Morgunblaðið - 16.02.1963, Side 17

Laugardasin- Ifi febrúar 1963
M O fí C.T’ V n r 4 m f)
17
Sr. Halldór Kolbeins sjðtugur
EINN af beztu vinum mínum frá
unglingsárunum séra Halldór Kol
beins, er sjötugur í dag. Ég tók
eftir þessu, þegar ég var að blaða
í Guðfræðingatalinu, og ég varð
hissa. Svo spurði ég sjálfan mig:
„Af hverju ertu hissa á þessu?
Eins og það sé ekki algengt nú
orðið, að menn nái- þessum
aldri“ . . . I>egar ég hafði áttað
mig á spurningunni, svaraði ég:
„Jú, það þarf áreiðanlega mikia
náttúruheilsu og mikla lífsheill
til að lifa sjö tugi ára, þegar
maðurinn er gæddur slíku fjöri
til sálar og líkama sem vinur
þinn séra Halldór, slíkri lífslyst,
slíkri þörf á að njóta þess að
anda, hrærast, skynja, hugsa, tala
finna loga sem glaðast á lífskveik
sín sjálfs og blása af ástríðu að
lífsloga annarra, svo að hann lýsi
sem allra skæyast!“
Séra Halldór er fæddur á Stað-
arbakka í Miðfirði. Foreldrar
hans voru séra Eyjólfur Kolbeins
Eyjólfsson, prests á Melgraseyri
Við Djúp, og Þórey Bjarnadóttir,
I>órðarsonar á Reykhólum, Hall-
dór ólst upp við venjuleg sveita-
störf, elztur tíu systkina, í hinum
hýra og grasivafða Miðfirði,
fyrstu fjórtán árin á Staðarbakka,
en síðan á Melstað. Þegar hann
var 19 ára, dó faðir hans. Þá voru
enn 7 af börnunum innan við
fermingu, yngsti sonurinn aðeins
fjögurra ára. Frú Þórey flutti
með allan barnahópinn suður á
Seltjarnarnes og bjó á Lamba-
stöðum og síðan í Bygggarði.
Þremur árum síðar lauk Halldór
stúdentsprófi, stundaði svo einn
— Ver!<a!ýðssiða
Framhald af bls. 8.
stjórnina. Það tókst með þeim
afleiðingum, sem allir þekkja.
Verkföliin 1961 áttu að eyði-
leg-gja viðreisnina og grafa und-
an núverandi rikisstjórn. Sú til-
raun mistókst, enda þótt ýmsar
afleiðingar hennar blasi við svo
sem verðhækkanir, sem hlutu að
koma í kjölfar þeirra kauphækk
ana, sem þá urðu.
Á því hefur lengi verið klifað,
að allar kauphækkanir, sem ekki
nema a.m.k. nokkrum tugum
prósenta í einu, væru „smánar-
boð“ og „hungurlús" og þar fram
eftir götunum. Lokað er augun
um fyrir þeirra staðreynd, að
t.d. 2% árleg kauphækkun, sem
ætti að geta verið raunveruleg
kjarabót, hefði á því tímabili,
sem nefnt var hér í upphafi num
ið 30%, þannig að afkoma þeirra
sem þá hækkun hefðu fengið
smátt og smátt, væri nú nær-
fellt þrjðjungi betri. Ólíkt lítur
það dæmi betur út en sú mynd,
sem Einar Olgeirsson hefur dreg-
ið upp af kjarabaráttu flokks-
manna sinna.
Því hefur verið haldið fram
af ábyrgum aðilum í verkalýðs
hreyfingunni, að farsælla væri
að semja með friði um kjarabæt-
ur, sem líklegt væri að stæðust
til frambúðar, frekar en að efr'.
til ófriðar til að ná fram meiri

vestra, var ég búsettur á fsafirði. J sannarlega ert þó ekki nein lof-
i.1 ,v rA- „f, iroctnr yfir Bntns-1 tunea“.
Ég fór oft vestur yfir Botns
heiði og heimsótti Staðarklerk, og
þar var gott og hressandi að
tunga"
Já, þakka þér fyrir, séra Hall-
dór að þú hefur alítaf verið sam-
og næstum með fyrirgang í rödd-
inni:
„Þú hefur mikla tilhneigingu
til að verða fullkominn rnaður".
Ég varð ekkert hissa, en svar-
aði:
„Finnst þér það svo undar-
legt?“
„En þér tekst það ekki“. Hann
hló við.
