Morgunblaðið - 09.07.1963, Page 10

10
IUORCVNBLAÐIÐ
ÞricSjudagur 9. júlí 1963
Hvað er að vera kristinn?
Eftir sr. Benjamm Kristjánsson
í síðustu ritsmíð sinni er Sig-
urður A. Magnússon að berjast
við að reyna að sanna, að hann
skilji sjálfan sig, en tekst það
ekki, enda munu nú orðið allir
skilja það nema sjálfur hann,
að þetta er vonlaust. Það hefur
farið fyrir honum eins og mann-
inum, sem Guttormur skáld Gutt-
ormsson yrkir um, að dottið hafi
ofan í munninn á sjálfum sér.
Það sorglega slys hendir marga,
sem fara að tala um það, sem
þeir bera lítið skynbragð á.
BÓKSTAFURINN
Þó er ekki örgrannt um, að
grunur sé farinn að læðast að
honum um að skilningur hans
sé takmarkaður, jafnvel í ein-
földustu efnum. Hann játar það
t.d. að ekki skilji hann, hvað ég
á við með spurning'unni: Er bók-
stafurinn aðeins form? Og úr
því þarria sést ofurlítil bognun
á rostanum og umsigslættinum,
er mér ljúft að útskýra þetta
nánar fyrir honum, enda þótt ég
þykist þess viss, að hann sé eini
lesandi greinarinnár, sem ekki
botnar í þessu.
Ég hafði bent honum á, að
Kristur, Páll og Lúther, og yf-
irleitt allir meiri háttar spámenn
hefðu varið miklu af ævistarfi
sínu til þess að berjast gegn
bókstafstrú. Sjálfur taldi hann,
að þeir hefðu aðeins barizt gegn
„formi“ trúarinnar, en ekki inn-
taki hennar. 'Formið skilgreindi
hann svo nánar með því, að það
væri fólgið í helgisiðum. Aldrei
sagði þó Fáll: Helgisiðirnir
deyða en andinn lífgar, enda
virðist hann ekki hafa látið sig
helgisiðina eins miklu máli
skipta og sumir eftirmanna hans.
Hann sagði: „Bókstafurinn deyð-
ir“. Ef það væri nú rétt, að Páll
hafi aðallega barizt gegn formi
gyðingatrúarinnar, yrði „bókstaf-
ruinn“ í þessu sambandi að út-
leggjast: „form“ eða „helgisið-
ir“, en allir sjá, hvílík fásinna
það væri. Hver einasti guðfræð-
ingur veit, að „bókstafurinn"
þýðir þarna sjálft lögmál Gyð-
inga, þar sem ekki mátti hagga
einum stafkrók eftir skoðun
fræðimanna. Þetta lögmál taldi
Páll vera fallið úr gildi, en í stað
inn fyrir það setti hann: náðina
og sannleikann, sem kom fyrir
Jesúm Krist. Hér er því sann-
arlega um meira en formbyltingu
að ræða. Lögmálinu er algerlega
vikið til hliðar og talið, að ekki
réttlætist nokkur lifandi maður
fyrir það.
Það er eðlilegt, þegar verið
er að reyna að koma vitinu fyr-
ir þá, sem svona lítið skilja í
guðfræði, að misskilningur þeirra
Verði svo róttækur og marghliða,
að til þess geti þurft langt mál,
ef leiðrétta ætti allar villur
þeirra. Hins vegar er það alveg
óstæðulaust fyrir þennan rithöf-
und að gera sér það í hugarlund,
að mér finnist skvaldur hans
yera nokkrum stórhættulegt
nema honum sjálfum. Þetta er
eins og með orminn I Lernu-
vatni, að þar uxu jafnan tvö
höfuð sem eitt var af höggvið
Ekki þarf því S.A.M. að halda
að það sé fyrir ágæti ritsmíðar
hans, að villurnar eru reknar
ofan í hann, heldur er það verk
unnið sem almenn þrifnaðarráð-
Btöfun í hugsun. Miklu hefði
Bamt verið skemmtilegra að
Ekipta orðum við hann, ef hann
hefði verið dálítið vígfimari. En
þegar hann er orðinn svo ruglað-
ur og ráðalaus, að hann veit
hvorki, hvað hann sjálfur hefur
Bagt eða aðrir og er jafnvel far-
inn að grípa til barnalegustu út-
úrsnúninga til að reyna að bjarga
endlitinu, er ekki einu sinni hægt
að hafa gaman af honum lengur,
heldur bara kenna í brjósti um
hann. Hann er nú byrjaður að
gefa í skyn að hann trúi ekki
játningakristindóminum sjálfur,
þessum „sannleika", sem hann
ætlaði alveg að rifna yfir, að ís-
lenzkir prestar þyldu ekki nógu
mikið af stólnum. Getur þá und-
anhald hans ekki orðið öllu bros-
legra né lítilmótiegra.
