Morgunblaðið - 08.03.1964, Blaðsíða 17

' Sunnudagur 8. marz 1964
MORGUNBLAÐIÐ
17
^ Mikið skáld
Fullyrt hefur verið, að ljóð-
list hafi hnignað um okkar daga
á íslandi. Erfitt er fyrir þann,
sem man Einar Benediktsson,
Davíð Stefánsson, Tómas Guð-
mundsson og Stein Steinar að
fallast á þá fullyrðingu. Hér
skal engum getum að því leitt,
hver þessara manna verði tal-
inn mest skáldið, þegar tímar
líða. Á Davíð Stefánssyni mátti
heyra, að hann valdi vísvitandi
að hverfa frá torskildum skáld-
skap Einars Benediktssonar.
Steinn Steinarr mun og ekki
hafa verið ýkja hrifinn af kveð-
skap Davíðs Stefánssonar. Hver
þessara manna um sig orti með
sínum haetti, ruddi nýjar brautir
©g er því skiljanlegt, að nokk-
urrar keppni hafi gætt í garð
þeirra, sem öðru vísi fóru að.
Samtímamenn fagna því hins
vegar að hafa kynnzt ljóðum
allra þessara snillinga og telja
ástæðulaust að gera upp á milli
þeirra. Um Davíð Stefánsson er
það víst, að enginn hefur kveðið
svo öllum almenningi væri skilj-
y-'-y-yys.-.-.-.-■y.y.y.-.-.---.-.-.y;-y.y.-.-.y.-.- ■ • •:•••;.•.• ■•'•.•.■.•.•.v>v<w.v.v.v,-
■•■yy.yy.-:ww-yyy--?w<-:ýy.yyy.:-:::::Y---y?y>y&w<ýs.ymœ:.:.y.y.:&ytt
Mörgum veröur hugsað til gróðu rsins núna i vetrarhlýindunum og vona að hann standi af sér
þau vorhret, sem búast má við að komi.
REYKJAVIKURBREF
Laugard. 29. febr.
anlegar. Honum var það öðrum
fremur gefið að yrkja á einfald-
an, óbrotinn hátt. Þess vegna
voru vihsældir hans með þjóð-
inni langvinnar og djúpstæðar.
Hann var sannarlegt þjóðskáld.
Glæsibragur
Þótt Davíð Stefánsson veldi
hugsun sinni einfalt form, var
yfir honum sjálfum óvenjulegur
glæsibragur. Hver sú hátíð þar
sem hann kom fram og flutti
kvæði varð mun hátíðlegri fyrir
bragðið. Jafnvel nærvera hans
ein gerði það að verkum, að
mönnum þótti meira til um sam-
komuna en ella. Svo var t.d.
um 200 ára afmæli Hóladóm-
kirkju á sl. sumri. Þar var Davíð
einungis einn meðal margra
kirkjugesta, en á fáa varð þeim
starsýnna en hann. Hér í Reykja-
vík flutti Davíð sennilega síðast
kvæði á Háskólahátíðinni haustið
1961. Glæsimennsku hans þá
munu fáir, sem þar voru staddir,
gleyma. Öllum mega og í minni
vera þau heilræði, sem hann þá
gaf þjóð sinni:
„Við tölum islenzkt tungumál.
Við tignum guð og landsins sál
og fornan ættaróð.
Þeir gjalda bezt sinn gamla arf,
sem glaðir vinna þrotlaust starf
til vaxtar vorri þjóð.“
Klakastíflur
Eftir þvl sem árin færðust yfir
Davíð Stefánsson mátti ljósar
marka af kvæðum hans og skrif-
um hvilíkar mætur hann hafði
á þreki og manndómi. í kvæðinu
Klakastíflur, sem birtist í bók-
inni „ í dögun“ 1960, segir:
.En svo eru þeir, sem heima
híma,
hafa hvorki þrek né tíma,
kref jast auðs og vegs og valda,
tn vilja lítið fyrir gjalda,
skipa fyrir, skyldir nöðrum,
skreyta sig með stolnum fjöðrum,
heimta allt af öðrum.
Stofujallar, stertimenni,
strjúkið hár frá lágu enni.
Þið eruð mestir milli hríða,
minnstir þar sem átök þarf.
Eigi þjóð við þraut að stríða
þá er lítið ykkar starf.