„Nei, það er víst ekkert hætt
við því“, sagði ég næstum dapur
lega. Við höfðum verið í hátíð
legum samræðum um trú og sið-
gæði.
„Og þakkaðu þínum sæla“, hé!t
hann áfram, og enn kraumaði
í honum,
„Hvað áttu við“?
„Þú verður alla. tíð miklu
skemmtilegri maður fyi'ir bragð-
ið, meira lifandi, stirðnar ekki.
Hæfilega vond og vakandi sam
vizka er óskapleg driffjöður til
margvislegra jákvæðra ■ starfa,
bæði í mannfélagsmálum og bók-
menntum. Það er óhollt fyrir
sálina að vera afar fullkominn".
„Og þetta segir þú, verðandi
prestur og maður, sem eiginlega
sýnist ekki eiga við neinar freist-
ingar að stríða“!
„Mér veitist að minnsta kosti
ákaflega létt að sigrast á freist-
mgum. Ég verð svo að leyfa mér
að vera sem náttúrlegastur í fasi
og framkomu til þess að komast
hjá að verða steingervingur eða
dýrlingur, sem heilbrigt fólk
forðast, af því það skilur hann
ekki og trúir honum ekki til að
skilja það“.
Oft duttu mér í hug síðar þessi
orðaskipti okkar Halldórs, en
einnig hafa mér orðið sérlega
minnisstæð ýmis önnur.
Ég hitti hann hér á götu eitt-
hvert vorið eftir að hann var
orðinn prestur í Flatey. Ég sagði,
að því miður væri ég að flýta
mér, hvort hann yrði ekki eitt-
hvað ennþá í bænum.
„Nei, nú verð ég að komast
sem allra fyrst vestur", sagði
hann.
„Og hvað kallar að? Áttu að
gifta eða greftra“?
„Nei, en það er eggtíðin".
„Þér þykja góð eggin“? sagði
ég og kímdi. „Eins og mér“, bætti
ég við.
„Jahá, þau eru góð, en það er
annað, sem ég vil ennþá síður
missa af: Nú fara að koma ungar
úr eggjunum, — þá er dásamlégt
líf á landi og sjóþarna fyrir vest-
an. Það er ekkert undarlegt, þó
, Breiðfirðingar séu manndóms-
koma og dvelja. Klerkurinn hafði; ur og jafn frá fyrstu kynnum, dá-
engu týnt af náttúrlegu íjöri og litið hrjúfur, safaríkur og angan
lífslyst guðfræðinemans, sem ég ■ rammur kvistur á lífsins eld-
forna, dásamlega gróskuríka
meiði.
Guðmundur Gíslason Hagalín
SVO má lesa í rituðum heimild-
um, að í dag séu sjötíu ár liðin
síðan sá atburður gerðist, að
sveinn fæddist á Staðarbakka í
er síðan var
vetur guðfræðinám í Kaupmanna
höfn, en hóf því næst nám í
sömu grein í Háskóla íslands.
Guðfræðipróf tók hann vorið
1S'20 og próf í Kennaraskólan-
um sama ár. Hann var síðan einn
vetúr barnakennari í Höfn í
Hornafirði, en vígðist til Flateyj-
ar á Breiðafirði á Jónsmessudag
vorið 1921. í Flatey var hann
prestur til vorsins 1926, að hann
fluttist að Stað í Súgandafirði.
Þar var hann í 15 ár, en fekk
Mælifell í Skagafirði vorið 1945.
Síðasta árið vestra var hann
prófastur í Vestur-ísafjarðar-
prófastsdæmi. Loks varð hann
prestur í Vestmannaeyjum vonð
1945, en þar hafði hann þjónað
í átta mánuði sem settur prestur
1938—’39. Séra Halldór sagði af
sér sem sóknarprestur eftir 40
ára starf í þágu íslenzkrar kirkju
árið 1961, en síðan gegndi hann
þó prestsembætti í Neskaupstað
í rúmt misseri. Nú býr hann í
Reykjavík, er hress og reifur og
sér margar sólir á lofti, hvort sem
hann lítur um öxl til liðins dags
eða horfir til þess, er koma skal.
Sumarið 1924 kvæntist séra
Halldór Láru, dóttur Ólafs bónda
og bátasmiðs Bergsveinssonar í
Hvallátrum á Breiðafirðj, eins
hins merlcasta manns meðal breið
firzkra bænda á þessari öld. Þau
séra Halldór hafa eignazt tvo
syni og fjórar dætur, og eru öll
þeirra myndar- og manndómsfólk
— eins og þau eiga kyn til.