Rudolf Bultmann
Óneitanlega ætti það að skipta
meira máli um trúarkenningar,
hvort þær eru fagrar og vitur-
legar, heldur en hitt, hvaða trú-
arflokkur hefur haldið þeim
fram. Þeir, sem hugsa pólitískt
um trúarbrögð eins og S.A.M.,
halda, að það varði mestu að
stíga ekki út af flokkslínunni.
Hins vegar gera þeir sér enga
rellu út af því, hvað satt kann að
vera eða sennilegt.
Aldrei hefur mér dottið í hug
að neita, að Páll og ef til vill
Kristur, hafi gert ráð fyrir ein-
hvers konar endurlausn, en hvers
eðlis var sú endurlausn? Það er
hið guðfræðilega vandamál, sem
skoðanirnar eru skiptar um.
S.A.M. telur að ódauðleikakenn-
ingin sé ekkert aðalatriði í krist-
inni trú, af því að hún hafi
þekkzt fyrir daga Jesú, hins
vegar sé friðþægingarkenningin'
sjálf þungamiðja hennar. Hann
virðist ekki hafa hugmynd um,
að alls konar friðþægingar voru
alkunnar fyrir daga K’-ists og séu
því ekki annað en erfðagóss í
guðfræði Páls. Með þessu er þó
ekki sagt, að endurlausn geti
ekki átt sér stað í einhverri
rhynd.
Maður er nefndur Rudolf Bult-
mann. Hann var um skeið há-
skólakennari í Marburg, hinn
lærðasti maður og brautryðjandi
í rannsókn Nýja testamentisrita.
Hann hefur sýnt. fram á með
sterkum rökum, að hugmyndir
um frelsara og endurlausnara,
sem komu af himnum ofan til
að endurleysa sálirnar undan
makt myrkranna og þrældómi
hjá andaverum vonzkunnar í
himingeimnum, voru algengar í
launhelgum fornaldar- og eink-
um í trúarflokkum gnóstíka fyrir
daga Krists, og að Páll yfirfærir
þessi fræði, stundum orðrétt, í
kenningar sínar um Jesú og fórn-
ardauða hans. í launhelgunum
voru líka sakramenti um hönd
höfð og sennilega komin þaðan
inn í kirkjuna, og sýna má fram
á, að ýmislegt úr kenningum
gnóstíka er komið inn í Jóhann-
esarguðspjall. Seinna var gnós-
tiska stéfnan dæmd villutrú af
kristnum kirkjuflokkum, sem
búnir voru að gleyma, hvað
m.ikið hafði verið fengið að láni
frá / þessum trúarflokki í guð-
fræði kirkjunnar.
Það sem vakið hefur þó mesta
athygli á kenningum Bultmanns
er, að hann hefur haldið því
fram, að ekki verði unnt að forða
kristindóminum frá að líða undir
lok, nema hann verði afklæddur
goðsögubúningi þeim, sem hann
telur að samofinn sé úr löngu
úreltri heimsskoðun og heiðnum
trúarhugmydum. Með þessu á
hann ekki aðeins við þriggja
hæða heim fornaldar, þar sem
jörðin er miðdepill alheimsins,
hann á ekki við „þessa öld og
hina komandi", og nálæg heims-
slit, heldur einnig um gervall'a
sáluhjálparkenningu Páls: um
frelsara, sem lifað hefur í fortil-
veru hjá guði, fæðist á jörðu, er
deyddur á krossi, rís svo upp til
að umbylta heimsrásinni, sigrar
dauðann, sem komið hafði inri
í heiminn með Adam, kollvarp-
ar ríki illu andanna, sezt því-
næst eins og himnakóngur við
hægri hönd Guðs og mun þaðan
koma með þúsundum engla til
að dæma lifendur og dauða. Átti
þetta að gerast um daga Páls.
