Morgunblaðið - 22.03.1964, Blaðsíða 6

MORCUNBLADID
e
Sunnudagur 22. marz 1964
Alþjórclegi veðurfræðidagurinn 1964:
A
Urkoman og vatn-
• X » | •• X • •
io a Joromni
Vökvunarkerfi í Engrlandi.
SUMARIÐ 1960 ákvað Alþjóða-
veðurfræðistofnunin að veður-
stofur skyldu árlega verja af-
mælisdegi stofnunarinnar 23.
marz til kynningarstarfsemi.
Einhverjum kynni að virðast
að veðurstofur þyrftu allra stofn-
ana sízt á sérstökum kynningar-
degi að halda, þar sem veður-
fréttir hljómi í eyrum allra
manna oft á dag. En hér kem-
ur tvennt til. í fyrsta lagi byggj-
ast veðurspárnar sjálfar og all-
ar framfarir í þeim á mjög um-
fangsmiklul starfi, og í öðru lagi
getur veðurfræðin lagt sitt hvað
annað af mörkum en daglega
veðurspá.
Jafnframt þvi sem Alþjóða-
veðurstofnunin ákvað að halda
afmælisdag sinn hátíðlegan með
þessum hætti var ákveðið að deg-
inum skyldi hverju sinni varið
til þess að kynna einhvern sér-
stakan þátt veðurfræðinnar og
þau beinu not, sem af henni
megi hafa.
Að þessu sinni munu veður-
stofur um allar Jarðir þannig
ræða um úrkomu og vatnið í
jörðu og á.
Alþjóðaveðurfræðistofnunin
sjálf hefur á margvíslegan hátt
stuðlað að auknum úrkomu- og
vatnsrannsóknum. Hún hefur
leitazt við að samræma mæliað-
ferðir, haldið námskeið um mæli
tækni og útreikninga og veitt
beina aðstoð við rannsóknir á
tilteknum svæðum.
Það er sjálfsagt auðskilið
hverjum manni, að þar sem úr-
koma er af skornum skammti
og rækta þarf heita og þurra
jörð sem hungraðar þjóðir
byggja, er nákvæm þekking á
öllu tiltæku vatni mikilvæg og
öll aðstoð Alþjóðaveðurfræði-
stofnunarinnar dýrmæt. Einnig
mun tæpast þurfa að benda á
nauðsyn þess að sem öruggust
vitneskja liggi fyrir um há-
marksafrennsli og flóðahættu,
þar sem stíflugarðar eru reistir
vegna vatnsvirkjana. Stórslys
síðustu ára erlendis eru næg á-
minning í því efni. Hitt mun
mönnum eflaust þykja öllu vafa-
samara að aukin þekking á úr-
komu á íslandi verði beint látin
í askana eða kunni að afstýra
slysum.
Sé nánar að'gætt má þó fljót-
lega finna dæmi þess, að betra
sé að vita sem fyllst skil á úr-
komunni og duttlungum hennar
áður en ráðizt er í framkvæmd-
ir, einnig hér á landi.
Raforkuverin okkar eru með-
al dýrustu mannvirkja hér, og
hvort það mikla fjármagn og sú
mikla vinna, sem í sameiningu
skapa þessi mannvirki, bera full-
an ávöxt er m.a. undir því kom-
ið, að þeir sem ábyrgð bera á
framkvæmdinni kunni sem bezt
skil á öllu háttalagi vatnsins,
sem virkja skal, en því ræður
veðrið og þá fyrst og fremst úr-
koman að verulegu leyti.
Afrennsli og úrkoma haldast í
hendur og gildir það ekki ein-
ungis um yfirborðsvatn heldur
einnig neðanjarðarrennsli, Jafn-
vel þegar verkfræðingar reyna
að áætla mesta stöðugt rennsli
úr borholum á tilteknum svæð-
um, t.d. Reykjavikursyæðinu,
verður úrkoman fyrsta rannsókn
arefnið. Þar sem menn gera tæp-
ast ráð fyrir að vatn verði til
í iðrum jarðar að neinu ráði, er
ekki hægt að vænta þess að úr
jörðu fáist annað vatn en það,
íem fallið hefur á hana um
lengri eða skemmri tima, og ekki
runnið burt á yfirborðinu eða
gufað upp.
