Morgunblaðið - 18.07.1963, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 18. júlí 1963
TU O R C V N n r. 'A Ð l Ð
15
— Grein sr. Gisla
Framhald af bls. 10.
I þann tíð var það ekki eins
auðvelt og nú, að komast að
í trésmíðanámi. — Og þetta
haust, sem ég kom til Reykja-
víkur reyndist mér hvergi mögu
legt að fá námspláss.
Og hvað tókstu þá til bragðs?
Mér fannst afleitt að eyða tím
anum til einskis. Ég hugsaði
mitt ráð og loks gekk ég á fund
Jónasar frá Hriflu og bað hann
taka mig í Samvinnuskólann.
Þekktirðu Jónas?
Nei, nei. Ekkert persónulega.
Hafði aldrei séð hann. En ég
hafði lesið eftir hann margar
greinar. Og svo þekkti ég menn,
sem höfðu verið nemendur í
Samvinnuskólanum.
Hvernig tók Jónas þér?
Alveg ágætlega. Það var ekki
nóg með það, að hann tæki mig
í skólann enda þótt kennsla
væri byrjuð, heldur útvegaði
hann mér herbergi líka. Það var
á efstu hæð í Sambandshúsinu.
Það tilheyrði skólanum að því
leyti, að það var notað handa
nemendum, sem urðu veikir. En
eins og stóð, þurfti ekki á því
að halda til þeirra hluta. Við
vorum þarna einir 3 eða jafnvel
4. Eysteinn Jónsson var einn
þeirra. Ekki man ég hverjir hin
ir voru. Svo þurfti skólinn á
þessu húsnæði að halda og við
urðum að fara. Þá fékk ég inni
í húsi UMFÍ við Skálholtsstíg-
inn. Það er nú hús Kristniboðs-
félaganna. Uppi í þessu húsi var
sameiginlegt mötuneyti Sam-
vinnuskólanemenda og fleiri, en
niðri í kjallaranum voru íbúðar-
herbergi. Þar var þröngt á þingi
og rúm eins og í skipskáetum.
En húsaleigan var sanngjörn —
fimm — segi og skrifa 5.00 kr.
á mánuði. En líklega hefur ekki
verið nóg vandað til grunnsins,
því nokkuð var það, að vatn
gekk upp í herbergin öðru hvo'ru
Það yar einhvers konar neðan-
jarðarvatnsagi, sem ég veit nú
ekki af hverju stafaði. Þá var
maður að byrja að læra dönsku
og þess vegna kölluðum við
herbergið „afgrunden“. En þrátt
fyrir þennan vatnsgang, fór vel
um okkur þarna og ekki man
ég til að neinum yrði meint af.
Hvernig féll þér í Samvinnu-
skólanum?
Ágætlega. Þar voru kennararn
ir: Jónas, Tryggvi og Þorkell
Jóh. hver öðrum betri. Skólabrag
urinn var hinn bezti og náms-
hugur mikill í öllum. Það var auð
fundið að þangað voru menn
komnir til þess að læra. Þarna
lærði ég mikið, sem ég hafði
gott af síðar. Námið í iðnskólan-
um var leikur einn fyrir bragð-
ið.
Hvað fórstu svo að gera um
vorið?
Þá fór ég vinnu til Einars
brúarsmiðs. Við hánn kannast
allir eldri iðnaðarmenn. Hann
var þá að byggja Gamla Bíó á-
samt múrurunum Kornelíusi Sig
munds., Óla Hall og Ólafi frá
Reynisvatni. Þetta voru allt al-
þekktir menn í byggingariðnað-
inum á sinni tíð. Og hjá þeim
var gaman að vinna. Svo komst
ég fljótlega á samning hjá Ein-
ari. Hann og Kornelíus byggðu
mörg hús í Reykjavík fyrir og
kringum 1930. Það var t.d. Skó-
verzlun L.G.L. í Bankastræti,
Hótel Borg o.fl. Hjá Einari fékk
ég svo sveinsbréf á sínum tíma,
og vann hjá honum áfram. Hann
hafði alltaf nóg að gera. Hann
tók t.d. að sér miklar fram-
kvæmdir á Þingvöllum vorið
1930. Það var vegna Alþingis-
hátíðarinnar. Þá þurfti mikið
verk að komast af á skömmum
tíma og unnið af miklu kappi.
