Morgunblaðið - 22.03.1964, Blaðsíða 23

<t Sunnudagur 22. marz 1964 1
MORGU N BLAÐIÐ
23
— í fáum orðum
Framhald af 10. síðu
ég 2V4 pund á viku, en 1 pund
var þá greitt í skrifstofum Fl.
Rawson eftir 10 ára starf.
Rawson var meðeigandi Ein-
ars að fyrirtækjum hans, og
voru þeir mjög samrýndir og
miklir vinir. Sumum Englend-
ingunum, sem störfuðu hjá
Rawson, var illa við mig
vegna þess, hve há laun ég
fékk. „íslendingurinn, hann
skal nokk komast áfram“,
sögðu þeir ólundarlega, „hann
er frændi skáldsins!“ Þegar
Einar nefndi upphæðina sem
ég átti að fá í kaup, ætlaði ég
varla að trúa mínum eigin
augum. Ég þakkaði honum
eins og hann hefði gefið mér
hálfan heiminn. Og þó hækk-
aði hann launin síðar.
Vinur Einars og samstarfs-
maður Fl. Rawson var af
mjög góðum ættum og hafði
faðir hans verið einkaritari
sjálfs Gladstones. Rawson rak
stóríyrirtæki og átti viðskipti
við mörg lönd. í skrifstofu
hans störfuðu 300 manns.
Þeir Einar starfræktu saman
fyrirtækin North Western
Warehouse og The British
Noríh Western Syndicate, sem
gerði samninga hér á landi um
námuréttindi. Einar var for-
stjóri þessara fyrirtækja í
London og hafði sína eigin
skrifstofu í Moorgate Street
7 eða 10 og stóð húsið skammt
frá The Bank of England.
Þar kunni Einar vel við sig.
Við unnum fjórir í skrifstof-
unni, þar á meðal einkaritari
hans sem hét Mr. Stephenson
og var stórvel menntaður mað
ur, hafði m.a. búið sig undir að
verða einkaritari hæstaréttar í
London, sem var mikil virð-
ingarstaða. En þegar Einar
sagði honum fyrir bréfin, sem
hann átti að rita fyrir hann,
voru þau oft á Shakespeare-
ensku, svo gott vald hafði
Einar á þessu erlenda máli.
Mr. Stephenson sagði við mig:
„Heyrðu Sigfús, hann talar
Shakespeare-ensku, það hef
ég aldrei heyrt nokkurn út-
lending gera. Ég verð oft að
fletta upp í orðabókum til að
hafa við honum.“ Og auðvitað
endaði þetta með því, að
Mr. Stephenson sá sjálfan
guðdóminn í Einari, drottinn
minn sæll og góður.
Ekki veit ég hvaða laun
Einar hafði eða hvernig búið
var um hnútana í viðskiptum
hans við Rawson, en stundum
var hann svo blankur að hann
sló mig um eitt eða tvö pund,
en borgaði ávallt tvöfalt. En
svo kom hann stundum með
úttroðna vasa af peningum,
100 punda-, 50 punda- og 20
punda seðlum. Þó hann væri
fyrst og síðast bisness-maður
meðan hann bjó í London, var
hann ávallt titilaður The
Great Poet Benediktsson. Það
gerðum við líka okkar í milli."
