Morgunblaðið - 13.10.1963, Qupperneq 3

Sunnudagur . 13., pkt. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
BIRGIR GUÐGEIRSSON SKRIFAR UM
HLJÓMPLÖTUR
Rudolf Kempe
EINHVER bezta óperuhljóð-
ritun, sem komið hefur á
markaðinn um langt skeið,
er hin nýja útgáfa His Mast-
ers Voice á vinsælustru óperu-
tékkneska tónskáldsins Bed-
rich Smetana. Ópera sú, er
hér um ræðir, er „Selda brúð-
urin“, sem er ekki aðeins vin-
sælasta ópera Smetana, held-
ur einnig vinsælasta verk sinn
ar tegundar, sem tékkneskt
tónskáld hefur samið. Landi
Smetana, Dvorak, hefur að
vísu náð meiri hylli meðal
tónlistarunnenda almennt, en
eitt ber að hafa í huga. Smet-
ana var fyrst og fremst óperu-
tónskáld, sem einnig samdi
instrumentaltónlist (sinfónisk
ljóð, stofutónlist o.fl.), en
Dvorak var fyrst og fremst
instrúmentaltónskáld, sem
einnig samdi óperur. Og stað-
reyndin er, að þau tónskáld,
sem einkum semja sinfóníur,
konserta o.s.frv., ná yfirleitt
meiri vinsældum en þau, sem
nær eingöngu semja óperur.
Smetana, sem uppi var árin
1824—1884, hefur oft verið
nefndur faðir bæheimskrar
tónlistar. Endalok hans voru
hin ömurlegustu. Hann missti
bæði heyrn og vit.
Eflaust er mörgum enn í
fersku minni, þegar „Selda
brúðurin" var flytt hér í Þjóð
leikhúsinu fyrir nokkrum ár-
um af tékkneskum listamönn-
um, og flestir munu kannast
við hina vinsælu hljómsveit-
arþætti óperunnar sbr. for-
leikinn, Dans trúðanna o. fl.
En það er margt fleira fagurt
í þessu verki, og yfirleitt
erfitt að benda á eitthvað,
sem er það ekki. Eitt er vist,
að hér á íslandi er þessi ópera
uppáhaldsverk sumra þeirra,
er mest hlýða á tónlist.
Þessi. nýja hljóðritun var
gerð af þýzkum listamönnum
og tæknifræðingum, og kom
fyrst út í Þýzkalandi á vegum
Electrola, sem er systurfyrir-
tæki His Masters Voice. í Eng
landi kom hún svo út um það
bil á miðju þessu ári og hlaut
mikið lof. Þó var það sett út
á, að óperan er sungin á þýzku
en hæpið er, að við hér á ís-
landi setjum það verulega fyr
ir okkur. Hljómsveitarstjór-
inn Rudolf Kempe, sem er tví
mælalaust meðal beztu óperu-
dirigenta, sem nú eru uppi,
stjórnar Sinfóníuhljómsveit-
inni í Bamberg og RIAS-
kammerkórnum. Og þótt hér
sé ekki um að ræða eina af
hinum frægu „stjörnuhljóm-
sveitum", er sannarlega vafa-
mál, hvort nokkur þeirra
mundi leysa verk sitt af hendi
með meiri glæsibrag en Bam-
berg hljómsveitin gerir. Eins
og venjulega, er hljómsveitar-
stjórn Kempe á þann veg, að
orkestration virkar ákaflega
gegnsæ og tónfögur. Rytma-
tilfinning er í bezta máta og
tempó hæfilegt, lifandi og
sveigjanlegt. Einstaka maður
mundi ef til vill óska eftir
að það væri meira upppískað.
Kórinn syngur óaðfinnanlega.
Fritz Wunderlich, sem er bezti
lyriski tenór, sem fram hef-
ur komið í fjölda mörg ár í
Þýzkalandi, fer með hlutverk
Jeniks (Hans). Hlutverkið er
að vísu ekki að öllu leyti þakk
látt, en engu að síður vel af
hendi leyst. Wunderlich hefur
óvenju fagra og óþvingaða
rödd, og er söngur hans t. d.
