Morgunblaðið - 07.10.1962, Síða 5

Sunnudagur 7. okt. 1962
MORClNB14ÐIÐ
5
Big Ben
Bertrand Russel hefur löngum
verið teflt fram sem eins konar
goði gáfna og frjálslyndis meðal
„frelsis- og framfarasinna“ á ís-
landi og getur því verið lær-
dómsríkt að fá álit þjóðar hans
á honum.
Eftir að hafa átt tal við
„manninn á götunni", leitaði ég
álits fulltrúa helztu stjórnmála-
flokka Bretlands.
The Labour Party er að
margra áliti heilbrigðasti sósíal-
istaflokkur veraldarinnar. Ég
átti langt tal við fuiiirua hans.
Það var ungur maður, flug-
greindur og vei kumiur heims-
málunum.
„Við rekum enga. glæfrapóli-
tík hérlendis," sagði hann bros-
andi. „Auðvitað deilum við um
margt og mikið, en hagsmuna
Bretlands reynum við þó allir
að gæta. — Kommúnistar? —
Nei, sem betur fer, þeir eru
heldur áhrif alitlir. Flokkur
þeirra telur rúmlega 100 þúsund
Hvers vegna eru Bretar
dnæmir fyrir öfgastefnu?
eftir Kristmann Guðmundsson
PLESTUM mun vera það all-
mikil ráðgáta, hvernig á því
stendur, að kommúnisminn skuli
hafa náð svo mikilli fótfestu á
íslandi, sem raun ber vitni. —
Reynt hefur verið að skýra þgð
á marga vegu, en engum mun
hafa tekizt að ráða gátuna til
fulls. Ekki er fátæktinni til að
dreifa, því að allur almenningur
lifir við betri kjör en í flestum
öðrum löndum hinnar frjálsu
Evrópu og er auk þess svo vel
uppfræddur, að fávizka getur
naumast komið til greina sem
ein af orsökum þessa ástands.
Eins og aðstæður eru á fslandi,
væri eðlilegt að álykta, að þar
gæti kommúnisminn alls ekki
þrifizt, né heldur nazismi eða
aðrar öfgastefnur.
Aftur á móti gæti talizt eðli-
legt, að í Bretlandi væru mikil
gróðrarskilyrði fyrir hina rauðu
pest. Þar er, eða hefur verið til
skamms tíma, stór munur stétta,
mikill auður á fárra höndum og
talsverð örbirgð meðal lægst
settu meðlima þjóðfélagsins. Þó
að allt þetta hafi á síðustu ár-
um breytzt til jafnaðar að stór-
um mun, skýrir það ekki þá
skemmtilegu, en jafnframt furðu
legu staðreynd, að kommúnism-
inn á þar sáralítil itök og er
hverfandi stefna, er litlum skaða
fær valdið.
Mér hefur lengi leikið hugur
& að vita, hvað það er, sem ger-
ir Breta ónæma fyrir öfgastefn-
unum, og skal nú reyna að gera
grein fyrir þeim orsökum, er
þeir sjálfir telja líklegastar fyr-
jr því.
„Þetta er allt saman loftslag-
inu að þakka,“ sagði Maurice
Barbanell ritstjóri. „Hér er
aldrei heitt, aldrei kalt, temprað
loftslag, sem sagt. Og fólkið er
eins. Bylting getur aldrei átt
sér stað í svona loftslagi; fólkið
verður rólegt og daufgert — það
er ekki auðvelt að æsa það upp
í nein stórræði. Svo erum við
líka taldir hafa sæmilegt skop-
skyn hérna í Englandi, og komm
únistískur áróður verkar á okk-
ur eins og hvert annað grín.“
Hvað segir „fólkið á götunni"?
Ég spurði blaðasalann á horn-
inu: „Er mikið um kommúnista
hérna?“
Hann kom af fjöllum: „Komm
únistar — hvernig dettur yður
það í hug, herra minn?“
„Væri ekki gaman af fá bylt-
ingu? Taka auðæfin frá þessum
ríku skröttum og láta fólkið
njóta góðs af þeim?“
Hann horfði á mig með kímni-
brosi: „Nú, þér eruð einn af
þeim! Nei, við erum ekki svo
vitlausir að halda, að við hefð-
um eitthvað gott af því, þó að
hér yrði bylting. Við höfum það
skrambi gott, eins og er. Og þó-
að húsaleigan sé orðin nokkuð
dýr, þá er ekki nema ein fjöl-
skylda um hverja íbúð. Lesið
þér bara, herra minn, hvernig
það er í RúsSlandi."