Þegar öðrum þarf að bjarga,
þá er hljótt um ykkur marga.
Þá, sem gadd af þjóðum bræða,
þykir ykkur nóg að hæða,
hirðið lítt um skuldaskilin,
skelfist myrkrahylian.
öðrum myndi orðum beitt,
ef þið hefðuð sjálfir þreytt
stríð við kynngikaldar nætur,
klakahögg við fljótsins rætur,
strítt við ógnir frosts og fanna,
fyrir ykkar þjóð og granna,
ef þið hefðuð eina nótt
öðrum björg í hafið sótt,
eins og þjónninn þjáðzt og lifað
þetta eina kvæði skrifað,
einni hugsun öðrum fórnað,
ykkar þjóð og lándi stjórnað
eina stund og átt að glíma
við ofbeldið i klukkutíma.“
„Hún treystir <íuði
o<í gæfuimi44
Davíð Stefánsson tók lítinn
þátt í dægurþrasi og blandaði sér
ekki í stjórnmáladeilur. Á árinu
1958 hélt hann þó ræðu á hér-
aðsmóti Sjálfstæðismanna í Eg-
ilsstaðaskógi. Sú ræða birtist í
ritgerðasafni hans, „Mælt mál“,
sem kom út nú fyrir jólin. Þar
segir hann m.a.:
„Mundi ekki næst sanni að
telja allt þetta nýja góðgæti
bergmál og áhrif erlendrar átta-
villu og umbrota, eins konar upp-
bætur, sem þeir láta blekkjast
af í svipinn, sem eru á flótta und
an sjálfum sér og tilverunni?
Til þessa andlega flótta má rekja
hraðann, sem mikið er um rætt,
óðagotið, ölæðið, taugaspennuna,
friðleysi mannanna.
Ofan á allt þetta bætist svo
dýrtíð og háar tölur. Eiga þær
ekki, að einhverju leyti, skylt
flóttanum og blekkingunni? Ef
til vill eru þær ekki með öllu
óháðar erlendum atburðum, þó
að innlend fjármálastjórn hafi
lagt yfir þær blessun sína og
athafnalífsins. Aðfluttar sjúk-
dómskveikjur fá oft nýtt og ann-
arlegt lífsmagn í nýju landi, nýtt
afbrigði verður til, þjóðlegur
stofn, en eðlið er hið sama.
Heimagerð sjálfskaparvíti veita
þessum gróðri friðland og vaxt-
arskilyrði, menn afsaka sjálfa sig
og kenna öðrum, klögumálin
ganga á víxl bæði í heimahús-
um og þingsölum, en verst er þó,
þegar mönnum dettur í hug að
þjóðnýta þessa menningarsjúk-
dóma.
Þjóðin er orðin ýmsu vön og
yirðist taka þessu öllu með ró-
semi, veit að afglöp aldarfarsins
eru ekki dauðadómur hennar,
heldur aðeins aðvörun. Þess
vegna vinnur hún verk sín, eins
og ekkert hafi í skorizt, ræktar
jörðina, flytur hey í hlöður,
mjaltar kýr, eys silfrinu úr sjón-
um, greiðir gjöld og skatta, með-
an unnt er, og lætur sér hvergi
bregða. Innst inni treystir hún
guði og gæfunni.“
„Auðvitað þurfa
allir peninga, en
einhlítir eru þeir
ekki44
f sömu ræðu segir Davlð:
„Ég minntist áðan á félaga-
fjöldann meðal landsmanna. —
Auðvitað kjósa öll þessi félög
sér formann og stjórn, og á þeim
lendir öll hugsun og umhyggja.
Aðrir félagsmenn venjast smátt
og smátt af því að hugsa, það
gerir félagsstjórnin, og verða að
síðustu einskonar atkvæðavélar,
sem rétta upp höndina, þegar
með þarf. Öll þessi félög, sem
aldrei sitja á sárshöfði, kljúfa
þjóðina í ótal deildir og hópa,
andstæðar fylkingar. Þau sam-
eina ekki, heldur sundra. Öll
virðast þó hafa eitt sameiginlegt
markmið: að skara eld að sinni
köku. Auðvitað þurfá allir pen-
inga, en einhlítir eru þeir ekki.