í „Jóhannesar Passiu“ Bachs,
þar sem hann fer með hlut-
verk guðspjallamannsins,
mörgum minnisstæður. Pilar
Lorengar syngur Marenka
(Marie), kannski svolítið
þvingað á efstu nótum, en
annars mjög vel. Kecal er
sunginn af hinum sérstæða
bassasöngvara Gottlob Frick.
Frick hefur mikla og dökka
rödd, sem ógjarnan gléymist
hlustaiídanum. Dregur hann
vel fram hina kómisku þætti
hlutverksins. Eitt erfiðasta
hlutverk þessarar óperu, er
hlutverk Vaseks (Wenzel).
Það er sungið af Karl-Ernst
Mercker, sem er ekki líkt því
eins vel þekktur og framan-
greindir söngvarar en hann
kéhiur ef til vill einmitt þess
vegna mest á óvart og leysir
sinn hlut af hinni mestu prýði
án þess að yfirdrífa. Um aðra
söngvara er varla ástæða að
f jalla sérstaklega, . en þeir
syngja að öllu jöfnu vel og
lýtalaust. Heildarniðurstaðan
er því sú, að hér höfum við,
eins og sagt var í upphafi, eina
beztu hljóðritun á óperu, sem
komið hefur á markaðinn und
anfarin ár. Og hver getúr neit
að því, að tónlistin sé heill-
andi? Ekki spillir það heldur,
að við vitum, að Smetana tók
sjálfan Mozart sem sína fyr-
irmynd við tónsmíðina! Hvað
hljóðritunartækni verðar, þá
fer það vart á milli mála, að
hún er tvímælalaust með því
lang bezta, sem heyrzt hefur
frá His Masters Voice (El-
ectrola). Hljómur er ákaflega
lifandi og fjaðurmagnaður og
stereo-effektar oft mjög á-
hrifamiklir. Nægir í því sam-
bandi að benda á, þegar trúð-
arnir koma inn á sviðið. Með
því að stytta óperuna örlítið
og óverulega, hefur tekizt að
koma henni á tvær og hálfa
plötu í stað þriggja, eins og
venjulegt er. Þrátt fyrir það,
að hin gamla Supraphon upp-
taka undir stjórn Vogel sé að
einhverju leyti betur flutt, en
sú er hér um ræðir, verður
eigi að síður að mæla með
þessari hljóðritún allra hluta
vegna. Númer: ALPS 1971,
ALP 1972/3 (m). ASD522,
ASD523/4 (s).
Á fyrstu tónleikum Sin-
fóníuhljómsveitar fslands á
þessum vetri, verður flutt eitt
fegursta og vinsælasta verk
Dvoraks, þ. e. sinfónía no. 8
(eða no. 4) op. 88 í G-dúr.
Verkið er samið af mikilli
snilld og eldlegri sannfær-
ingu. Eins og t. d. cello-kon-
sert höfundar, angar það af
sumri og sól. Nýjasta hljóð-
ritunin á þessari sinfóníu, sem
er áttunda verk Dvoraks í
þessu formi, þó að oft sé órétti
legá sagt að það sé númer
fjögur, kom út á vegum Decca
í sumar ásamt með einu bezta
verki Dvoraks,, þ. e. Scherzo
Capriccioso op. 66. Sinfóníu-
hljómsveitin í London leikur
undir stjórn ungverska hljóm-
sveitarstjórans Istvan Kertesz,
sem mikið hefur borið á und-
anfarið. Þess hefur áður ver-
ið getið, hvílíkt „instrument"
þessi hljómsveit er orðin. Og
hér er ein sönnunin enn. Ef
benda skal á einhver hljóð-
færi öðrum fremur, þá má
segja, að leikur hornanna sé
hvað undraverðastur. Ekki
einungis hvað varðar hin ríku
legu blæbrigði tóns, heldur
skal það ekki bregðast, að
leiki tvö saman, hljóma þau
undantekningarlaust eins og
um eitt hljóðfæri væri að
ræða, og skal nokkuð til. —
Flutningur Kertesz er magn-
aður og dramatískur en ef til
vill á köflum nokkuð spennt-
ur og þaninn. Gildir þetta
fyrst og fremst um sinfóníuna,
sem mætti að skaðlausu njóta
svolítið meiri póesíu, en það
er reyndar eiginleiki, sem sum
um er lítt gefið um. Scherzo
Capriccioso hefur sjaldan
heyrzt betur flutt en hér.