Öll þessi guðfræði (sem S.A.M.
telur vera höfuðstoðir kristin-
dómsins enn í dag) segir Bult-
mann að sé komin frá heims-
litahugmyndum Gyðinga og end-
urlausnarlærdómum gnóstísku
stefnunnar, og liklegast hafi Jesú
aldrei haldið neinu af þessu
fram, enda hafi þessar drama-
tísku hugmyndir ekki staðizt
reynslunnar próf og séu nú allir
hættir að trúa þessu nema ein-
feldningar og fáfræðingar. Komi
þetta í ljós í vaxandi fráfalli
þeirra manna frá kirkjunni.
Menn hættu að hlusta á boð-
skap þeirrar stofnunar, sem enn
hrærist í svo steinrunnum hug-
m.yndakerfum fornaldar og haldi
að þar sé allt á sömu bókina lært.
Þrátt fyrir þetta hafi þó kristin-
dómurinn ærinn sjóð lífvænlegra
kenninga, sem haldi gildi sínu, þó
að aldirnar renni.
Séra Benjamín Kristjánsson
Mikil guðsmildi er, að S.A.M.
skuli aldrei hafa heyrt getið um
Bultmann, því að sá hefði nú
fengið ærlega á baukinn hjá þess
um snillingi, sem óðara hefði
sannað honum, að einmitt þessi
heiðna goðsaga væri sjálfur
kjarni kristindómsins. Auðvitað
reyndi þýzka játningakirkjan að
naga bakið á Bultmann allt sem
hún gat og vildi fá honum vikið
frá kennslunni. En þrátt fyrir
það njóta fáir guðfræðingar nú
í dag meiri frægðar og virðing-
ar meðal lærdómsmanna og vitr-
inga um heim allan.
Bultmann hefur annars unnið
merkilegt rannsóknarstarf, hvað
snertir myndunarsögu guðspjall-
anna og telur það efalaust, að
margt af því, sem Jesú sé eignað,
sé ekki annað en safnaðarguð-
fræði um Jesú. Þar með telur
hann til dæmis endurlausnarhug-
myndina í Mark. 10, 45 og Mark.
14, 22—24, sem hann segir að
ekki sé einu sinni komin frá
frumsöfnuðinum, heldur úr hell-
enskri kristni. Það er ekki að
búast við, að S.A.M. geri sér
nokkra grein fyrir því, að sú
var venja fornra rithöfunda að
leggja sínar skoðanir söguhetjun-
um í munn, heldur trúir hann
bara eins og barn því, sem stend-
ur á prenti.
HVAÐ ER AÐ VERA
KRISTINN?
Allir grunnfærir menn tala í
sleggjudómum, en reyna ekki að
rökstyðja skoðanir sínar. Dæmi
um þetta er setning eins og þessi
hjá S.A.M. Unitarar eru ekki
kristin kirkjudeild.
Það kann að vera talsvert
meiri vandi en svona menn
halda, að skera úr því fyrir
víst, hver kristnastur er. Ég held
til dæmis, að það mundi verða
álit býsna margra, að einhver
kristnasti maður, sem nú er
uppi, sé dr. Albert Schweitzer,
hinn áttræði mannvinur og snill-
ingur, sem dvalizt hefur um hálfr
ar aldar bil við líknarstörf í
Afríku. Af hægt væri að skipa
þessum manni nokkurs staðar í
flokk, mundi vera eðlilegast að
telja hann únitara. Að m.k. trú-
ir hann ekki, að Jesús hafi ver-
ið Guð eftir rómverskum eða
lútherskum forskriftum. Þessi
maður hneykslaði „kristnar
kirkjudeildir" ósköpin öll þegar
hann var um þrítugsaldurinn með
lærdómi sínum og skarpskyggni,
og það svo mjög, að trúboðsfélög
suður þar ~ ndu að stöðva ferð
hans til i---<vU, héldu að hann
mundi ekki kenna Negrunum
nógu „hreint guðsorð". En enga
heitari aðdáendur á meistarinn
samt sem áður, og fáa fylgjend-
ur, sem með meiri alúð hafa
reynt að feta í hans fótspor.