Það þarf að afla þeirra og um-
gangast þá með viti, og öðrum
að meinalausu. Fáir kunna þá
umgengni betur en íslenzki bónd
inn, sem breytir órætkarjörð í
stórbýli. f starfi hans er falinn
sá gróandi, sú menning og festa,
sem er einn meginþátturinn í
heilbrigðu lífi, framtíð og sjálf-
stæði þjóðarinnar.“
„Hlutdeild í ein-
hverju, sem er
meira“
Enn segir skáldið:
„Undirrót heilbrigðs fjárhags
er að vekja hjá fólkinu viljann
til sjálfsbjargar, viljann til hollra
framkvæmda, vilja til að neyta
og njóta sinna eigin krafta, and-
legra og líkamlegra. Þó að okk-
ur sé nauðsyn að veiða þorsk
og síld, rækta gras og ala kvik-
fénað, þá getur það naumast
verið höfuðtilgangur lífsins, að
menn ali aldur sinn hér á jörð
aðeins og eingöngu til þessara
starfa. Okkur hlýtur að hafa ver-
ið ætluð hlutdeild í einhverju,
sem er meira og varanlegra, ein-
hverju sem er óháð grassprettu
og fiskigöngu, dægurlögum og
dýrtíðarþrefi. Þetta viðurkennir
innsta vitund vor allra, þegar
henni veitist tóm til íhugunar og
játninga. Þá getur sá, sem snauð-
ur er af jarðneskum fjármunum,
orðið hinum auðuga jafnsæll.
Bóndanum mun verða um annað
hugsað á banasænginni en inn-
stæðu sína í stofnsjóði kaupfé-
lagsins. Og vart mun honum
mikil fróun í tónaflaumi út
varpsins. Engan mun iðra þess
að lokum að hafa átt sér hugð
arefni, andstæð efnishyggju, og
eytt til þess tíma og jafnvel
nokkru fé, að leggja rækt við
sinn innri mann. Þar má rækta
samúð, skilning og kærleika, sem
auka víðsýni og vit, stækka
manninn sjálfan og veröld hans.“
Davíð Stefánsson var ófeiminn
við að flytja gagnrýni, hvort
heldur í ljóði eða mæltu máli,
þegar hann taldi gagnrýni þörf,
en gagnrýni hans var ekki nei-
kvæð. Hann lét sér ekki nægja
að skamma allt og alla heldur
setti fram fyrirmynd, sem hann
taldi að fylgja skyldi I stað hins,
sem miður færi. Sízt má vera
án gagnrýni, jafnt skáld og rit-
höfundar, sem stjórnmálamenn,
og raunar allir þeir sem einhvern
vanda eiga að leysa, verðá sjálfra
sín vegna og annarra, að una
gagnrýni. Ekkert verk er svo
fullkomið, að ekki megi gera
betur. Mannlegur breyzkleiki
sækir á alla, svo að þeir þurfa
aðhald til þess að gera eins vel
og þeir geta.
Gaí>nrýni á
gagnrýnanda
En auðivtað verða gagnrýn-
endurnir sjálfir einnig að sæta
gagnrýni. Morgunblaðinu er það
mikill ávinningur, að svo snjall
bókmenntamaður sem Sigurður
A. Magnússon skuli vera bók-
mennta- og leiklistargagnrýn-
andi blaðsins. Að vísu geðjast
ekki öllum jafnvel að dómum
hans. Hann hefur í þessum efn
um ákveðnar skoðanir, sem móta
dóma hans, og þær skoðanir eru
ýmsum harla andstæðar. En
hvort sem menn eru Sigurði sam-
mála eða ekki, verða þeir að
viðurkenna, að I rit- og leiklist
ardómum sínum, þá færir hann
yfirleitt rök fyrir máli sínu, ger-
ir grein fyrir á hverju hann
byggir dóma sína, svo að les-
andinn verður fróðari eftir en
áður og á hægara með að mynda
sér sína eigin skoðun. Stundum
er hins vegar svo að sjá sem
Sigurður haldi, að það tilheyri
góðri gagnrýni, að reka hornin
I allt og alla. Þetta lýsir sér sízt
í því, sem hann hefur bezt vit á,
þegar hann skrifar um bók-
menntir. En telji hann sig t. d
þurfa að víkja að byggingum
bænum, þá virðist hann ekki sjá
margt fallegt. Út yfir tekur þó,
þegar hann minnist á stjórn-
málamenn. Vafalaust eiga þeir
mörg harðyrði skilið, en eitt-
hvert samræmi verður að vera {
dómum. í Lesbók Morgunblaðs-
ins sl. sunnudag segir s-a-m t-d.:
„Eitt einkenni þessa slappleika
og ósjálfstæðis birtist í sívax-
andi valdi stjórnmálaflokkanna
á öllum sviðum þjóðlífsins, ekki
sízt í menningarmálum, en af
þessu valdi leiðir, að til áhrifa-
starfa í þjóðfélaginu veljast helzt
atkvæðalitlir já-menn, sem eru
þægir þjónar flokkanna, en vilja
hvorki né geta tekið persónu-
lega afstöðu til mála eða márkað
sjálfstæða stefnu. Að þessu leyti
virðist mér Alþingi fslendinga
hafa hnignað síðustu 50—60 ár-
in: það er ekki lengur skipað
raunverulegum leiðtogum þjóð-
arinnar, eins og áður var.“
Voru þeir betri
fyrir 50-60 árum?