Þá var lögð nótt við dag. Það
var gaman að vera á Þingvöllum
bjarta og blíða vornóttina, þótt
vinnan væri ströng.
Var ekki gott upp úr þessu að
hafa?
Það var bara taxtakaup. Þá var
ckki komið í móð að yfirborga
og sprengja alla taxta og samn-
inga þótt vinna væri mikil.
Músik á Mímisvegi
Svo fórstu að byggja fyrir
sjálfan þig.
Já við Rannveig giftumst 1928
og til þess að þurfa ekki að
leigja fórum við að byggja. Ég
fékk stóra lóð við Mímisveg nr.
2 og þar byggði ég á árunum
1930-31. Ég byggði bara hálft
húsið, en það var mikið pláss
— tvær hæðir, kjallari og ris —
svo að við leigðum út. Leigð-
um mörgu fólki. Það var allt á-
gætt fólk, skilvíst og umgeng-
isgott. Það kom sér líka vel. Ég
held mér hefði þótt erfitt að
standa í því að rukka inn húsa-
leigu. M.a. léigðum við Fáli
ísólfssyni. Það var ánægjulegt
að hafa þau, hann og frú Krist-
ínu og börnin, í húsinu. Hann
spilaði í Fríkirkjunni á sunnu-
dögum en æfði sig heima alla vik
una. Svo var hann líka að kenna.
Og hann var að æfa söngvarana.
Ég man að Stefanó var að koma
til hans. Þá hét hann bara Stef-
án Guðmundsson. En vel söng
hann. Það var mikil unun að
heyra það. Og Sigurður Markan
leigði á næstu hæð og var oft
að æfa sig. Það var mikil músík
á Mímisveginum í þá daga.
Félagsmálamaður
Varstu ekki formaður trésmíða
félagsins þegar þú varst í
Reykjavík?
Ég gekk vitanlega strax í tré
smiðafélagið þegar ég hafði rétt-
indi til þess. Þá voru í því bæði
meistarar og sveinar, og það
vildu vera dálítið skiptar skoðan
ir um kaup og kjör. En það hélst
allt saman sæmilega rólegt með-
an ég var þar. Félagsbræður
mínir fengu mig til að vera
gjaldkera í ein fjögur ár. Síðan
var ég formaður í fimm ár. Þá
flutti ég úr bænum.
Aftur að Ilólmi
Búnaðarfélag Islands var að
leita að manni til að taka við
Hólmi í Landbroti og veita for-
stöðu þeirri starfsemi, er þar
yrði komið upp á vegum félags-
ins. Það samdist svo um að ég
tæki að mér að koma þar á fót
smíðaskóla. Eins og þá horfði,
virtist vera þörf fyrir slíka stofn
un, sérstaklega fyrir sveitirnar.
Þeirri þörf vildi Búnaðarfélagið
reýna að sinna með starfseminni
í Hólmi. Sú þörf átti sér ýmsar
orsakir. Þá var aðgangur tak-
markaður að ýmsum iðngreinum
af ótta' við atvinnuleysi í stétt-
inni. Iðnnámið var líka langt og
alldýrt miðað við getu manna á
þeim tíma. Þá voru unglingar
ekki með fullar hendur fjár. Þá
voru uppi ýmsar raddir, og komu
m.a.s. fram á Alþingi að stofna
smíðaskóla, helzt í sveit, sem
veitti piltum fræðslu og æfingu
í smíðum. Var þá miðað við
langtum skemmri tíma heldur en
venjulegt iðnám. Það átti að gera
þá búhaga eins og sagt er á góðri
og gamalli íslenzku. Frumvarp,
sem kom fram um þetta á Al-
þingi var víst aldrei samþykkt.