Kínverskur þjónn á „pubbin-
um“ ætlaði að ærast, þegar ég
nefndi kommúnisma við hann:
„Ég er nýkominn frá Hong-
kong,“ sagði hann og var orð-
■inn brúnaþungur. „Ættingjar
mínir og vinir eru meðal flótta-
mannanna; þér ættuð að heyra
sögurnar þeirra! Nei, kbmmún-
istar, það eru djöflar í manns-
mynd, og ef nokkurt réttlæti er
til í heíminum, þá mun lögmál
orsaka og afleiðinga gera þeim
skil, áður en langt um líður. —
Hérna í Englandi, það veit ég
ekki, ég er nýkominn, en auð-
vitað skilja þeir ekki, hvað um
er að vera þarna fyrir austan."
„Það er nú ekki alveg rétt,“
sagði sá, er stóð næstur mér.
„Við fylgjumst vel með því, sem
gerist, og ég held, að stjórnmála
mönnum okkar sé fullkomlega
ljóst, hvað þar er að varast. Að
minnsta kosti treystum við
þeim.“
Það var mér ný reynsla í Eng-
landi; flestir virðast treysta
stjórninni. Þeir játa fúslega, að
hún hafi sína galla, en margt
gæti betur farið og auðvitað sé
ýmsu ábótavant, en élit „manns
ins á götunni" er það, að stjórn-
endurnir starfi eftir beztu sam-
vizku og af góðum vilja.
„Við viljum helzt ekki þurfa
að blanda okkur í stjórnmálin,
svona daglega,“ segir góðkunn-
ingi minn, verkfræðingur, vel
menntaður maður með góða
þekkingu á bókmenntum. „Til
þess höfum við stjórnmálamenn
ina. Enskur almenningur hefur
í rauninni engan áhuga á póli-
tík, hann vill njóta lífsins og fá
að vera í friði. En allar öfga-
stefnur eru okkur hrein plága,
þær eru þreytandi, skoplegar,
við viljum ekkert hafa með þær
að gera. Auðvitað fyrirfinnast
hér einstöku vindhanar og veifi-
skatar — jseja, sumt af þessu
eru greindir menn — sem láta
glepjast af bæði nazisma og
kommúnisma og reyna að slá
ryki í augu okkar með ræðum
og skriffinnsku. En ég held, að
viðhorf þjóðarinnar gagnvart
þeim hafi verið vel túlkað í
lítilli afmælisgrein um Bertrand
Russel í Sunday Express, þegar
hann varð níræður á dögunum."
(20,—5. ’62).
Þessi litla grein hljóðar svo:
„Bertrand Russel, sem á ní-
ræðisafmæli um þessa helgi, hef
ur ekki einungs tekizt að lifa
lengur en flest fólk.
Hann hefur einnig gefið mann
kyninu fleiri ráðleggingar en ná
lega nokkur annar maður í sögu
þess.
Á hinum ýmsu tímamótum hef
ur hann gefið okkur heilræði:
að bjóða heri Hitlers velkomna,
eins' og þeir væru túristar. Að
hefja varnarstyrjöld gegn Rúss-
um. Að hætta öllum vörnum
gegn Rússum. Varla er til það
málefni, sem hann hefur barizt
fyrir, hvort heldur er friðar-
sókn, frjálsar ástir eða agalaust
uppeldi — sem reynslan hefur
ekki sýnt, að væri með öllu eyði
leggjandi.
En þrátt fyrir það skálmar
hann enn áfram — alltáf spræk-
ur, alltaf fáránlegur, alltaf ó-
skammfeilinn.
Megi honum enn auðnast að
eiga marga afmælisdaga.
Og megi allur meirihluti
venjulegra, skyni gæddra,
brezkra borgara hafa vit á að
halda áfram að taka ekkert
mark á honum.“
meðlimi, og þeir hafa blað,
Daily Worker, sem fáir virðast
lesa aðrir en þeir sjálfir. Hitt
er svo annað mál, að þeir eru
alls ekki aðgerðalausir, neí, það
er nú eitthvað annað. Við fáum
svei mér að kenna á því í
Labour. Þar líður naumast sá
dagur, að við verðum þeirra
ekki varir á einhvern hátt. Allt-
af eru þeir að reyna að senda
flugumenn inn í flokkinn okk-
ar og mynda „sellur“, og raun-
ar eru þeir miklu hættulegri en
fólk heldur, sökum þess að þeir
koma aldrei upp á yfirborðið.