Sízt skal á móti því mælt, að
margt sé að núverandi alþingis-
mönnum að finna, né að miklir
ágætismenn hafi setið á Alþingi
fyrir 50—60 árum. Á það má þó
minna, að aldrei síðan hefur
annar eins glundroði ríkt í ís-
lenzkum stjórnmálum og á ár-
unum frá 1909 til 1917. Þá má
segja, að samfelldur meirihluti
héldist ekki á Alþingi stundinni
lengur, enda urðu sex sinnum
stjórnarskipti á átta ára tima-
bili. Enginn getur talið slíkan
óstöðugleika í stjórnarfari æski-
legan, hversu mætir sem menn-
irnir voru, er með völdin fóru.
En svo vill til, að s-a-m sjálfur
hefur ekki alls fyrir löngu lýst
sumum þeim, er þá voru at-
kvæðamestir. Það var I hinum
margumtalaða dómi hans um
ævisögu Hannesar Hafstein. Ef
núverandi þipgmenn eru verri
en þeir sem s-a-m lýsti þá, eru
þeír vissulega ekki góðir, óg er
ekki nema að vonum, að honum
blöskri þvílíkur óþjóðalýður. En
myndi skýringin ekki vera sú,
að hvort tveggja eru sleggjudóm-
ar, settir fram án íhugunar og
þekkingar á öllum aðstæðum?
Sumum kann e.t.v. að finnast
skrítið, að í Morgunblaðinu sé
haldið uppi slíkum innbyrðis
deilum. En þeir, sem í Morgun-
blaðið skrifa eru allir frjálsir
menn og segja óhikað sína skoð-
un. Auðvitað skjátlast þeim eins
og öðrum. Þeir eru allir við því
búnir að taka gagnrýni, telja
hana ekki fjandskaparbragð held
ur vilja af henni læra.
Hver eru dæmi
skoðanakúg-
unar?
Eðlilegt er að spurt sé: Hver
eru hin raunverulegu dæmi
skoðanakúgunar, sem íslenzkum
stjórnmálamönnum er stöðugt
borið á brýn? Sjálfir eiga þeir
í hörðum deilum, éins og eðli
lýðræðisins útheimtir. En getur
nokkrum dulizt, að barátta þeirra
er nú mun málefnalegri en hún
áður var? Fyrir 50—60 árum
skiptust þingmenn iðulega á æru
meiðandi skömmum I sölum Al-
þingis. Nú á Karl Kristjánsson
í áralöngum raunum af því, að
hann ofmælti, þegar hann talaði
um „móðuharðindi af manna
völdum.“ Þá og raunar lengi síð-
ar, var mikill hluti af lesmáli
blaðanna persónuníð og nagg.
Nú er þetta að mestu leyti horfið.
Mönnum finnst enn oft hallað
réttu máli og stöðu eða félaga-
samtökum misbeitt I valdabar-
áttunni, en þá er þó um málefni
deilt. Persónulegur eltingáleikur
er a.m.k. einungis svipur hjá
sjón miðað við það sem áður
var. Hvaða maður á Alþingi
reynir nú að bregða fæti fyrir
fræðimenn eða listamenn, af því
að þeir hafi honum andstæðar
skoðanir? Um slík dæmi ofsókna
á ekki að þegja, ef þau eru fyrir
hendi, heldur nefna þau hik-
Framhald á bls. 31