Eigi að breyta um búskapar-
hætti að einhverju leyti, t.d.
byggja á rætkun nýrra nytja-
jurta, gera menn sér ljóst, að
þekking á hitaskilyrðum er höf-
uðnauðsyn, en síður munu menn
hugleiða þátt úrkomunnar eða
telja fullvíst að af henni höfum
við þó alltaf nóg. Bændur norð-
an lands a.m.k. munu þó æði oft
hafa orðið ílla fyrir barðinu á
vorþurrkum, sená kippt hafa úr
gróðri. Þeir, sem hyggðu á víð-
tæka rætkun verðmætra nytja-
jutra, hefðu væntanlega hag af
því, ef hægt væri að segja þeim
með sem mestri nákvæmni hvar
eru mestar líkur á þurrkum og
hve langan tíma verði að gera
ráð fyrir að þeir geti varað.
Þess háttar upplýsingar koma að
gagni við staðarval og mat á
því hvort e.t.v. bæri að leggja í
kostnað við vökvunarkerfi.
Rannsóknir í þessu skyni eru
enn litlar sem engar, en þó má
■jf Bara fjórir
NÚ ERU þeir búnir að vígja
enn einn barinn í Hótel Sögu.
í gær birtist mynd af hús-
stjórninni þar sem hún fram-
kvæmdi vígsluna við kringlótt
borð. Það var upplýst í þessu
tilefni, að vínbarirnir að Hótel
Sögu eru enn ekki nema fjórir
talsins og finnst mér furðulegur
seinagangur á framkvæmdum.
Hins vegar legg ég til að næsti
bar Vferði settur upp í gufu-
baðstofunni í kjallaranum —
og kallaður t. d. Gufubar, eða
„Kjallarinn!“
Draugar
Fyrirbrigðin að Saurum
nyrðra halda nú ekki aðeins
vöku fyrir heimilisfólkinu á
staðnum, heldur fjölda fólks
úti um allt land. Ýmsir eru
nefnilega komnir að þeirri
niðurstöðu, að þesar jarðhrær-
ingar — og e. t. v. einnig hrær-
ingamar við Djúp, séu alls ekki
úrlausnarefni fyrir dr. Sigurð
Þórarinsson, heldur Þorberg
Þórðarson og aðra draugasér-
fræðinga.
Eitt blaðanna mun hafa
gert sérstakar ráðstafanir
benda rætkunarmönnum í ná-
grenni Akureyrar á, að þar er
meðalúrkoman i maí aðeins 15
mm, og þó að sá mánuður yrði
þar úrkomulaus með öllu væri
það ekki einsdæmi.
Með vaxandi tækni og vax-
andi landnámi nytjagróðurs fara
mjög vaxandi fyrirspurnir til
Veðurstofunnar um það við
hverju megi búast af veðrinu, á
tilteknum svæðum. Því miður
verður Veðurstofan æði oft að
svara sem svo, að við fyrirspurn-
inni, sé ekki hægt að gefa svo
ítarlegt svar sem skyldi, þar sem
engar mælingar hafi verið gerð-
ar á því svæði sem um er spurt.
Á þetta ekki sízt við um úrkom-
una, sem er breytilegri eftir stað-
háttum, en flestir aðrir þættir
veðurlagsins.