# „Og 'hvaða starf hafðir þú
í skrifstofunni?“
„Ég sneri löngum samning-
um um námuréttindi ýmist á
íslenzku eða ensku, og var
þrælavinna þótti mér.“
„Heldurðu að hann hafi selt
Norðurljósin eins og sagt
var?“
„Það getur verið að hann
hafi einhvern tíma gert það
að gamni sínu og þó veit ég
ekki. Einhvern tíma sagði ég
við hann, að ég hefði heyrt
þá sögu að hann hefði selt
Norðurljósin. Hann hló og
sagði: „Blessaður vertu, það er
hauga helvítis lygi. Ætli það
verði ekki jarðskjálftarnir
sem ég sel næst,“ bætti hann
svo við og veltist um af
hlátri. Hann var mjög ákveð-
inn bissness-maður og hafði
auðvitað áhuga á að græða
sem mesta peninga, en fram-
farirnar á Islandi voru líka
ofarlega í huga hans og aldrei
lá hann á því meðan hann
dvaldist erlendis að hann
væri íslendingur. Um þetta
leyti var hann með allan hug-
ann við togaraútgerð og höfn
í Skerjafirði, en sú hugmynd
rann út í sandinn. Hann tal-
aði oft um togaraútgerðina
við mig og spurði, hvernig
mér litist á. Það var barón-
inn á Hvítárvöllum sem hafði
kveikt í honum. Hann hafði
víst fyrstur manna komið
með þessa hugmynd. Hann
var franskur aðalsmaður og
góður vinur Einars og vildi
hefja togaraútgerð á íslandi
í stórum stíl til þess auðvitað
að raka saman fé. En ævin-
týrinu lyktaði með því að
hann skaut sig í járnbrautar-
lest í Englandi með eitt penny
í vasanum, að því er mér var
sagt. Baróninn hafði rekið
stórbú á Hvítárvöllum, sem
hann hafði keypt af Andrési
Fjeldsted fyrir 30 þús. krón-
ur. Einar kom oft í heimsókn
til hans, sagði hann mér, og
var einkum hrifinn af falleg-
um málverkum, sem hann
hafði séð á heimili hans. Ein-
ar hafði yndi af málaralist.
Hann fór tvisvar sinnum með
mig á málverkasöfn í Lund-
únum, benti á stórbrotnustu
myndirnar og sagði: „Hérna
geturðu séð hvernig á að
mála.“
„En talaði hann um skáld-
skap í London?“
„Hann minntist lítið eitt á
skáldskap. Hann sagðist hafa
erfitt ljóð í smíðum, en nefndi
ekki hvað það var. „Það kost-
ar mig margar andvökunæt-
ur,“ sagði hann. Að öðru leyti
talaði hann lítið við mig um
skáldskap, enda hef ég aldrei
haft mikinn áhuga á Ijóðum
nema Passíusálmunum og
Skúlaskeiði eftir Grim Thom-
sen. Þó minntist hann ein-
staka sinnum á íslenzk skáld,
en yfirleitt ekki af neinni sér-
stakri hrifningu, var þó stór-
hrifinn af Bjarna Thoraren-
sen og Jónasi, sem hann kall-
aði skáld af guðs náð, og var
einnig nokkuð ’hrifinn af sr.
Matthíasi. Honum þótti heim-
þráin í ljóði Jónasar „Ég bið
að heilsa“ mjög falleg. Hann
talaði um hana af næmum
skilningi.
Einar bjó á Hótel Metropól,
sem þótti einna glæsilegasta
gistihúsið í London í þá daga.
Þangað heimsótti ég hann ann
an daginn sem ég var í borg-
inni. Hann sagði við mig um
morguninn: „Það er bezt þú
komir og borðir með mér fín-
an og góðan kvöldverð á Hó-
tel Metropól, komdu um 6-
leytið." Ég sagði feimnislega:
„Ég er ekki nógu vel klæddur
til að borða á svo fínum stað.“
„Hva, þú ert alveg nógu vel
til fara,“ sagði hann.
Þegar ég kom í forstofuna
á þessu fína hóteli, leit ég í
kringum mig. Fínt og velbú-
ið fólk sat á stólum í setustof
unni og beið eftir vini eða
kunningja. Ég gekk rakleiðis
til aðalafgreiðslumannsins og
spurði hvort Mr. Benedikts-
son skáld væri við. Honum
var felmt við og glápti á mig.
