Morgunblaðið - 16.09.1962, Blaðsíða 23

Sunnudagur 16. sept. 1962
M OF CIIIS BT AÐIÐ ^
23
tíðindi
d
Kapphlaup De Gaulle og Adenauers
við tímann - Kúba og vandi Banda-
ríkjamanna - Alsír, land óttans - Fórna
Bretar hagsmunum Samveldisins?
Þriðja veldið?
r Heimsólin De Gaulle. Frakk-
Jandsforseta, til V-Þýzkalands
kanu að marka tímamót 1 sam-
skiptum þjóðanna tveggja. Á
tæpum 100 árum hafa Frakkar
og Þjóðverjar barizt I þremur
Etórstyrjöldum.
Ein fyrstu ->rð De Gaulle, eftir
komuna til V->ýzkalands, voru:
Loks, eftir svo marga bardaga,
hafa Fratokar og Þjóðverjar geng
ið í bræðralag.**
Þessi orð De Gaulle einkenndu
heimsókn hans nú, á sama hátt
og heimsókn Adenauers, kanzl-
ara, til Frakklands, fyrr á þessu
eumri, bar öll einkenni þeirrar
vináttu, er nú virðist hafa tekizt
með þessum tveimur leiðtogum.
í yfirlýsingu, sem þeir gáfu út
f sameiningu, að loknum einka-
viðræðum, sem aðeins stóðu þó
í hálfa fimmtu klutokustund,
lýstu þeir yfir, að samstæða ríkti
liim afstöðuna til Berlínarmáls-
Þá sagði þar ennfremur, að
„nauðsyniegar ráðstafanir yrðu
gerðar til að treysta sem bezt
tengslin milU landanna, (þ.e.
Frakfcl. og V.-þýzkal.) á sem
flestum sviðum."
Aðeins var vikið stuttlega að
fnikilvsegu máli, Efnahagsbanda
laginu og væntanlegri aðild
Breta, se— Fratokar virðast hafa
etutt meir í orði en verki. Um
það sagði f yfirlýsingunni, að
vonandi tækist brátt að leysa
þann vanda, sem stæði í vegi fyr
ir aðild Breta.
Hins vegar lét forsetinn meira
frá sér heyra um betta mál í
ræðu, sem hann hélt og Adenau
er lýsti sig síðar samiþykkan. Þar
«agði forsetinn, „að fordómar og
hugmyndir ákveðinna aðila inn-
an Efnahagsbandalagsins og á-
hrif, sem gætti frá þeim, er utan
við það stæðu, væru skaðsamleg
ir sameiningu Evrópu.“ Hins veg
ar sagði hann V-Þýzkaland og
Frafckland hafa náð fullu sam-
fcomulagi um það, á hvaða grund
velli slik sameining skuli fara
fram og hana verði að fram-
kværna án tafar.
Erlend blöð hafa mjög gert
þessi ummæli og önnur, sem Ad-
enauer og De Gaulle hafa látið
sér um munn fara um samein-
ingu Evrópu, að urotalsefni.
Vikuriitið „Newsweek“ segir
m.a.: „Þetta þýðir einfaldlega,
að Frakkar og V-Þjóðverjar
munu fara sfnu fram, ef Bretar
og -tuðningsmenn þeirra, Bene-
lux-löndin, vilja etoki fallast. á
kröfur De Gaulle“.
Þar er þvl einnig haldið fram,
•em viðar hefur gætt, að aukin
samstaða Frakka og Þjóðverja
heffi ekki getað gerzt á óheppi-
legri tíroa fyrir Maomillan, for-
sætisráðh rna Breta. Ákvörðun
um aðild Breta að Efnahagsbanda
laginu hefur dregizt á langinn og
Etjómmálaleg samstaða stórveld
anna tveggja á meginlandinu er
sízt til þess fallin að afla fylgis
við hugmyndina um aðild Breta,
1 Bretlandi sjálfu.
Alroenningur í Bretlandi hræð
!st, að Fratokar og Þjóðverjar
setli sér forystúhlutverk í sam-
starfi Evrópurfkj anna og skoð-
nnir Breta muni bví verða undir.
Hins er að gæta, að valdatíma
bil De Gaulle og Adenauers
kunna senn að vera á enda. Af-
stöðu 1 'irra til þess, hvort þeim
tetost að stofna „þriðja veldið",
1 Evrópu, þ.e. stórveldi á borð
við Bandaríkin og Rússland, er
ef .11 vill bezt lýst með orðum
D@ Gaulle, áður en hann lagði í
þýzkalandsför'na: „Við berjumst
við tímann".