Hljóðritun er í allra fremstu
röð. Þegar á allt er litið, er
þetta trúlega bezta upptaka á
báðum verkum, sem völ er á.
Númer: LXT6044 (m). SXL
6044 (s).
Arturo Toscanini er örugg-
lega sá hljómsveitarstjóri, sem
mest hefur verið auglýstur
allra hljómsveitarstjóra, a.m.
k. í hinum enskumælandi
löndum heims og jafnframt
eitt mesta geni á sínu sviði,
sem um getur. RCA gaf út
fyrir skömmu hljóðritun á 9.
sinfóníu Schuberts þar sem
Toscanini stjórnar Philadelp-
hiahljómsveitinni. Þessi upp-
taka er gerð 1941 og miðað
við aldur, hljómar hún skikk-
anlega vel. Ekki hefur hún
verið fáanleg fyrr, en kemur
nú út fyrir tilstuðlan sonar
hljómsveitarstjórans, sem hef
ur yfir jnjög fullkomnum
hljóðritunartækjum að ráða.
Það er hreint ekki ófróðlegt
að heyra þessa (og fleiri) upp
tökur með þessum fræga
hljómsveitarstjóra, svo menn
geti áttað sig á hvers konar
listamaður van á ferðinni þar
sem Toscanini var. Um það
verður trauðla deilt, hver á-
hrif hann hafði á hljómsveit-
arstjóra, sem á eftir komu,
enda gætir þess mjög í dag,
— tæknileg nákvæmni í flutn
ingi og aftur nákvæmni. —
Toscanini stjórnar þessu un-
aðslega verki Schuberts af
næsta ótrúlegri óbilgirni og
hörku, en eldmóði. — Númer:
RB 6549.
Birgir Guðgeirsson.
Styrkur til kynningar
á æskulýðs- og
barnaverndarmálum
lSLENZKlR aðilar hafa nú í tvö
ár tekið þátt í Cleveland-áætlun-
inni fyrir starfsmenn a sviði
•eskulýðs- og barnaverndarmála
(CIP), en þátttakendum frá ýms
um þjóðum er árlega gefinn kost
ur á að kynna sér slíka starf-
•emi vestan hafs. Var kynning-
arstarf þetta í upphafl einungis
bundið við borgina Cleveland i
Ohio, en síðan hafa fleiri stór-
borgir gerzt aðilar að þessu
merka starfi.
Nú er hafinn undirbúningur
að námsdvöl útlendinga á veg-
um ClP-áætlunarinnar á næsta
ári, og gefst allt að fimm íslend-
lngum kostur á að taka þátt í
námskeiðinu, sem stendur í rúma
fjóra mánuði (hefst 19. apríl og
stendur til 28. ágúst). Koma þeir
einir til greina, sem eru á aldr-
inum 21—40 ára, en umsækjend-
ur á aldrinum 25—35 ára verða
látnir ganga fyrir að öðru jöfnu.
Þá er það skilyrði fyrir styrk-
veitingu, að umsækjendur hafi
gott vald á enskri tungu, og einn-
ig verða þeir að hafa starfað að
æskulýðsmálum, leiðsögn og leið
beiningum fyrir unglinga eða
barnaverndarmálum. Þeir, sem
stunda skrifstofustörf í sambandi
við þessi mál, koma ekki til
greina, heldur aðeins þeir, sem
eru í beinni snertingu við börn
og unglinga í daglegum störfum
sínum. Þeir, sem notið hafa sér-
menntunar í þessum efnum,
verða látnir ganga fyrir um
styrkveitingu.