Halldóri Kolbeins kynntist ég,
þegar ég var 19 ára og hann hálf
þrítugur. Hann var þá í guðfræði
deildinni, en ég að hefja blaða-
mennsku og önnur ritstörf. Hann
umgekkst marga sér yngri, ekki
sízt menn, sem höfðu áhuga á
bókmenntum og áttu sér einhvern og menningarfólk, — ha? Sjórinn
furðudraum, sem varpaði gliti á fótmál frá dyrunum, þar togast
þekkti á unglingsárum minum.
Það var sungið og talað, spilað
og hlegið, en fyrst og fremst talað |
og talað hátt, unz etin hafði ver-l
ið máltíð, sem kallazt hefði mátt'
óttuverður — og snemma risið
og ekki svefn í augum. Ég heim- j
sótti líka ýmis sóknarbörn hans, j
og ég komst fljótt að raun um,)
að þau kunnu að meta hann,1 Mlðflrðl nor ur'
meta hann sem maftn, fræðara ' vatm ausxnn og nefndur Halldor.
og sálusorgara. Hann hafði unn- NitSji var hann Kolbems prests
ið hylli þeirra og trúnað, - þau 1 f 'ðdal Þorstemssonar, hins
fundu, að trú hans á Guð, menn- nafnfra^a latinuskalds er auk
ina og gróðraröfl lífsins er jafn-'>ess reyfdist sæll af mðjum sin-
sönn eins og tilfinning hans fyrir um> ende kenfast Þeir marSir
því, hve dásamlegt sé að Ufa til nafns han^ Svo gerða og faðir
sem náttúrlegur og tilgerðarlaus j svemsms, EyJ°lfur Kolbems
maður með samfélagi sínu í gagn Prestur a Staðarbakka og siðar
kvæmu og falslausu trausti. Ég | a Melstað> en moðir hans °Sk°n?
hygg, að Súgfirðingar hefðu ekki
viljað skipta á séra Halldóri Kol-
beins og neinum öðrum klerki,
enda er margt óskemmdra
afbragðsmanna vestur þar. En
hann varð að fara, áður en vel-
líðan og vinsældir deyfðu lífs-
nautn hans — varð að kynn-
ast öðrum lífsháttum, öðru og
Reykhólum, þess er aldrei skipaði
piltum sínum fyrir verkum, held-
ur mælti við þá: Við skulum
fara og gera þetta, piltar mínir!
Halldór Kolbeins óx upp og varð
sveinn mannvænlegur, og lagði
skjótt stund á nám sem frændur
hans og feður, og tók ástfÓ3tri
veröldina. Ég man til dæmis eftir
Jóhanríi Jónssyni, Halldóri Lax-
ness og Sigurði Einarssyni. Hann
virtist hafa mikið yndi af að ræða
við slíka úmbrotamenn. „Það er
vorilmur", sagði hann einu sinni
og hló sínum sérkennilega, lága
dimma og svo sem kraumandi
hlátri. Ekki var ótítt, að ég fylgdi
Halldóri út að Lambastöðum,
hann mér aftur inn að Landa-
koti og svo ég honum út í Kapla-
skjól. Hann var orðinn allvíð-
lesinn — einkum í heimspeki og
hækkunum, sem óhjákvæmilega. ■ trúarbragðasögu og hafði mikið
y-rðu teknar til baka í einnj eða
annarri mynd.
Þau tíðindi hafa gerzt undan-
farandi vikur, að í allmörgum
stéttarfélögum þeirra, sem lægst
eru launaðir, hefur orðið sam-
komulag um 5% kauphækkun og
hefur þetta gengið átakalaust og
hljóðlega fyrir sig, jafnvel með
munnlegu samkomulagi beggja
aðila. Ef ekki kemur til ný þró-
on mála, ætti þessi kauphækkun
að geta orðið raunveruleg kjara-
bót og varanleg.
Hér hefur greinjlega verið
farið inn á þá braut, sem lýðræð
issinnar í verkalýðsfélögunum
hafa um árabil bent á. Er timi
til kominn, að breytt sé um
6tefnu, og er þess að vænta, að
þetta sé upphaf þess, að íslenzk
verkalýðshreyfing sæki fram til
betri lífskjara á farsælli og ör-
uggari hátt en verið hefur.
gaman af bókmenntum. Hann var
ræðinn með afbrigðum, virtist
alltaf veL fyrir kallaður — sýnd-
ist stundum ólga af líkamlegu
og andlegu fjöri og hirti ekki um,
þótt „lítt væri af setningi slegið“.