Mundi ekki sannast í þessu eins
og víðar það, sem meistarinn
sagði: „Ekki mun hver sá, sem
við mig segir: Herra, herra,
ganga inn í himnaríki, heldur sá,
er gerir vilja föður míns, sem
er í himnum". Erfitt mundi reyn-
ast að sanna af líferni únitara,
að þeir hafi verið verr kristnir
en aðrir. Meðal þeirra eu ágæt
sálmaskáld, guðfæðingar og heim
spekingar. En fyrir löngu hafa
þeir komizt að líkum niðurstöð-
um og Bultmann og Schweitzer:
Kristur var ékki Guð almáttug-
ur, heldur guðdómlegur maður,
sem öðrum fremur hefur opinber
að vilja Guðs með heilögu líferni
og viturlegum kenningum. Hann
er fyrirmyndin til þess að menn
skyldu feta í hans fótspor. Og
einhverju líku hélt frjálslynda
guðfræðin fram, sem bókstafs-
þrælar nútímans keppast um að
fordæma í vanþekkingu sinni.
Nú er kominn tími til að
spyrja, hvað sé þá eftir af kristni
dóminum, ef „goðsögunni“ er
hafnað, kenningum manna um
Jesú?
Það er talsvert eftir! Það er
hvorki meira né minna en fagn-
aðarerindi Jesús sjálfs um föð-
urkærleiká Guðs, náð hans og
fyrirgefningu syndanna. Það er
kenning hans um tvöfalda kær-
leiksboðorðið, sem kemur í stað
lögmálsins eða yfirgengur allt lög
mál. Það er kenning hans um
guðsríkið, sem er í nánd og kem
ur, þegar menn hafa tekið sinna-
skiptum, bíður við dyrnar, hve-
nær sem mönnum lærist að hafna
sjálfselskunni og lifa eins og
sannarleg guðsbörn. Það er gull-
væga reglan og margar yndis-
legar og ógleymanlegar dæmi-
sögur, líkingar og spakmæli, sem
höfð eru eftir höfundi kristin-
dómsins. Loks er það sjálfur spá
maðurinn Jesús frá Nasaret, mátt
ugur í orðum og verkum, boð-
andi vilja Guðs um ríkið og
kennandi mönnum að biðja, að
það komi svo á jörðu sem á
himni. En kannske kenning Jesú
sjálfs sé enginn kristindómur,
heldur bara kenningar manna
um Jesú?
S.A.M. spyr mig: Hefur þjón-
um kirkjunnar verið falið að
flytja einhvern tiltekinn boð-
skap? og segir, að sér skiljist að
ég svari þessu heldur neitandi.
Skárri er það nú skilningurinn!
Ég var búinn að svara þessari
spurningu afdráttarlaust.
Prestum íslenzku þjóðkirkj-
unnar hefur fyrst og fremst ver-
ið falið að flytja boðskap meist-
arans sjálfs, orð hans og kenn-
ingar eins og þeir vita þær sann-
astar og skilja þær bezt. Þetta
felst í vígsluheitinu. Guðsorð,
hreint og klárt, hlýtur eftir anda
hinnar lúthersku evangelisku
kirkju fyrst og fremst að tákna
orð Krists, ekki orð og hugmynd-
ir manna um Krist. Ekki voru
þeir guðir, páfinn eða Lúther,
ekki Pétur og ekki Páll, og eng-
inn guðfræðingur annar fyrr eða
síðar. Mundu þá ekki ódauðleg
tilsvör Jesú, Fjallræðan og jafn-
vel refsiræður hans yfir hræsni
og bókstafstrú farisea þeirra
tíma vera miklu frjórra og upp-
byggilegra prédikunarefni, en
guðhræðsla og helvítistrú mið-
aldanna, sem gat af sér siðlausa
grimmd og trúvillingabrennur?
Eitt er undarlegt við þessa
játningaberserki. Það er eins og
þeim finnist orð Krists svo sem
engu máli skipta í kristnidóm-
inum. Þeir taka „pálsorð" og
„pétursorð“ fram yfir „guðsorð“.
Þeirra kjörorð ætti því að vera:
„Framar ber að hlýða mönnum
en Guði.
HEILINDI VIÐ GUÐ
Fátt sýnir betur andlegan kot-
ungshátt og þröngsýni en þau
undrunaróp, sem jafnan kveða
við frá „rétt-trúuðum“mönnum,
ef einhvers staðar örlar á hugs-
un, sem ekki er minnst fjögur
hundruð ára gömul. Þeim er ekki
hægt að gera sér í hugarlund að
leyfilegt sé að hugsa um Guð
öðruvísi en þeir sjálfir gera. Sé
t.d. minnzt á sálarrannsóknir,
koma rosafyrirsagnir eins og
þessi: „Islenzk andatrú vekur
heimsathygli“, eða einhver álíka
vitleysa:
En væri þetta nú satt, er svo
sem enginn háski á ferðinni.