Námskeiðinu verður hagað
þannig, að þátttakendur koma
allir saman í New York og verða
þar fyrst 3 daga til að fræðast
um einstök atriði námskeiðsins
og skoða borgina, en síðan verð-
ur mönnum skipt milli £jögurra
borga — Cleveland, Chicago,
Minnepolis-St. Paul og Phila-
delphia — þar sem þeir munu
sækja tvö háskólanámskeið,
hvort á eftir öðru, sem standa
samtals í sjö vikur. Að því búnu
mun hver þátttakandi verða um
10 vikna skeið sumarstarfsmað-
ur ameriskrar stofnunar, sem
hefir æskulýðs og barnaverndar-
störf á dagskrá sinni, og munu
menn þá kynnast öllum hliðum
þessara starfa vestan hafs. Um
100 amerískar stofnanir eru að-
ilar að þessum þætti námsdval-
arinnar.
Að endingu halda þátttakend-
ur svo til Washington, þar sem
þeim gefst kostur á að heim-
sækja sendiráð landá sinna, ræða
við starfsmenn utanríkisráðu-
neytis Bandarikjanna og aðra
opinbera starfsmenn og skoða
borgina, áður en heim er haldið.
Þátttakendur af íslendinga
hálfu á þessu ári voru séra Bern-
harður Guðmundsson í Súðavík.
sr. Frank M. Halldórsson, Reykja
vík. Sigurður Helgason. skóla-
stjóri, StykViphólmi, Margrét
Bachmann, Skólatúni, Mosfells-
sveit og Ingólf V. Petersen,
Reykjavík.
Þeir, sem hafa hug á að sækja
um styrki þá, sem nú eru í boði,
geta fengið umsóknareyðublöð
þar að lútandi í menntamála-
ráðuneytinu eða Upplýsingaþjón
ustu Bandaríkjanna, Hagatorgi
1, Reykjavík, en á báðum stöð-
um geta menn einnig fengið nán-
ari upplýsingar um styrkina og
námskeiðin. Umsóknir skulu
hafa borizt öðrum hvorum ofan-
greindra aðila eigi síðar en 31.
okt., og skulu umsækjendur vera
London, 9. okt. — NTB.
BANDALAG V-Evrópuríkja
(WEU) hefur veitt V-Þióðverj-
um heimild til þess að byggía
sex kafbáta allt að 1000 tonn að
stærð. að hví er tiikvnnt var í
London í d»*r. Sa«'ði í tiikvnn-
imninni ?ð ráð londcila'si"'! hafi
■'ð tÍJmaeUim I,vnv>n«! f nmn.
itzer. vlinnanní hnr.it'a V»vo
brevtt tisU tidni. sem kveðnr
á um hvaðq tmVi c?óv»í*rnað-
ir V-Þýzkalands megi eiga.
í tilkynningunni sagði að í
samræmi við þessa breytingu
hafi V-Þýzkalandi nú verið veitt
leyfi til að smíða kafbáta allt
að 1000 tonn, til þess að geta
uppfyllt skilyrði NATO.
viðbúnir að koma til viðtals hjá
Upplýsingaþjónustu Bandarikj-
anna föstudaginn 1. nóv. eða
mánudaginn 4. nóvember, því að
um miðjan nóvember mun koma
hingað starfsmaður CIP til frek-
ara viðtals við umsækjendur.
í október 1962 leyfði ráð
bandalagsins V-Þjóðverjum að
byggja kafbáta allt að 450 tonn,
en fyrir þann tíma var þeim
aðeins levfilegt að byggja 350
tonna báta.
í Bonn var unrdvst í dag, að
hinír sex nviu kafbótar mundu
verða af þeirri gerð kafbáta,
sem gerðir eru til þess að granda
öðrum kafbátum neðansjávar.
V-Þjóðverjar hafa á að skipa
í dag aðeins níu litlum kafbát-
um, þar af þremur frá siðustu
heimsstyrjöld, og eru þeir not-
aðir sem æfingaskip.
í Bandalagi V-Evrópuríkja eru
Bretland, Frakkland, V-Þýzka-
land, ítalía, Belgía. Holland og
Luxembourg.
Y-Þjóðverjar smíða
sex nýja kafbáta