Það mun hafa dagað uppi. En
Búnaðarfélag Islands hafði hug
á að gera þess tilraun og þá kom
Hólmur eins og upp í hendurn-
ar á félaginu dg ég féllst á að
taka þetta að mér. Fannst líka
málið skylt og eðlilegt að greiða
fyrir því, úr því falazt var eftir
því við mig. Þessvegna tókum
við okkur upp úr höíuðstaðnum
eftir 20 ára dvöl þar og fluttum
að Hólmi. Það var árið 1943.
Smiðaskólinn í Hólmi
Gaztu byrjað skólann strax?
Nei, til þess var nú engin að-
staða, enda þótt húsakynni væru
allmikil. Ég byrjaði á því að
endurbyggja og stækka gamla
húsið, sem Bjarni byggði þeg-
ar hann hóf búskap í Hólmi. Það
var mikið. verk. Og þó húsið
væri nokkuð rúmgott, var það
alltaf of lítið fyrir skólann.
Smíðakennslan er svo afar rúm-
frek. Það vita þeir bezt, sem til
þekkja. Bæði smíðaefni og smíða
munir taka mikið pláss, fyrir ut-
an sjálft verkstæðið. I þessu húsi,
sem endurbyggt var, eru fjögur
íbúðarherbergi á efstu hæðinni
hvert fyrir tvo nemendur, enn-
fremur tvær stoíur. Var önnur
notuð fyrir bóklega kennslu, hin
fyrir geymslu á smíðamunum. Á
miðhæðinni var svo sjálft verk-
stæðið. Þar var alltaf heldur
þröngt, þegar skólinn var vel
sóttur. A neðstu hæðinni voru
trésmiðavélarnar. í smiðjunni
var nokkur aðstaða til járnsmíða
og notaði einstaka piltur sér það.
Hvernig var skólinn sóttur?
Dálítið misjafnt, en yfirleitt
vel. Stundum var hann fullset-
inn. Fleiri en átta gátu nemend-
urnir ekki verið. Ég hygg, að alls
hafi um 50 nemendur sótt skól-
ann þau ár, sem hann starfaði.
Þeir voru úr öllum landsfjórð-
ungum, flestir úr sveitum ög það
af fjarlægustu landshornum.
Þetta voru yfirleitt ágætir nem-
endur, sem höfðu áhuga á að
hafa gagn af verunni hér og
sóttu námið af kappi. Sumir af
þeim voru beztu smiðsefni og
héldu áfram við smíðar eftir að
þeir fóru héðan.
Hvað smíðuðu nemendurnir í
skólanum?
Mest voru það nú innrétting-
ar í hús, sem voru í smíðum hér
eystra og víðar. Ennfremur hús-
gögn o.fl. Utan sjálfs skólatím-
ans smíðuðu nemendurnir tals-
vert fyrir sjálfa sig. Það fór vit-
anlega eftir dugnaði þeirra og
ástundun. En flestir smíðuðu þeir
handa sér hefilbekki og herra-
skápa og sumir eitthvað meira.
Fyrir utan smíðanámið fengu
nemendurnir kennslu í teikningu
íslenzku og reikningi. Enda þótt
skólinn stæði stutt og námið væri
fábreytt, held ég, að allir hafi
nokkuð grætt á veru sinni þar.
Það marka ég m.a. af því, að
ýmsir komu eða sóttu um skóla-
vist eftir ábendingu eldri nem-
enda.
En nú er smíðaskólinn hættur
að starfa?
Já, það eru ein fimm ár siðan.
Tímarnir breyttust. Peningavelt
an er orðin svo mikil, að þeir,
sem hafa verulegan áhuga á
smíðum geta hæglega kostað sig
til að ljúka fullkomnu smíða-
námi. Hinir, sem ekki fara í iðn-
nám hafa nóg upp úr sér án
þess að vera að sækja skóla, sem
þá enginn réttindi veitir.