Nýtt v'gi
Flutningar Rússa á hernaðar-
sérfræðingum, vopnum og marg
víslegum tækjum til Kúbu að
undanförnu, hafa valdið ráða-
mönnum Bandaríkjanna talsverð
um erfiðleikum á undanfömum
vikum. Þeirrar stooðunar hefur
gætt í allríkum mæli, að Rússar
séu í raun og veru að koma sér
upp herstöð á Kúbu, er kynni síð
ar að verða notuð til árásar á
Bandaríkin, Mið- eða S-Amer-
íku.
Helztu afleiðingar bessara at-
bur-a hafa verið taldar:
• Sigur fyrir toommúnism-
ann í S-Ameríku.
• Á Kúbu er hægt að koma
upp rússneskri kafbátastöð, er
haft getur úrslitabýðingu fyrir
siglingar um Panamaskurðinn og
ferðir kaupskipa á leið til S-
Ameríku.
9 Á Kúbu er hægt að koma
upp --töðvum til að fylgjast með
geimskotum Bandarikjanna frá
Canaveral'höfða, auk bess sem
höfðinn liggur aðeins í 400
mílna íjarlægð frá Kúbu og því
auðvelt stootmark fyrir toomm-
únista.
• Öll Bandarikin liggja vel
við eldflaugaskotum frá Kúbu,
ef til styrjaldar kæmi.
Með siðustu aðgerðum Rússa,
er Kúba orðinn nýr þáttur í
kalda striðinu, á sama hátt og
Laos, Berlfn, S-Vietnam, Líban
on og eyjarnar á Formósusundi.
Viðbrögð Bandaríkjamanna
hafa mjög markazt af Monroe-
yfirlýsingunni svokölluðu frá ár
inu 1823, en þar segir, að sénhver
erlendur átroðningur á vestur-
hveli jarðar muni af stjórn Banda
ríkjanna verða talin ógnun við
frið og öryggi landsins.
Ef þessi yfirlýsing á að liggja
til grundvallar stefnu Bandaríkj
manna I málefnum Kúbu, bá
þýðir hún, að leggja verði til at-
lögu, þar eð Kúba seilist nú til
þess að hafa áhrif á stjórnar-
háttu I Ameríkuríkjunum.
Flestir ráðamenn vestra munu
vera á einu máli um, að með sið I
ustu ráðstöfunum sínum hafi
Rússar brotið gegn þessari yfir
lýsingu og því hafa heyrzt radd-
ir, jafnvel innan Bandaríkja-
þings, sem krefjast þess, að stjórn
in grípi þegar til róttækra ráð-
sfcafana til að kollvarpa veldi
Castros og kommúnista á Kúbu.
Aðrir hafa hins vegar bent á,
að hæpið sé að leggja Monroe-
yfirlýsinguna til grundvallar,
þótt hún hafi verið í fullu gildi
fyrir rúmri öld.
Sérstaklega þykir þó mörgum
varhugavert að grípa nú til
vopna gegn Kúbu, þótt yfirlýs-
ingin. mæli fyrir um íhlutun í
slíku tilfelli, sem nú. Þykir þar
einkum þungt á metunum, að
hér er fyrst og fremst um að ræða
nýjar vígstöðvar Tíússa í kalda
strlðinu, en ekki hernaðaríhlut
un gegn Amerikurikjunum eða
beina ógnun um slíkt.
Kjnnedy, Bandaríkjaforseti
gerði grein fyrir afstöðu stjórn-
ar sinnar á blaðamannafundi, er
hanr, hélt á fimmtudagskvöld.
Þar sagði hann, að ekki væri fcal
in ástæða til vopnaðrar íhlutun-
ar gegn Kúbu nú. Hins vegar
myndi árás frá Kúbu samstund-
is svarað.
Að baki þessari ákvörðun
bandarísku stjórnarinnar býr ná
kvæm afchugun. Kennedy, forseti
hefur ráðgast við alla helztu sér
fræðinga sína í her- og öryggis
málum, auk þess, sem varnarmála
ráðherrann, Robert NcNamara,
og utanríkismálaráðherrann,
Dean Rusk, hafa fjallað um mál
ið I samráði við hann.
Þé hefur Dean Rusk haldið
fund með sendiherrum Ameríku
ríkjanna í Washington. Þetta
var „óformlegur" fundur, þar
sem rætt var almennt um afstöðu
Bandaríkjanna til Kúbu, í ljósi
sðustu abburða.