Aðalhættan, sem af þeim staf-
ar ,er sú, að fólk varar sig ekki
á þeim, það vill ekki trúa því,
að þeir geti í raun og veru verið
hættulegir. Stundum er spurt,
hvers vegna við bönnum ekki
kommúnistaflokkinn í Englandi.
Það er af því að við álítum, að
þeir yrðu einungis hættulegri,
ef þeir færu allir „under-
ground“; það er hægara að fylgj
ast með þeim eins og er. En
við verðum að vera sífellt á
verði. Fimmta herdeild Rússa
er að starfi hér eins og annars
staðar. Þeir eru meistarar í að
villa á sér heimildir og reyna
sífellt að mynda alls konar fé-
lagsstarfsemi, er lítur sakleysis-
lega út, en er hættuleg eigi að
síður. Verstir eru þeir „hlut-
lausu“, „the fellow travellers“,
sem láta hafa sig til alls konar
myrkraverka í ginningarskyni
við almenning. Þér hafið auð-
vitað orðið var við þessa menn,
sem eru með einhliða afvopnun
og ákveðnir í að banna atóm-
sprengjur — þegar við . og
Ameríkumenn eigum í hlut.
Þótt Rússar sprengi, það gerir
minna til, og þótt þeir geri nokkr-
ar þjóðir að þrælum sínum,
hver talar um það? Eystrasalts-
löndin, Ungverjaland, Tékkó-
slóvakía o. s. frv. Þeir „hlut-
lausu“ nefna aldrei þessi lönd,
en við erum skammaðir fyrir
nýlendukúgun, þó að við höfum
unnið að því baki brotnu, síð-
an stríðinu lauk ,að gefa hverri
þjóðinni af annarri fullt frelsi,"
af þeim, sem okkur voru áður
áhangandi. Sama er um Ameríku
menn að segja: Þeir hafa hjálp-
að nálega allri veröldinni um
mat, vörur og peninga, en eigi
að síður dynja skammirnar á
þeim, og öllum þeirra velgern-
ingum er snúið upp í skepnu-
skap. Jæja, ég veit, að þér þekk-
ið þetta allt, en hérna heima,
jú, við stöndum tryggilega á
verði gegn þessum ófögnuði, en
það er ekki alltaf létt. Sjáið þér
til: Við höfum hérna fyrirbrigði,
sem kallað er „reiðir, ungir
menn.“ Nokkrir þeirra hafa
stofnað hreyfingu, sem nefnist
„Centre 42.“ Það starfar að
„menningarmálum" og hefur í
sjálfu sér látið margt gott af sér
leiða, en — við erum ekki í
vafa um, hverjir húsbændurnir
eru. Þetta eru hættulegir menn,
sem sigla undir fölsku flaggi,
úlfar í sauðargæru, vinir komm-
únista ,vinir Rússa. En margir
hafa álit á þeim, sökum þess
hve sljótt fólkið er. Það segir
sem svp: „Þessir ungu, reiðu
menn eru vinir menningarinnar,
þeir vilja vel, þeir reyna að
gefa verkamönnunum hlutdeild
í listum og skáldskap, ekki get-
ur það verið neitt hættulegt.“
Englendingar eru daufgerðir, og
vitanlega hata þeir allar öfga-
stefnur, én menning, það er dá-
lítið annað. Auðvitað leitumst
við allir við að útbreiða menn-
inguna meðal almennings. En því
miður verður okkur ekki nógu
mikið ágengt. Hægrimenn eru
hér eins og alls staðar. annars
staðar afturhaldssamir, skilja
ekki sinn vitjunartíma, skilja
ekki, að tímarnir eru gjörbreytt-
ir frá því, sem áður var, skilja
ekki, að rányrkja er ekki leng-
ur tímabær — jæja, ég vil ekki
lasta þá, þeir reyna eftir beztu
getu að fylgjast með tímanum,
en þeir eru sljóir, að mér finnst,
einmitt á þessu sviði: menning-
in er ekki lengur eign fárra út-
valinna, heldur allra, sem geta
meðtekið hana. Flugumenn
kommúnista nota sér það út í
yztu æsar, að hægrimenn halda
enn í úrelta hluti. Kapítalism-
inn er dauðadæmdur, það sér
hver heilvita maður, lítið þér
bara á húsaleiguokrið hérna í
London og auðhringana; þótt
segja megi, að þeir séu í smærri
Framhald á bls. 7.
Piccadilly torgið