Morgunblaðið - 23.09.1962, Síða 5

Sunnudagur 23. sept. 1962
MORCVNBLAÐIÐ
5
Þórður Einorsson skrifar:
A erlendum bókamarkaði
Vítamín í hálfa öld
WILLIAM G<jlding er sá höfund-
ur brezkur, sem að undanförnu
hefur vakið hvað mesta athygli
meðal alvarlegri skáldsagnahöf-
unda í Bretlandi. Hann er nú 51
árs að aldri, og enda þótt all-
mikið af ljóðum og smásögum
hafi birzt eftir hann í ýmsum
tímaritum, vakti hann fyrst veru-
lega athygli, er bók hans Lord
of the Flies (Flugnahöfðinginn)
kom út á vegum Faber & Faber
árið 1954. Þó virðist eins og ekki
hafi verið tekið eftir því merki-
lega verki að neinu ráði, eða
eins og það átti skilið, fyrr en
bókin kom út á vegum hinnar
vinsælu Penguin útgáfu árið 1960.
Nú hefur bókin verið endurprent-
uð hvað eftir annað, bæði í Bret-
landi og vestan hafs og virðist
vera helzta bókmenntalega um-
ræðuefnið meðal háskólanem-
enda og menntamanna hins
enskumælandi heims beggja
megin Atlantshafsins, og keppir
í því efni við skáldsöguna
Catcher in the Rye eftir banda-
ríska höfundmn Frank Salinger.
í skáldsögunni Flugnahöfðing-
inn kemur fram alveg frábærlega
frjótt ímyndunarafl Goldings og
óvenjulega sterk persónuleg stíl-
einkenni. í þessari stuttu skáld-
sögu segir hann frá hópi drengja,
sem lifað hafa af nauðlendingu
bilaðrar flugvélar á lítilli eyði-
eyju. Þar verða þeir að sjá sér
farborða eins og bezt þeir geta og
reynir þá á hæfileika þeirra til
þess að búa saman í nábýli hver
við annan og hjálpa hvorir öðr
um. En jafnvel þessar ungu og
óhörðnuðu mannverur bera innst
í brjósti sér neista óvildar gagn-
vart náunganum. Þetta er sem sé
dæmisaga um það hve fjand-
skapur og yfirdrottnun mannsins
gagnvart meðbræðrum sínum er
ríkur þáttur ; eðli hans, og þótt
frásagan sé í sjálfu sér óhugnan
leg sökum hins nakta og misk-
unarlausa raunsæis höfundarins,
þá er hún eigi að síður töfrandi
og líður Jesandanum seint úr
minni, svo sérstæður er stíll og
efnismeðferð Goldings.
Næsta bók William Goldings á
eftir Flugnahöfðingjanum kom
fyrst út ári síðar og nefndist The
Inheritors, sem kannski mætti
nefna Erfingja. Þetta verk hefur
nú einnig verið endurprentað á
vegum Penguin útgáfunnar, og
svo virðist sem það hafi fyrst ver
ið að koma út í Bandaríkjunum
nú í sumar á vegum Harcourt,
Brace & World útgáfufélagsins.
Eiga síðbúnar vinsældir Flugna-
höfðingjans þar vestra sjálfsagt
sinn þátt í því.
í þessari bók sinni gefur Gold
itig ímyndunaraflinu enn lausan
tauminn og efnið, sem hún fjall
ar um, er mjög svipað i eðli sínu
og hinar fyrri bókar hans, en
tímabil það, sem sagan gerist á,
er þeim mun fjarlægara. Fyrri
bókin gerist £ vorum tímum, en
sú síðari á þeim tímum, er
Neanderthalsmaðurinn er um það
bil að líða undir lok og önnur
vera að taka við öllum ráðum
á jörðu hér.
Sagan segir frá þvi, er
lítill hópur Neanderthalsmanna
þrammar hægum og þungum
skrefum upp á heiðar á áliðn
um vetri, þar sem þeir hyggjast
hefja veiðar sínar á nýjan leik.
Þeir ná til veiðistöðva sinna, að
vísu færri en áður, en þeir gera
sér ekki grein fyrir því hvers
vegna þeim hefur fækkað svo
mjög. Og þeir verða fyrir ýmis-
konar áföllum við veiðar sínar,
Bezti veiðimaður þeirra kemur
ekki aftur úr veiðiför sinni, og
þeir halda áfram að týna töl-
unni. Loks uppgötva þeir hver
óvinur þeirra er. Það er nýr og
áður óþekktur kynflokkur, sem
homo sapiens nefnist, og er búinn
bogum, örvum og smábátum gerð
um úr holum trjábolum. í hinni
blindu baráttu gagnkvæms ótta
og örvæntingar, sem háð er í
dimmum fenjaskógum megin-
lands Evrópu, drepur hinn nýi
maður síðustu konuna af kyn-
þætti Neanderthalsmanna. En
þrátt fyrir þetta flýr flokkur
homo saipens undan myrkri skóg
anna, því harm gerir sér ekki
grein fyrir því, að hann er þegar
búinn að vinna bug á þeim, sem
hann hefur talið vera sinn eigin-
lega óvin. Með þessu vill Gold-
ing sýna að maðurinn sé raun-
verulega að flýja undan sjálfum
sér eða óvini, sem sé ímyndun
ein og hvergi til í veruleikanum.
