkvæöisréttar hvers ein-
statolings, þótt hann eigi allstór-
an hlut í félaginu eða þá bein-
línis takmaitoað hve mikið hver
einstaklingur megi eiga. Að vísu
er ekki ástæða til að meina skrán
ingu hlutabréfa í félögum, sem
öðruvísi væru upp byggð, t. d.
gætu viðskipti með svotoöl'luð for
ganghlutabréf verið eðlileg, jafn-
vel bréf, sem ekki fylgdi at-
kvæðisréttur en hinsvegar for-
gangur til arðútborgana, eða þá
sala skuldabréfa með heimild til
að breyta þeim síðar í hlutafé
0. s. frv. En þarna er etoki síður
ástæða til eftirlits Og stoilmertoi-
legra upplýsinga, svo að menn
viti hverskyns bréf er um að
ræða, því að tilhögunin er marg-
vísleg.
Strangt eftirlit þarf að hafa
með birtingu reitoninga og
glöggra upplýsinga um hag fé-
laganna á hverjum tírna.
Eftirlit þarf að hafa með nýj-
um hlutafjárútboðum o. s. frv.
□
Ef þróunin verður sú, sem von-
andi er, að allmörg almennings-
hlutafélög rísi upp, og jafnframt
ef til vill önnur félög, sem aðeins
að nökkru leyti hafa hlutabréf
sín á almennum martoaði, þá stoap
ast líka grundvöllur fyrir nýjan
hátt á hlutabréfaviðskiptum, sem
ryður sér mjög til rúms erlendis,
þ.e.a.sjhimr svokölluðu „Mutual
Funds“, þar sem hlutabréf eru
keypt í mörgum fyrirtætojum og
áhættunni dreift, en síðan fær
almenningur af fé því, sem hann
leggur í þessa sameignarsjóði,
þann meðalarð, sem hin ýmsu
hlutabréf hafa gefið. Þannig
starfa fáir menn fyrir marga að
því að gæta hagsmuna þeirra,
veita fyrirtækjunum aðhald,
kaupa hlutabréf í félögum, sem
vel eru rekin, en selja önnur
bréf, þar sem ver er á málum
haldið o. s. frv.
Ef alikir sameignarsjóðir ættu
eftir að rísa upp, þarf að sjálf-
sögðu eftirlit með þeim, ltkt og
nú er með sparisjóði og raunar
þó meira, því að auðvitað yrði
starfsemi þeirra flóknari. En lík-
legt er að almenning mundi mjög
fýsa að ávaxta fé sitt á þennan
hátt og telja það heppilegra en
hlutabréfakaup í einu eða tveim-
ur almenningshlutafélögum.
Eins og að framan var vikið að
er það hoppilegt, meðan mál
þessi eru að þróast, að Seðla-
bankinn skuli hafa heimild til að
breyta tilhögun viðskiptanna, án
sérstakrar löggjafar. Menn kynnu
þá að spyrja, hvort etoki væri
þörf á að breyta hinni gömlu
hlutafélagalöggjöf, áður en al-
menningshlutafélög eru stofnuð.
Hlutafélagalöggjöfin er að vísu
notokuð ófullkomin, en með valdi,
því, sem Seðlabankinn hefur til
að ákveða hvaða hlutabréf hann
mundi akrá á væntantegum verð-
bréfamarkaði, ætti að vera nógu
vel um hnútana búið til að hefj-
ast handa. Hitt er einnig líklegt,
að erfitt væri að semja nú
renyslulausí þá hlutafélagalög-
gjöf, sem bezt mundi henta, þeg-
ar heilbrigð nýskipan væri kom-
in á rekstur hlutafélaganna.
Bktoert ætli þess vegna að vera
að vandbúnaðí að hefjast handa,
þegar hin nýju skattalög hafa
verið samþykkt. Vandinn er hins
vegar mikiii. eins og ljóst má
vera af þeim örfáu ábendingum,
sem hér hefur verið reynt að
setja fram. En á mjög mitolu ríð-
ur að vel takist til við fyrstu til-
raunir, svo að menn sannfærist
hér eins og annars staðar um,
hve geysi þýðingarmitoill þáttur
í efnahagslifi sérhverrar lýðræð-
isþjóðar slikur frjáls atvinnu-
rekstur með þátttötou almennings
er. Glapræði væri þess vegna að
hefjast handa án þess að tryggi-
lega væri um hnútana búið frá
upphafi.