Það er ekki nema gott, ef menn
rumskast einhvern tímann af
andlegum svefni. Auðvitað hefur
ævinlega verið hneykslazt á þeim
sem stíga út úr götu vanans. A
þetta sérstaklega við um trúar-
brögð, sem sumir halda að endi-
lega þurfi að vera mosagróin
til þess að Guð verði ekki bál-
reiður. Eru margir ósparir að
hóta hörðum refsingum hans öll-
um þeim, sem ekki hugsa eins
og hjörðin. Fr áþessu er þó heið
arlegar undantekningar.
Einn af kunnustu trúarheim-
spekingum nútímans heitir Paul
Tillich. Hann hefur starfað við
háskóla bæði austan hafs og vest-
an, t.d. í New York og Harvard.
Hann segir, að andi mótmælenda
stefnunnar sé einkum fólginn
í gagnrýni, og beri að beita þess-
ari gagnrýni engu síður gegn
guðfræði siðaskiptaaldarinnar.
Telur hann, að ekki sé unnt að
hugsa sér guð sem einhverja
veru uppi í skýjunum, er menn
geti krapað um, hvort til sé eða
ekki. Guð er veruleikur, sem
enginn kemst í kringum. Hann
er það ómælanlega djúp, sem líf
mannanna er sprottið frá. Hann
er þau lífsgildi, sem vér metum
dýrust. Með því að hugsa um
guð á þennan hátt, geta margir
guðleysingjar orðið guðstrúar-
menn. En til þess þurfi þeir ef
til vili að gleyma öllu, sem guð-
fræðin hafi kennt um guð, jafn-
vel orðinu sjálfu.
Snemma á þessu ári kom út
bók eftir biskup í London (og
það er nú eitthvað annað en
vesæll sveitaprestur). Sú bók bar
titilinn: Honest to God, og hefur
hún komið í mörgum útgáfum.
Biskupinn heitir John A. T. Rob-
inson og var hann áður háskóla-
kennari í Cambridge og talinn
með snjallari guðfræðingum
Breta. En jafnvel þó þessi mað-
ur sé biskup, finnst honum ekki
ótilhlýðilegt að vera dálítið hrein
skilinn í viðskiptum sínum við
Guð og látast ekki trúa því, sem
hann trúir ekki. Hann virðist
hafa grun um, að Guð muni
hafa einhver ráð með að sjá i
gegnum hræsnina, svo að hún
muni vera gagnslaus. Þessi
biskup virðist vera greindur í
betra lagi, og dylst honum það
ekki, að hið mikla fráfall alla
þorra fólks frá kirkjunni hlýtur
að stafa af því, að mönnum sé
yfirleitt orðið mjög örðugt að
finna nokkurt vit út úr hinu yfir
náttúrlega kenningakerfi kirkj-
unnar. Muni þetta djúp milli
kirkjunnar og almennings fara
vaxandi eftir því sem tímar líða.
Segist hann hafa fundið marga
skynuga, ókristna menn, sem
sannarlega virðist ekki vera fjær
guðsríkinu en aðrir. En þeir hafi
afneitað kristnidómi vegna þess,
að þeim virtist hann halda fram
alls konar fjarstæðum, sem eng-
inn maður með fullu viti geti
trúað.
Biskupinn telur að finna verði
ráð til að brúa þetta mikla djúp,
sem nú sé að skilja menn frá
kirkjunni. Það verði að færa
kenningar kirkjunnar í nýtízku-
legra form. Tekur hann í því efni
upp þráðihn frá Tillich.
Það er nú ekki ætlun mín að
fara að rekja efni þessarar bók-
ar út í æsar, enda minnir mig
að eitthvað væri skrifað um hana
í eitt Reykjavíkurblaðanna í vor,
Aðeins vildi ég benda á, að ekki
eru allir samdóma um, hvað séu
höfuðstoðir kristindómsins og
jafnvel biskupar hafa stundum
hugrekki til að segja meiningu
Framh. á bls. 1S.