Milovan Djilas
Hin blinda sókn mannsins í átt-
ina til ljóssins sé, þegar bezt
lætur, háð tiiviljunum einum og
kringumstæðum líðandi stundar,
og hið sama eigi við um örlög
hans.
William Golding er frábær
sögumaður, og þegar við það
bætist listrænn stíll íronistans
og raunsæismannsins verður sag
an öll svo hvöss og áhrifamikil
í öllum sínum hrikaleik, að slíks
eru áreiðanlega fá dæmi í bók-
menntum siðari ára.
Júgóslavneski kommúnistaleið-
toginn, Milovan Djilas, gegndi
ábyrgðarmiklu hlutverki í stjórn
einræðisherrans, Titos, og þá ekki
síður í sambandi við frelsun
Júgóslavíu undan oki nazista í
heimsstyrjöidinni síðari, en í
þeirri baráttu fórust þau faðir
hans, 2 bræður og 2 systur. Hann
er bóndasonur frá Montenegro
og fæddist árið 1911. Þótti hann
mjög duglegur námsmaður, er
hann stundaði nám við háskól-
ann í Belgrad. Hann var hand-
tekinn í fyrsta skipti árið 1937,
er hann gekkst fyrir mótmæla-
göngu gegn konungseinveldinu,
og hlaut þá 3 ára fangelsisdóm.
Árið 1953 var hann orðinn for-
seti júgóslavneska þingsins og
hafði tvívegis ávarpað allsherjar
þing Samemuðu þjóðanna. Ári
síðar hafði Tito varpað honum
sem fanga inn í sama fangaklef-
ann og hann hírðist í 16 árum
áður. Bók hans Nýju stéttinni,
sem var ein harðasta fordæming,
sem fram nafði komið, á stjórnar-
kerfi kommúnismans, var smygl-
að til útgefanda hennar á vestur-
löndum, og útkoma hennar varð
auðvitað til pess að þyngja refs-
ingu hans. Hann fékk að dúsa
í fangelsi samtals 4 ár í það skipt-
ið, og þó hóf hann að rita sjálfs-
ævisögu sína.
En það var síður en svo að
hann léti sér segjast. Er honum
var sleppt úr fangelsinu byrjaði
hann að rita nýja bók, sem nefn-
ist í enskri þýðingu Conversa-
tions with Stalin, eða Samtöl við
Stalin. Sú bók hefur nú verið
gefin út á vesturlöndum og að
vonum vakið feiknamikla athygli,
og fyrir þetta tiltæki sitt hefur
Djilas hlotið einn dóminn enn,
að þessu sinni fangelsisvist upp
á 8 ár og 3 mánuði.
Margt heíur að sjálfsögðu ver-
ið ritað um þessa bók í blöðum
og tímaritum á vesturlöndum, og
hinu gagnmerka tímariti, At-
lantic Monlhly, segir Edward
Weeks m. a. um þetta nýja verk
Djilas:
„Samtöl við Stalin er áhrifa-
ríkasta og öflugasta árásin á hinn
rússneska einræðisherra, sem ég
hef séð á prenti fram til þessa,
ekki síst sökum þess hve hún er
rituð af miklum kunnugleik. Það
hlýtur að konia mörgum lesand-
anum kynlega fyrir sjónir að júgó
slavneskur höfundur skuli hafa
lent í fangelsi fyrir þetta rit,
einkum eftir að Krústjoff hóf
að hrinda Stalin niður af stalli
sínum. Það væri synd að segja
að fjandinn fái ekki að njóta
sannmælis hjá Djilas. Hann hrós-
ar Stalin fyrir stjórn hans á
Rauða hernum, og einnig fyrir
það hvernig hann hagaði skipun-
um í æðstu embætti innan hers-
ins eftir hreinsanirnar mildu, og
setti unga og færa menn, sem
voru honum trúir, í embætti
þeirra, sem fengið höfðu að
f júka. í bókinni er þetta haft eftir
Stalin: „Hver sá sem hertekur
eitthvert landssvæði hlýtur að
koma þar á fót sínu eigin þjóð-
félagskerfi.....Ef Slavar standa
saman og rjúfa hvergi samtök
sín, þá mua enginn geta lyft
fingri framvegis". Og hann sýnir
það ljóslega að Stalin hafi séð
það betur fyrii en nokkur annar
hve skjótt Þjóðverjar myndu
rétta aftur við iðnað sinn og efna
hag. Það sem einkum kemur
Djilas í vandræði eru þessi um
mæli hans: „Þeim mun betur sem
ég kynntist hinum sovézka veru-
leika, þeim n;un fleiri og stærri
urðu efasemdir mínar“. Honum
stendur stuggur af drykkjuskap
rússneskra ráðamanna: „Ég veit
svei mér ekki hver fjandinn það
er, sem kemur þessum rússnesku
leiðtogum tii að drekka svona
óskaplega — hrein og bein úr
kynjun?“.