Svo að nú er Búnaðarfélagið
búið að selja Hólm?
Já, ég keypti jörðina af fé-
laginu árið 1958.
★
Síðan hafa þau Rannveig og
Valdimar búið í Hólmi. Af son-
um þeirra þremur er sá yngsti,
Sverrir, heima og hjálpar þeim
við búskapinn. Hinir tveir eru
iðnaðarmenn í Reykjavík.
Hólmur er allmikil jörð eftir
því sem þær gerast í Landbroti,
enda hefur þar verið tvíbýli til
skamms tíma. Þar er nú vaxandi
kúabú eins og á mörgum bæj-
um austan Sands síðan mjólkur-
salan hófst. Valdimar er áhuga-
sámur um búskap og ræktun og
fylgist vel með í félagsmálum
bænda í sveit sinni. Eins og
Bjarni bróðir hans kom með
fyrsta bílinn í sveitina, flutti
Valdimar með sér fyrstu heim-
ilisdráttarvélina, þetta dásamlega
tæki, sem á örfáum árum hefur
gjörbreytt búskapnum á íslandi.
Það er skemmtileg tilviljun — að
bæði þessi tæki, þessi tákn
vélaaldarinnar skyldu fyrst koma
á sama bæinn hér austan hinna
miklu sanda.
En það væri mikil misskiln-
ingur að halda það, að Valdimar
hafi bundið sig við búskapinn
einan eftir að smíðaskólinn hætti
í Hólmi. Hann er mikill iðjumað-
ur og gengur aldrei verk hendi
firr. Mörg eru þau hús, sem
hann hefur séð um byggingu á
smíðað að miklu leyti. Þrjú eru
t.d. hér á Klaustri: samkomu-
hús, læknissetur og nú síðast
íbúðarhús á nýbýli. Það er enn
í byggingu.
★
Hvernig á maður svo að enda
þetta samtal, ef samtal skyldi
kalla. Það er eiginlega sam-
bland af sögu liðins tíma og
spjall um það, sem var og er,
sín ögnin af hvorti, af því sem
á góma bar yfir rjúkandi kaff-
inu hjá Rannveigu í Hólmi.
Þegar ég inni húsfreyjuna eft-
ir því, hvernig henni hafi fallið
búferlaflutningurinn úr höfuð-
staðnum fyrir rúmum 20 árum,
finn ég strax að það er einkum
tvennt, sem hefur dregið hana
austur.
Þá voru drengirnir að stálpast.
Og, það er eins og maður veit,
þá er það sveitin með öllu sínu
fjölbreytta lífi og óteljandi við-
fangsefnum allan ársins hring,
sem er hinn holli skóli og heil-
brigða umhverfi barna og ungl-
inga.
Svo var það annað. Þá voru
gömlu hjónin í Hólmi, tengda-
foreldrar Rannveigar orðin ald-
úrhnigin og ellimóð. Þau gátu
ekki hugsað sér að fara frá
Hólmi -r— hvorki Íífs né liðin.
Það var m.ö.o. til þess að
rækja skyldur lífsins við æsk-
una og ellina — við framtíðina
og fortíðina — að Rannveig var
hvetjandi þess að þau hjónin
yfirgáfu höfuðstaðinn og fluttu
aftur heim í gömlu sveitina sína.
G. Br.
Vinyl grunnmólning er *rluS sem grunn-
mótning úti og inni ó tré, jórn og stcin.
Yfir Vinyl grunnmólninguno mó mólo meS
óllum olgengum mólningortcgundum.
Vinyt grunnmólning er olgjör nýjung.
Vinyl grunnmólning sporor ySur erfiSi
tímo og fyrirhöfn.
Vinyl grunnmólning þornor ó Vl-V/i klst.