Á síðustu árum hefur Veður-
stofan þó getað fjölgað úrkomu-
mælistöðvum í byggð verulega
og eru þær nú alls 104 og á
nokkrum stöðum á hálendinu
standa stórir úrkomugeymar,
sem mælt er í a.m.k. einu sinni
á ári. En til þess að hægt sé að
byggja yerúlega á úrkomumæl-
ingum, þurfa þær að hafa farið
fram um nokkurt árabil á hverj-
um stað. Þess vegna þyrfti Veð-
urstofan að vera forspá, ekki að-
eins um veðrið á morgun, heldur
einnig um þörf landsmanna á
veðurfræðilegum upplýsingum,
t.d. 10 ár fram í tímann, og hún
þyrfti einnig að hafa nauðsyn-
legan mannafla og fjárráð til
þess að riða stöðvanet sitt nægj-
anlega þétt fyrir framtíðarnot.
til að ná sambandi við draug-
inn að Saurum, en sá er talinn
erlendur að uppruna. Hafði
fréttamaðurinn túlk með sér
norður, en ekki hefur vitnazt
hve vel þeim hefur orðið
ágengt. Beið fréttamaður
draugsins í fyrrinótt ásamt
túlki sínum — og sennilega
hafa þeir líka verið á vakt í
nótt. Mun hafa verið ráðgert
að halda draugnum „partý“ ef
hann birtist um miðnættið.
Meira sjónvarp
Og hér kemur loks eitt sjón-
varpsbréfið. íslendingar eru
sagðir pennalatir, þegar þeir
þurfa að senda kunningjum og
vinum kveðju, eða láta vita
af sér — hvor þeir eru lífs eða
liðnir. En sem betur fer virðast
lesendur Mbl. ekki jafnlatir
að skrifa Velvakanda — og nú
á ég bréf um sjónvarpið, sem
fylla mundu heila bók. Bréfin
eru bara öll svo keimlík, að
sú bók yrði sennilega lítið les-
in — nema þá af þeim, sem
þurfa alltaf að „drepa tímann“
með einhverju. Og svo sannar-
lega yrði sú lesning niðurdrep-
andi. En hér kemur bréfið:
Aldrei hef ég misst álit á jafn
langa framtíð og ennþá erfiðara
að sannfæra yfirvöld um að taka
beri mark á slíkum spám, og Veð
urstofan verður því að verulegu
leyti að byggja auknar rannsókn-
ir á viðurkenningu fjárveitinga-
valda á því, að þekkingarleit veð
urfræðinnar þurfi ekki alltaf að
takmarkast beint við það hag-
nýta, fremur en aðrar rannsókn-
ir náttúrufræðinga.
Við viljum t.d. gjarnan vita um
hæðir fjalla, þó að flugsamgöng-
ur séu ekki hafðar í huga, og við
viljum mæla dýpt stöðuvatna, þó
að ekki sé verið að leita að virkj-
anlegu vatnsmagni. Og Veður-
stofan hefur m.a. fullan hug á að
gera sem bezta grein fyrir úr-
komunni í landinu.
í því skyni er um þessar mund-
ir verið að vinna að gerð úr-
komukorts, sem á að sýna úr-
komumagn í meðalárferði um
allt land, og eru þá notaðar allar
tiltækar, nýjar og gamlar, mæl-
mörgum mönnum á jafn skömm
um tíma og þegar ég las áskor-
un hinna frægu 60 varðandi
sjónvarp. Þegar ég fór svo að
velta fyrir mér hverju einstöku
nafni skýrðist málið betur, þar
sem ég sá að allstór hluti hóps-
ins hafði hagsmuna að gæta, en
önnur nöfn varð ég þó að heim-
færa sem „snobba“, sem væri
boðið að fljóta með slíkum stór
nöfnum. Á þar við einkum þá
yngri menn sem undirskrifuðu
þetta merka plagg og hafa ef-
laust síðan fengið sína útreið.
Eflaust hafa margir hinir eldri
þá haft velsæmd þjóðar sinnar
fyrir augum, en þó ekki athug-
að sitt mál nógu vel. Einna
mest álit hafði ég þó haft á dr.
Alexander Jóhannessyni, fyrrv.
háskólarektor (og núverandi
stj órnarformanns Háskólabíós).