Hann lét sér ekkert koma á óvart,
sem við hann var sagt — og hafði
sérlega gaman af að koma við-
mælanda sínum á óvart, bæði í
spurn og svari, sló auðheyrilega
ýmsu fram til að heyra hvernig
ég brygðist við, kinnkaði stund-
um kolli, þagði um hríð svo sem
íhugandi — tók síðan gjarnan upp
nýjan þráð. Ekki þótti það
yfirlæti í þennan tíma að ganga
við staf, og það gerðum við Hall-
dór báðir. Það var eitt sinn,
sem ég fylgdi honum vestur eftir,
að hann nam skyndilega staðar,
pjakkaði niður stafnum, skáut
hörðum hattinum á hnakka,
sperrti upp augun og sagði hátt
líf og dauði sífellt á um jafnt
konu sem karl, og svo veitist
þeim það undursamlega uppeldi,
sem fylgir varpinu, sjá lítinn
unga skreiðast úr brotnu eggi, —
nærfærni við veikt og vesælt líf,
sem á eiginlega allt undir mann-
inum og lærir að treysta honum
í blindni, — heldurðu það sé
munur eða alast eingöngu upp
við að drepa? . . . Já, ég verð að
hraða mér vestur". •
Ég þagði andartak, sagði síð-
an:
„Heldurðu þú verðir þá ekki
alla ævi prestur þeirra þarna í
eyjunum"?
„Ha? Alla ævi! Nei, þú getur
reitt þig á, að það verð ég ekki.
Það er ekki heppilegt fyrir mína
sál að lifa alltaf í slíku umhverfi,
þar sem náttúran elur fóikið upp,
gerir það að mönnum, án þess
þeir viti sig eiginlega hafa fyrir
því. Ég fer, þegar ég finn, að
mér fer að líða of vel, þegar
ég finn mig vera farinn að freist-
ast til að vera eins og gengur
og gerist“.
Hann lét ekki sitja við orðin
ein, svo sem áður hefur verið
getið, og sannarlega mun hann
þó ekki hafa *skort vinsældir
meðal breiðfirzkra sólinarbarna
sinna. Það var frá góðu að hverfa,
þegar hann fór vestur í Súganda-
fjörð. Þar endurnýjuðum við vin
áttu okkar, því í þrettán ár af
ef til vill lítið eitt á annan veg við guðfræðina, enda mun hugur
hugsandi fólki, finna traust þess ; kans hafa staðið til prestskapar
og vináttu, hlúa á ókunnum stöðv . tra öndverðu. Tok hann prest-
um að gróandi lífi . . . En ekki. vígslu til Flateyjar arið 1921 en
væri þgð neitt heilindi að segjajlengst var hann Prestur 1 Su8-
söguna svo einhæft að geta þeirr- j andafirði og Vestmannaeyju.n,
ar blessunar, sem séra Halldór >ar tu hann saSði lausu embsettl
varð aðnjótandi, þegar hann lét jsínu fyrir skömmu. Ekki hefur
sér að kenningu verða þessi orð hann Þ° setlð aðgerðalaus siðan,
því að um nokkurra manaða
skeið gegndi hann prestsþjónustu
í Norðfirði á síðastliðnu ári, og
enn er hann fullur fjörs og áhuga.
Enda hefur áhuginn jafnan
verið einkenni síra Halldórs,
ásamt miklum starfshæfileikum
og óbugandi bjartsýni. Hann er
gæddur skörpum gáfum og eld-
legri mælsku, sem hlýtur að
kveikja líf og fjör í kringum
Heilagrar ritningar: Ekki er gott
að maðurinn sé einsamall. Frú
Lára er næstum jafnsérstæð sem
kona og hann sem karlmaður.
Það er þó síður en svo, að hún
sé neitt sérkennileg í fasi eða
framkomu, nema ef það væri lát-
leysið, en hver sem skipti við
hana orðum, þáði hjá henni rausn
arbeina, vann með henni eða fyr-
ir.hana fann streyma frá henni
hlýju og góðvild, og hver sem
hann, hvar sem hann kemur. En
141J Ju u6 gwu vnu, íi v v-x ocui , , , ,
við hana ræddi eða sótti ráð til. mest er bonum 1 muna predikun-
hennar, hlaut fljótlega að kom- in> að fl>’tia binn fagra og fagn-
ast að raun um, að þar fara sam-
an furðú sjaldgæfir vitsmunir og
alleinstæður vilji til að hressa
og hjálpa — og hver, sem séð
hefur bros hennar, þegar hún
hlUstar á mál bónda síns og gesta
hans eða sér hana fylgja hon-
um með augunum, þegar hann
bregður á leik í orðræðum, hlýt-
ur að hugsa sem svo, að þegar
fléttaðir voru saman örlagaþræð-
ir þeirra séra Halldórs, þá hafi
þar engin gráglettni lífsins kom-
ið til.