Niðurstaðan var sú, að fæst
ríkin telja, að þeim stafi nein
sérstök hætta frá Kúbu eins og
er.
Það mun almennt álit allra
þessara ráðamanna, að bótt Rúss
ar hafi nú sfcóraukið bæði hern-
aðarlegan og efnahagslegan
stuðning sinn við Kúbu, bá sé
það ekki gert í þeim tilgangi að
undirbúa vopnaða árás á Banda-
ríkin ,heldur sé hér um að ræða
vel hugsaðan leik I refskák
kalda stríðsins. Sú stooðun hefur
ennfremur komið fram hjá þess-
um mönnum, að Krúsjeff sé enn
síður líklegur til að hætta á
heimsstyrjöld vegna Kúbu en
Berlínar.
Efnahagsástandið á Kúbu hef-
ur versnað mjög, eins og skýrt
hefur verið frá. Nýlega varð
stjóm Castros að leifca á náðir
Rússa til að fá matvæli og aðrar
vörur. Því var vel fcekið af Rúss-
um, og tilkynnt, að flutningur á
þessum vörum til Kúbu vrði
tvöfaldaðir frá því, sem var á
fyrra ári.
Hins vegar berast þær fregnir
frá Kúbu, að Rússar leggi hart
að Kúbumönnum að reyna að
taka upp vinsamlegri samskipfci
við Amerrkuríkin, sérstaklega
Banda íkin, þar sem landið, legu
sinnar vegna, eigi að öðrum
toosti enga framtíð fyrir sér.
Þetta hafur mörgum fundizt
athyglisverðar upplýsingar, e.t.v.
þær athyglisverðustu, sem borizt
hafa um afstöðu Rússa til Kúbu.
Fregnir frá WaShington
herma, að lið tætonifræðinga
þeirra, sem Rússar hafa þegar
sent til Kúb„ telji um 3500
menn. Þessu ber saman við frá-
sögn fréttamanns brezka blaðs-
ins „Daily Express", sem nýlega
var á ferð á Kúbu.
Hvað viðvíkur afstöðu sjálfs
almennings á Kúbu til hinna er-
lendu gesta, þá er bví kannííke
bezt lýst með frásögn, sem barst
frá einu skandinavisku sendiráð
anna í Havanna. Stúlka þaðan
var nýlega að gera innkaup í
verzlun þar. Fólkið sem var við
innkaup i búðinni, hélt hana
vera rússneska, réðist að henni
og sagði hana vera að stela
matnum fra sér. Réðist það síð-
an á hana og slapp stúlkan við
illan leik, eftir að lögreglan
hafði gripið í taumana.
Þar, sem
lýbræbi skortir
Allt er nú með kyrrum kjör-
um i Alsír, á yfirborðinu, a.m.k.
Samkomulag hefur náðst um
frambpðslista til þingkosning-
anna, sem fram eiga að fara 20.
þ. m.
Hins vegar eru flestir þeirra
stjórnmálafréttaritara, sem um
mál Alsír hafa fjallað að undan-
förnu, og fréttamenn, sem dval-
izt hafa þar síðustu vikur, á
þeirri átooðun, að frekari tíðinda
megi vænta um togstreitu stjórn
málaforingjanna.
Birting fra.iboðslistans virðist
benda til þess, að þessar skoðan-
ir séu etoki með öllu ógrundað-
r. Ben Khedda, forsætisráð-
herra bráðabirgðastjórnarinnar,
er etoki I framiboði. Hins vegar
er að finna á listanum nafn
Belkacem Krim, foringja Kab-
ýlinga. Virðist Ben Bella verða
að taka tillit til þess fylgis, sem
Krim hefur. Sennilega hefur
það þó ekki verið honum ljúft,
því að þeir hafa um langan ald-
ur verið miklir andstæðingar.
Þótt samkomulag það, er náð-
ist milli alsírstou herstjóranna
og -fcjórnarnefndar Ben Bella,
hafi a.m.k. um stundarsakir
bundið endi á valdabaráttu fyrir
opnum tjöldum, þá er afstaða
nokkurra valdamikilla manna
litin vafasömum augum.
Helztur þeirra er Houari
Boumedienne, sem ræður yfir
45.000 manna herliði. Hann er
talinn aðdáandi Castros og kín-
verskra toommúnista. Hann hef-
ur ’jngi verið stuðningsmaður
Ben Bella, en svo brá við, að
Boumedienne leiddi hjá sér að
hafa noktour afskipti af sam-
komulagi því, sem áður getur.