Það virðist lítill vafi á því að
þessi bók eigi fullt eins mikið
erindi til isienzkra lesenda og
hin fyrri bók Djilas, sem á sín
um tíma var gefin út í íslenzkri
þýðingu.
Eftir LYNN POOLE,
Johns Hopkins Univer-
sity.
„Inniheldur D-vítamin.“
„í sex sneiðum af þessu
brauði eru 41 prósent af láig-
marks B-vítamínþörf manns-
ins yfir daginn."
Augiýsingar eins og þessar
eru svo algengar í daglegu
lífi manna víðast hvar í heim
inum, að þeir hugsa sjaldnast
nánar út í það. Þó var það
eitthvert stærsta vísindaafrek
tuttugustu aldarinnar, þegar
fjörefnin fimdust.
Fjörefni er lifrænt efni, sem
verður að þvi er virðist óhjá-
kvæmilega að vera í fæðu
manna. Fjörefni hafa að visu
alltaf verið fyrir hendi í
fæðu manna, en það var efcki
fyrr en þau voru einangruð
og skilgreind, að hæigt var
rrveð góðu móti að vita ná-
kvæmlega, hvaða tegundir af
fæðu innihéldu hvaða bæti-
efni og hve mikið.
UPPGÖTVUN FJÖREFN-
ANNA.
Fyrir um það bil fimmtíu
árum stjórnaði ungur, rúm-
lega þrítugur prófessor við
Wisconsin-háskóla, Elmer V.
McCollum að nafni, tilraun-
um með fyrstu rotturnar, sem
notaðar voru í heiminum til
næringarefnarannsókna. Því
hafði áður verið haldið fram,
að öll fita innihéldi sömu nær
ingarefni. Nú komst hann aft
ur á móti að þeirri niðurstöðu,
að rottur þær, sem fengu fitu,
sem í var smjörfita og eggja-
rauða voru staeltar og hraust
ar, en þær sem fengu fitu án
þessara efna, döfnuðu ekki.
Efni þvi, sem er í smjörfitu
og eggjarauðu, var síðar gefið
nafnið A-vítamín.
Frekari rannsóknir leiddu í
ljós, að óþefckt efni í hrís-
grjónahýði og hveitiklíði, sem
vama beriberi — sjúfcdómn-
um, má greina frá A-vítamíni
— og var þeim gefið nafnið
B-vítamín.
Árið 1917 tók dr. McCollum
við kennslustörfum i nýstofn
aðri deild við Johns Hopkins
háskóla, heilbrigðis- og heilsu
verndardeild skólans. Þar hélt
hann áfram ranr.sóknum sín-
um og fann m.a. D-vítamín
og fleiri fjörefni.
Þótt dr. McCollum væri
önnum kafinn við rannsóknir,
kennslu og rit- og skipulags-
störf, gaf hann sér tima til að
leggja upp í herferð til að
upplýsa almenning í landinu
um það, hve þýðingarmikið
rétt mataræði er. Hann not-
aði hvert tækifæri, sem gafst
til að tala og rita um hið „nýja
mataræði.“
Um hina miklu vítamín-
tízku segir dr. McCollum, að
margir vítamínsölumenn ofck-
ar daga séu „loeinir affcom-
endur manna, sem fyrr á ár-
um seldu kynjalyf og ómeng-
uð Indíánalyf.“
Sú er þó reyndin, að undan-
farin fimimtíu ár hefur matar-
neyzla verið svip>uð hvað hi-ta-
einingar snertir, en vítamín-
neyzlan aukizt að mun. Nú er
svo komið, að í hinum þró-
aðri löndum eru sjúkdómar,
er orsakast af vítamínsskorti,
svo að segja óþekktir.
MIKILL ÁVINNINGUR.
Og þegar hinn aldni nær-
ingarefnafræðingur, dr. Mc-
Col'Ium, lítur yfír farinn veg
síðustu hálfa öld, segir hann:
„Langtum meira hefur áunn-
izt heldur en vísindamenn
nítjándu aldar nokkurn tíma
dreymdi um. Um aldamótin
voru augu ökkar algjörlega
lokuð fyrir sambandinu milli
næringarefna og heilsu
manna. Aukin heil'brigði og
betra mannlif yfirleitt er
árangurinn af hinni nýju
þekkingu, og umskiptin urðu
svo mikil ög svo skjót,
að þess eru ekki dæmi um
annað það, er gert hefur ver-
ið til að koma í veg fyrir sjúk
dóma eða laefcna þá.“
En dr. McCollum er enn
ekfci ánægður með mataræði
manna. Hann telur, að enn
skorti mikið á, að fólk neyti
næigilega mifcils af mjólk,
grænmeti og lifur — og einfc-
um finnst honum of mikið
um sælgætisát og neyzlu kol-
vetna.