Svo segir hann: „Þekkið þér
skáldið?" „Já, ég þóttist
þekkja hann. „Það er guðdóm
legur maður,“ segir hann and
varpandi. „Hér er hann alltaf
titlaður The Great Poet Bene
diktsson." „Jæja,“ segi ég
forviða. En maðurinn vísar
mér til sætis og biður mig að
bíða svo sem 3-4 mínútur. Þá
kemur hann aftur og segir:
„Skáldið ætlar að taka á móti
yður og kemur rétt strax nið-
ur, viljið þér bíða augnablik.“
Einar kom svo niður, gekk til
mín og heilsaði mér glaðlega,
en afgreiðslumaðurinn sem
horfði á hann með lotningar-
sviþ undraðist æ meir þá vin-
áttu sem skáldið sýndi mér.
Einar spurði hvort ég vildi
ekki fá mér drykk fyrir mat-
inn. Jú, ég sagðist vilja dry
martini. Við gengum inn á
barinn og þegar skáldið kom
þangað, bukkuðu sig allir og
beygðu, eins og þar væri á
ferð prinsinn af Wales. Og
þegar við nokkru síðar geng-
um inn í salinn, endurtók sig
sama sagan, þjónarnir beygðu
sig og heilsuðu af svo piikilli
frukt, að ég varð feiminn og
kafroðnaði. Ég hvíslaði að
Einari þegar við vorum seztir:
„Þú hefur einhvern tíma
stungið einhverju að þeim
þessum.“ „Já, vitanlega gefur
maður þeim almennilegt þjór
fé,“ sagði hann og brosti. En
ég held samt að hann hafi
ekki þurft að gefa fólki þjór-
fé til að njóta óvenjulegrar
virðingar, ég vil segja lotning
ar. Mér er nær að halda að
Einar Benediktsson
hann hafi í bókstaflegum
skilningi dáleitt þá, sem þann
talaði við. Þegar ég stundaði
verzlunarstörf í Hamborg,
kom einhverju sinni til mín
Þjóðverji sem rak sæmilega
verzlun við Ameríku og hafði
lagt fram fé til rannsókna á
væntanlegu gullnámi í Mið-
dal, sem Einar hafði miikinn
áhuga á, eins og þú veizt.
Þjóðverji þessi var að vísu
ekki ríkur maður, en sæmi-
lega efnum búinn. Hann tap-
aði hverjum eyri á fyrirtæk-
inu. En hann var svo gagn-
tekinn af skáldinu Einari
Benediktssyni, að hann sagði
við mig: „Þó ég hafi tapað
peningunum, skiptir það engu
máli. Ég lít á það eins og
hverja aðra guðlega forsjón
að hafa fengið að kynnast
þessum glæsilega manni og
nú veit ég fyrst hvað lífið er.
Mér er fjandans sama um
þessa aura,“ Það var flott sagt
af þýzkum bisness-manni,-
„Heldurðu að Rawson hafi
haft mikil áhrif á Einar?"
„Það held ég, mjög rni'kil.
Þeir voru óaðskiljanlegir vin-
ir og félagar. Rawson var mik
ill trúmaður og starfaði í
Cristian Science-hreyfing-
unni, sem þá var talsvert í
tízku í London meðal fyrir-
fólks. Eins og þú veizt sækir
þetta fólk ekki lækni, en leit-
ast við að lækna sjúkdóma
með handaálagningu og fyrir-
bænum. Einar var mjög hrif-
inn af þessum félagsskap, eða
þóttist a.m.k. vera það. Og
meðan ég starfaði í skrifstof-
unni hans í London var hann
þar í fremstu röð, reyndi jafn-
vel sjálfur lækningar með
handaálagningu pg var í mikl
um metum sem slíkur. Ég
fór tvisvar sinnum með hon-
um á fund og í fyrra skiptið
hélt hann ræðu um tvær
lækningar, sem hann sagðist
hafa gert og mér heyrðist á
honum að hann teldi sjálfur
einhvers konar kraftaverk. I
salnum voru um 800 áheyrend
ur og hefði mátt heyra saum-
nál detta meðan hann talaði.