Þótt Alsir fái nú bing, þá verð
ur það með öðrum hætti, en
vestrænar þjóðir eiga að venj-
ast. Aðeins einn listi verður I
framboði, svo sem fyrirhugað
var áður, er fresta varð kosn-
ingum.
Því er ekki ólíklegt, að þeir
andstæðingar, sem Ben Bella á,
og ekki gefca látið andúð sina í
ljós með sjálfstæðu framboði og
andmælum á þingi, verði frekar
að reiða sig á mátt vopna og
byltingar en vera íundi, ef lýð-
ræði væri í heiðri haft í Alsir.
Óvissa um aðild
Fundur forsætisráðh. brezku
samveldislandanna kann að
tákna þáttaskil í sögu Samveld-
isins og áhrifa hans á framtíð
sameinaðrar Evrópu geta orðið
enn meiri, en gert hafði verið
ráð fyrir.
Strax að loknum tveimur
fyrstu fundardögum kom í ljós,
að afstaða meirihluta þeirra ráð-
herra, er ráðstefnuna sitja, var
yfirleitt sú, að þeir voru and-
vígir aðild Breta með þeim skil-
málum, sem boðnir hafa verið.
Ljóst þykir, eftir að forsætis-
ráðherrarnir hafa flestir lýst
afsöðu sinni, að Macmillan for-
sætisráðherra og ráðherrum
hans séu nú aðeins tvær leiðir
færar.
Hin fyrri er að halda áfram
að vinna að bví að fá komið í
kring aðild Breta, án tillits til
þess, hvort fulltrúar Efnahags-
bandalagsins telja sig geta tekið
til greina óskir Samveldisins.
Þetta myndi sennilega leiða til
upplausnar þess.
Síðari leiðin, sem Bretum er
fær, er sú, að halda aðildar-
beiðni sinni etoki til streitu, en
láta það ráða, hvort hægt verður
að tryggja hagsmuni Samveldis
landanna á þann hátt, sem þau
telja óhjákvæmilegt.
Erfiðleikar brezku stjórnar-
innar eru miklir. Annars vegar
að fullnægja kröfum þeirra
landa, sem um langan aldur
hafa staðið þeim næst og byggt
aftoomu sína að miklu levti á
viðskiptum við Breta, og hins
vegar að reyna að vinna fulltrúa
Efnahagsbandalagsins til fylgis
við óskir Samveldislandanna,
þótt vitað sé, að stærri riki
bandalagsins hafa fyrst og
f.emst í hyggju efnahagslega
einingu Evrópuríkja.
Macmillan hefur efnt til fund-
ar með ráðherrum sinum, og
mun ætlunin að reyna að koma
fram með einhverjar bær til-
lögur við forsætisráðherrana,
sem leitt geti til samstöðu,
a.m.k. um sinn, þar til ljóst verð
ur um áframhald viðræðnn
Breta um aðild við fulltrúa
EBE, en bær viðræður hefjast
á nýjan leik í Brússel innan
tveggja vikna.
Bre2Íku sjórninni hefur vegnað
illa í þessu máli, þótt þar hafl
fyrst og fremst fcomið til utan-
aðtoomandi ástæður. Ekki var
gert ráð fyrir bví, að Frakkar
myndu taka bá afstöðu til ým-
issa mála, sérstaklega landbún-
aðarmála, sem raun varð á. —
Þannig var ekki hægt að fá lögð
fram endanleg skilyrði fyrir að-
ild Breta í tæka tíð fyrir
forsætisráðherrafundinn. Því hef
ur hann einnig farið nokkuð á
annan veg, en æskilegt hefði
verið fyrir brezku stjórnina, þar
eð nú er einkum rætt um það,
hvot hægt sé að fá framgengt
vissum atriðum. Ef allt hefði
farið, eins og vonazt var til í
upphafi, hefði verið hægt að
leggja fastmótaða áætlun fyrir
ráðherrana, sem beir hefðu get-
að samþykkt eða hafnað. Því
má búast við, að enn sé notokuð
langt I land með ákvörðun um
aðik. Breta að Cfnahagsbanda-
laginu, a.m.k., ef gert er ráð fyr-
ir þvi, að beir muni hafa samráð
um þessi n.ái við Samveldislöud
in, að ráðsfcefnunni lokinni
De Gaulle var mikið í mun að koma vel fyrir sjónir í Þýzkalandi.