Dr. Alexander segir í grein í
Mbl. 19. þ. m.: „Munurinn er sá,
að Keflavíkurútvarpið er sniðið
fyrir hermenn er gegna her-
skyldu á fslandi, og eingöngu
samið þeim til skemmtunar og
fróðleiks. En íslenzkt sjónvarp
verður ætlað íslendingum ein-
um, o. s. frv., o. s. frv.“ Hér
held ég fyrst að dr. Alexander
meini Keflavíkursjónvarpið en
ingar. Kort þetta á að geta gefið
allörugga hugmynd um úrkomu í
flestum byggðum. Á hálendinu
er hins vegar við lítið að styðj-
ast af beinum mælingum, en
mælingar Raforkumálaskrifstof-
unnar á rennsli í ám veita góðan
stuðning. Suðausturlandið er úr-
komusamasti hluti landsins. Þar
rignir 1700—2000 mm* víðast
hvar, og á stöku stað jafnvel enn-
þá meira. í Vík í Mýrdal er
meðalúrkoma 2256 mm og hefur
sá staður um langt árabil verið
úrkomusamasti mælistaður okk-
ar, en nú síðustu árin hafa á-
hugasamir ábúendur á Kvískerj-
um komið til liðs við Veðurstof-
una og slegið met Víkur, því að
þar virðist meðalúrkoman vera
um 3500 mm. Sé haldið norður
fyrir Vatnajökul, skiptir gersam-
lega um og er þar komið á þurr-
asta svæði landsins. Efst í Bárð-
ardal á Mýri, er meðalúrkoma
aðeins 365 mm. Innst í dölum i
Framhald á bls. 31.
öllum almenningi í Bandaríkj-
unum. Ég vil fullyrða að eng-
inn þáttur í allri dagskránni er
saminn sérstaklega og ein-
göngu fyrir bandaríska herinn.
Heldur eru allir þættirnir ætl-
aðir fyrst og fremst hinum al-
menna borgara en síðan seldir
hernum með vægu verði eða
jafnvel gefnir til sýningar fyrir
bandaríska hermenn, stadda
víðsvegar um heim. Margir af
þessum þáttum eru keyptir dýr-
um dómum af öðrum þjóðum til
sýningar, mætti þar taka eitt,
„Perry Mason“, sem sýndur er
á öllum Norðurlöndum og víð-
ar.
Þar næst lýsir dr. Alexander
heimsókn sinni á bandarískt
heimili og lýsir hvar öll fjöl-
skyldan sat saman fyrir framan
sjónvarpstækið heilt kvöld og
horfði á nauðaómerkilegt efni,
svo sem íþróttir o. fl. Hvað seg-
ir dr. Alexander um þær myndir
sem Háskólabíó bíður okkur
upp á? Þær eru allflestar ó-
merkilegar, nema þá kannski
að undanskildri einni frábærri
íslenzkri menningarkvikmynd.
Síðar í grein dr. Alexandera
segir hann orðrétt: „Öll bar-
átta þjóðarinnar í rúm 100 ár
hefur snúizt um að ráða voru
eigin lífi sjálfir". Þarna kemur
mergur málsins!
Sem frjáls maður í frjálsu
þjóðfélagi mótmæli ég harðlega
allri skerðingu á persónulegu
frelsi — hver sem tilgangurinn
er og hvað góður sem meining-
in er á bak við það. Ég vil ráða
hvort ég eyði mínum tómstund-
um í kvikmyndahúsum, á
skemriitistöðum, við lestur eða
að lokum við sjónvarp. Ég tel
mig ekki þurfa menntamenn til
þess að kenria mér' það.
—■ Sjónvarpseigandi. j
En það er erfitt að spá fyrir
ekki útvarpið sé sniðið fyrir
hermenn og sýnir þetta glögg-
lega að hann hefur alls ekki
kynnt sér efni sjónvarpsdag-
skrárinnar. Sú dagskrá er alls
ekki sniðin fyrir neinn her,
heldur er þar boðið upp á al-
menna þætti, sem sýndir eru