Mér fannst hljóðið óhugnan-
legt. Rawson talaði á eftir
Einari og sagði frá sínum
lækningum. Áheyrendur voru
yfir sig hrifnir af Einari, og
þá ekki sízt konurnar sem
þyrptust að honum og þökk-
uðu honum fyrir, og ein-
hverjar ladies gengu jafnvel
til mín og sögðu við mig eftir
fundinn, að þser hefðu aldrei
fyrr hlustað á slíkt glæsi-
menni. Ég sagði við Einar:
„Góði bezti, vertu ekki að
draga mig inn í þetta, mig
skortir áhugann. Og ég er
hræddur um að þú hafir ekki
trúað nema broti af því sem
þú sagðif.“ „Jú,“ fullyrti
hann, en hló við. En mig
grunar nú samt, að áhuginn á
Christian Science hafi að
nokkru leyti verið af pratísk-
um toga. Þetta fólk var yfir-
leitt efnað og margir fyrir-
menn meðal áheyrenda og
mér er nær að halda, að eitt-
hvað af þeim hafi lagt pen-
inga í fyrirtæki Einars. Hann
spilaði á þetta fólk eins og
hljóðfæri. Hann hafði það allt
á valdi sínu með mælsku og
glæsileik. Einu sinni sagði
hann við mig: Heyrðu frændi
sæll, ég dey ekki eins og aðrir
menn, ég verð uppnuminn.
Og hvað sem því liður, þá var
hann spámaður. Líttu bara á
kvæði hans um Belgíu."
„Þú hefur ekki starfað að
öðru fyrir hann en þýðing-
um?“
„Jú. Éfj skrapp fyrir hann
heim til Islands um vorið. Þá
kemur hann að máli við mig
og segir: „Ég þarf að_ biðja
þig um að fara til íslands
seinni partinn í maí og taka
á móti vini mínum, sem mér
ríður mikið á að verði ánægð
ur eftir túrinn. Þú notar þína
reiðhesta, en Helgi Zoega sér
um þá hesta sem á vantar til
ferðalaga." „Hvert á ég að
fara með hann?“ spurði ég.
„í Norðurá," svaraði Einar.
„Vinir mínir Sturlungar hafa
lánað mér hana.“
Ég fór svo upp til íslands
og beið þess rólegur að vinur
Einars kæmi. Hann hét
Dauncey og var ofursti að
nafnbót. Hann kom til íslands
seinni partinn í júlí með
Lauru, og ég fór strax niður
í skip að taka á móti honum
eins og ég hafði lofað Einari.
En hann var ekki fyrr kom-
inn upp í hótelherbergið en
hann vindur sér að mér og
segir: „Mig langar til að fara
strax í dag upp að Elliðaán-
um og sjá þær, þær eru heims
frægar og ég þekki þær af af-
spurn. En svo þarf ég einkum
og sér í lagi að sjá Grafarvog-
inn.“
„Nú, Grafarvog," segi ég,
„hvað ætlið þér að gera I
Grafarvog?“
„Ég ætla að sjá þennan
fræga stað, þar sem hægt er
að ganga á löxunum yfir vog-
inn.“
Ég hló og spurði hver hefði
nú eiginlega sagt að það væri
hægt. „Mr. Benediktsson,"
sagði ofurstinn grafalvarlega.
„Já, einmitt það, en þér verð-
ið að gæta þess að hann er
skáld og hefur tekið of djúpt
í árinni. Það er að vísu mikill
lax í Grafarvognum, en ekki
vildi ég ganga á þeim yfir
voginn.“ Hann hristi höfuðið
og trúði mér ekki. Hann var
viss í sinni sök.
Ég fór upp eftir með hann
skömmu eftir mat og við sá-
um nokkra laxa stökkva.