Einna heppilegast væri að
félög, sem fyrir eru, eins og Eim-
skipafélagið og flugfélögin, riðu
á vaðið, stórykju hlutafé sitt og
treystu :með því reksturinn, svo
að öruggt mætti heita að þau
gætu greitt ríflegan arð. Jafn-
hliða væri mjög æskilegt að eitt-
hvert þjóðnýtt fyrirtætoi, eins og
t. d. Sementsvertosmiðjan yrði
gert að algjöru almenningshluta-
félagi — í áföngum, ef því væri
að skipta, þannig að rílkið héldi
eftir einhverjum hluta á fyrsta
stigi, en mikils almenns fjár-
magns yrði aflað til að treysta
reksturinn og geta auíkið hann,
þegar tímabært teldist. Þegar að
því kæmi að nýr stórrekstur risi
upp ætti hann síðan að vera í
formi almenningúhlutafélags. Mik
ils er um vert að verulegur hluti
stofnköstnaðar slíks fyrirtækis
væri hlutafé helzt etoki minna
en 30—50%, svo að menn gerðu
sér rækilega grein fyrir því, að
arð ætti að borga af því fé, ekki
síður en vextina af lánsfénu.
Einnig þyrfti rúmur fjárhagur
fyrirtækisins að vera tryggður
fyrirfram, gagnstætt því, sem
hér er almennast, svo að menn
hlífðust ekki við eðlilegum arð-
greiðslum, vegna stoorts á rekstr-
arfé.
Tilgangur almenningshlutafé-
laga er margþættur. í fyrsta lagi
er þar um að ræða viðleitni til
að dreifa bjóðareigninnir án þess
að draga úr afköstum einstakl-
inga og þjóðarfheildar. í öðru
lagi miða þau að auiknum sparn-
aði. í þriðja lagi auka þau skiln-
ing á nauðsyn þess, að atvinnu-
fyrirtætoi séu vel rekin og þau
hagnist. í fjórða lagi dreifa þau
hinu efnahagslega valdi og
styrkja þannig beinlínis stoðir
lýðræðisins. Og lotos ættu þau að
geta autoið gagnkvæman stoilning
og traust launþega og vinnuveit-
enda.
Hérlendis er naumast gerandi
ráð fyrir að nokkur ný stór-
fyrirtætoi geti risið nema sem
ríkisfyrirtæki, ef ektoi verður
safnað fjármagni frá fjölda ein-
statolinga, bví að hér erú ekki til
þeir menn, sem ráðizt gætu I
slíkan rekstur einir. Þó ektoi væri
af annarri ástæðu, þá ætti þessi
að nægja til þess að enn yrði
ekki glegið á frest undirbúningi
að stofnun almenningstolutafé-
laga.
Sumir óttast, að hlutabréf f
almenningshlutafélögum mundu
safnast á fáar hendur, þegar fram
liðu stundir. Sú hætta er ekki
mikil og auðvitað minni hér en
annars staðar, þar sem geysi*
stertoir auðlhringar eru. Þeir, sen»
hér má kalla rika, eiga lítoa fæst-
ir mikið af lausum peningum,
Ef þeir ætluðu að kaupa almenn-
ingghlutabréf að ráði yrðu þeir
að selja sínar eignir. Þær lentu
þá til annarra og elaki væri um
raunverulega samþjöppun auða
að ræða. En auk þess hefur áður
verið gerð grein fyrir notokrum
þeirra mörgu leiða, sem hægt er
að fara til að hindra yfirráð
fára aðila í almenningishlutafé-
lögum.
Aðrar röksemdir, sem notokur
veigur sé í, hefur höfundur Vett-
vangsins ekki heyrt gegn stofnun
almenningshlutafélaga. Skammt
ætti því að vera að bíða þesa,
að allur fjöldi landsmanna sann-
færist um nauðsyn þess að fára
þessa leið og verði viitour þátt-
takandi í uppbyggingu íslenzka
atvinnulífs i náinni framtíð og
fjarlægari.
Ey. Kon.
Hótel Borg
LOKAÐ frá kl. 1—3 vegna jarðarfarar
Steingríms J. Jóhannessonar veitingaþjóns.