Og að lokum:
Vorið 1840, þegar verst horfði
fyrir lýðræðisrikjunym, sem
áttu í höggi við hinar fyrðulega
vélvæddu hersveitir Nazista, er
sóttu sífellt fram í krafti þess, að
ekki þurftu þær að óttast, að
berar væru á baki eftir griðasátt-
málann við Ráðstjórnarríkin,
hittumst við séra Halldór á götu
á ísafirði. Eg spurði hann óræð
ur á svip, hvort hann óttaðist nú
ekki, að einræðisöflin bæru sig-
ur af hólmi og skiptu með sér ver
öldinni. Hann leit snöggt við mér,
var mót venju hvasseygur, þegar
hann sagði;
„Nei, það hefur mér aldrei dott
ið í hug“.
Eg þagði. Hann skyldi fá að
tala. Hann stakk vísifingri milli
háls og flibba, svo sem honum
yrði eitthvað örðugt um andar-
drátt og mál, og hann var ekki
aðeins hvasseygur, heldur líka
brúnpþungur. Eg hafði sjaldan
séð hann þannig:
„Hvað kennir Sagan okkur um
afdrif þeirra, sem hafa gert sér
það til hagræðis að afneita Guði
eða jafnvel setja sjálfa sig í hans
stað — ha?“ Allt í einu hvarf
honum hörkusvipurinn, hann
meira að segjá hló lítillega: „Þar
tókst þér að leika á mig. Það
væri svo sem líkt þér eða hitt
þó heldur, að halda þetta sjálfur
— ha?“.
„Þakka þér fyrir mig", sagði
ég. „Þetta er hressandi og styrkj
þeim fimmtán, sem hann varandi lof af þínum munni, sem
aðarríka boðskap um lif og frelsi,
um bræðralag manna og faðerni
Guðs. Hann hlaut sína mótun
sem prédikari á þeirri öld, þegar
bjart var til lofts og vítt til
veggja, og honum er ógerning-
ur að láta nokkurt moldviðri né
þokurembing byi'gja fyrir sér þá
dýrlegu útsýn. Jafnvel köld
kirkja og mannlaus hefði ekki
getað dregið úr áhuga hans að
prédika, því að hann veit, að
þótt ekki komi saman nema tveir
í nafni frelsarans, þá er hann þar
sjálfur hinn þriðji með sinn frels-
andi eggjunarmátt. Hann veit, að
í prédikuninni er mannlegri tján-
ingu búið hið fegursta og full-
komnasta form, sem hugsast get-
ur, svo að þar fellur hið dýra
innihald fullkomlega í farveg
hins ytra forms. Séra Halldór
hefur því verið mikill gæfumað-
ur í lífi sínu, að mega stunda hið
fegursta áhugastarf öðrum til
mannheilla og eilífs velfarnaðar.
Því að ekki hefur hann látið
sér nægja að prédika í stólnum.
Sjálfur hefur hann verið í öllu
lífi sínu boðberi hins góða boð-
skapar, persónugerð uppfylling
þeirrar hugsjónar, að vera glaður
í drottni. Samúð hans er rík og
fljót til aðstoðar, og í brjóst bor-
ið að ganga á undan til góðra
verka. Þess vegna hefur hann
líka verið ötull boðberi bindindis
og fagurra lífernishátta. Fyrir öll
hans störf munu margir blessa
hann í dag.
Bkki er unnt að minnast svo
síra Halldórs, að ekki sé jafn-
framt getið hans ágætu konu, frú
Láru Ólafsdóttur frá Hvallátr-
um. Hún hefur í öllu verið hans
bezta traust og stutt hann til
1 verka af miklum manndómi sín-
um og hæfileikum. Sex eru börn
þeirra hjóna, og munu þau eplin
ekki hafa fallið langt frá eikinni,
eftir því sem mér er bezt kunn-
ugt.
Ég vil að lokum mega þakka
Halldóri og frú hans langa og
ljúfa vináttu, og árna þeim og
allri fjölskyldu þeirra blessunar
Guðs og bjartra ævidaga.
Björn Magnússon.