Hann horfði og skimaði en
sagði fátt. Um þetta leyti
veiddi Gísli silfursmiður lax-
ana í voginum í gildru, þannig
að hann lagði net þvert yfir
voginn landfast beggja megin
með stórum korkflám, og þeg
ar fór að falla að lyftist netið,
og þá voru í því svo og syo
margir laxar sem höfðu farið
inn með flóði og voru teknir
á þurru um fjöruna. Nú var
fjara, svo ég segi við Daun-
cey: „Á ég ekki að skreppa
með yður upp að Reykjum
og sýna yður hverina og fjöll-
in. Umhverfið er mjög fall-
egt.“
Hann var ánægður með það
og við riðum upp að Trölla-
fossi, en í bakaleiðinni kom-
um' við að Reykjum og Hafra
vatni. En hann gat ekki fest
hugann við náttúrufegurðina
og var sítalandi um Grafar-
vog og laxana þar. Ég reyndi
að halda honum við efnið og
fór að tala við hann um fjöll-
in og útsýnið og hvað sundin
væru falleg. „Ég hef engan
áhuga á neinu hér nema sjá
hvað verður af laxi innan við
netin, þegar við komum til
baka í kvöld,“ sagði hann.
„En það er vo skammt liðið
sumars," sagði ég, „Það er
vafalaust lítill lax genginn.
Þetta var einungis skáldlega
mælt hjá Mr. Benediktsson.“
Nei, hann sat við sinn keip.
Þegar við komum að vogin-
um og Gísli vitjaði um kvöld-
ið fékk hann innan við 10
laxa. Þá segir Dauncey við
mig eitthvað svipað því og ef
við segðum á íslenzku: „Ja-
há, grunaði ekki Gvend. Og
þetta er ekki einu sinni lax,
þetta köllum við í Englandi
grills.“
Á þriðja degi fórum við
upp í Norðurá og gekk ferðin
ágætlega. Við áðum í Norður-
Gröf og ég sá að karlinn var
heldur fýldur. „Þér hafið tek-
ið beztu hestana“, sagði hann.
„Nei, þetta eru minir hestar,“
sagði ég. „Þetta eru eintómar
bikkjur sem ég hef fengið,“
fullyrti hann. „Þá er við
Helga Zoéga að sakast,“ sagði
ég, „en ek'ki mig.“ En svo
bætti ég við: „En þér megið
fá minn hest.“ Hann varð svo
glaður, að hann faðmaði mig
og kyssti og sagði: „Ég kalla
þig héðan í frá Sigfús og þú
mátt kalla mig hvern fjand-
ann sem þú vilt.“
Þegar ég kom aftur um
haustið til London, tók Daun-
cey mjög vel á móti mér og
bauð mér oft til sín. Eftir
fyrsta dinnerinn tók hann
mig afsíðis og sagði: „Ég ætla
að segja þér að ég er alger-
lega laus við Mr. Benedikts-
son. Og ég fékk mína peninga
endurgreidda. Og svo tölum
við ekki meira um það.“ Þetta
er leiðinlegur misskilningur,"
sagði ég. „Nei, þetta er enginn
misskilningur," svaraði hann
ákveðið.
Hann hafði lagt 10 þúsund
pund í fyrirtæki Einars, en
Grafarvogurinn skaut þau úr
hendi skáldsins. Einar minnt-
ist aldrei á þetta við mig.“
„En heldurðu ekki að skáld
ið hafi orðið sæmilega efn-
að?“ spurði ég Sigfús að lok-
um. Hann svaraði:
„1919 hitti ég hann í Kaup-
mannahöfn og var boðinn í
stórselskap til hans. Hann bjó
þá í fínni villu úti á Frederiks
bergi, þar voru margir útlend
ingar saman komnir, eink-
um Danir og Norðmenn, og
við skemmtum okkur prýði-
lega. Undir kvöld gekk Einar
til mín og hvíslaði að mér:
„Jæja frændi sæll, núna held
ég að maður komist ekki hjá
því að verða milljóner.“
En þetta var einungis
skammgóður vermir, það
gekk fljótt á álnir Einars
Benediktssonar eins og þu
veizt. Það voru aðrir sem
nutu þess bezta í lífi hans,
hann gerði alla landa sína að
milljónerum — í ljóðum.