Morgunblaðið - 16.05.1964, Blaðsíða 3

Morgunblaðið - 16.05.1964, Blaðsíða 3
Laugadagur 16. maí 1964 MORCU NBLAÐIÐ 3 NÚNA um hvítasunnudagana gleymast allar pólitískar vær- ingar í Noregi. I>ví að öll þjóðin sameinast um 17. mai 1814 og það verk, sem var unnið á Eiðsvelli þann dag, og leggst á eitt um, að heiðra minning „Eiðsvallar- mannanna", sem skópu stjórn arskrá Noregs, er fram á okkar daga hefur verið talin lýðræðishollasta stjórnarskrá Norðurlanda. Það var andinn frá lýðræðishugsjóninni í París 1791 og frá mannrétt- indayfirlýsingu Bandaríkj- anna um líkt leyti sem mótaði stefnu þess löggjafarfundar, sem hófst á Eiðsvelli 8—9 apríl 1814. Þá var ein- ræðisstjórn um öll Norður- lönd, og þessvegna þótti það mikið nýmæli, að í stjórnar- skrárfrumvarpinu, sem sam- þykkt var 17. maí hljóðaði 1. grein á þessa leið: „Konge- riget Norgé er et frit, uafhæn gigt og udeleligt rige. Dets regeringsform er indskrænket og arvelig monarkistisk". En orðið „indskrænket“ — þ. e. a. s. takmarkað — tákn- aði mi’kla framför frá því, sem var þá á Norðurlöndum, því að þá var konungsvaldið að heita mátti ótakmarkað. Þetta eina orð átti eftir að marka þá afstöðu, sem þjóðar viljinn hefur jafnan krafist gagnvart konungsviljanum alla tíð síðan. Eiðsvallarmenn irnir kröfðust þingbundinnar konungsstjórnar, þó hún yrði ekki raunhæf fyrr en nær 70 árum síðar, er Sverdrup ruddi þingræðinu braut. — Hverskonar menn voru það, sem sömdu og sam- þykktu stjórnarskrána? Þeir voru 112 talsins, þar af 54 úr sveitum, 26 frá bæjarfélögum og 32 frá her og flota lands- ins. — En að stétt til voru 59 meðlimir þessa stjórnlaga- þings embættismenn, 16 voru kaupsýslumenn en 37 bænd- ur, eða svo að segja þriðjung- ur. Og hversvegna var þetta stjórnlagaþing eða „riksfor- samling“, haldið á Eiðsvelli en ekki í Osló eða t d. í Niðarósi eða Bergen? Margur íslenzkur lesandi kynni að spyrja svo, því að nafnið Eiðsvöllur er ekki til í ís- lenzkri sögubók frá fornu. — • En Eiðsvallaþingi hafa allir einhver kynni af. Það var einn af elztu löggjafar- og þingstöðum Noregs austan- fjalls, og var háð á Eiðsvelli. Svo að staðurinn var í raun- inni sögufrægur, þó að vitan lega stæði hann ekki jafn ofarlega í norskri meðvitund og Þingvöllur gerði í íslenzkri um likt leyti. Eiðsvöllur er ekki jafn stór í broti og Þing- völlur er. Þar er engin Al- mannagjá og ekkert Lögberg, því að enginn veit með vissu hvar í Eiðsvallahreppi hinn forni þingstaður var. Það eina sameiginlega með Eiðsvelli og Þingvelli er, að báðir stað- irnir eru við vatnsenda. Þing- völlur við norðurhorn vatns- ins, en Eiðsvöllur við suður- enda stærsta vatns í Noregi: Mjörs. Þarna er blómleg byggð, sprottin upp af göml- um jökulurðum, sem skrið- jökullinn, er forðum fyliti Guðbrandsdalinn, ók með sér alla leið norðan úr Dofrafjöll um. Eiðsvallarmennirnir hafa þessvegna verið á góðum stað. þegar þeir töluðu um að verða „einugir og sterkir“ — „til Dovre faller“ — en þau orð kjósum við heldur að þýða með orðunum „meðan Dofrafjöll standa". En ein aðalásæðan til þess Titilsíða rrundval*!«ri" að stjórnarlagaþingið var haldið á Eiðsvelli var sú, að þá var Carsten Tank Anker eigandi staðarins og rak „Eids voll verk“, sem stundaði bæði skógarhögg og járnbræðslu. Ur Stórþinginu norska Hann hafði áður verið um- svifamikill í dönskum fjár- málum og m. a. verið fram- kvæmdastjóri Danska-Austur asíu-félagsins. En frá því starfi hvarf Anker 1811 og Fyrsta síða grundvallarlaganna. .............................................................. ._ tonn * JámrtL •* tSRiartfert*ntt dma« HU lí'éV.'.V.•.••.'•.'••.•\Vv.\iV.\v-.\•.•.•.'•\\v-\W.• •• vV.'.v.v\'V.V.vv-S•„•.Vv''•.'•.•.'•.••■•.■•■•.■• V.\.v•'■■v.v.'Xv.••XV■••S•.'• e,v\‘.•.'• settist að á höfuðbóli sínu á Eiðsvelli. Eflaust hefur hann verið miklu betri kaupsýslu- maður en stjórnmálamaður. En „mikilsháttar maður — mörgum vilviljaður.1, var hann. Og þar að auki vildar- vinur Christians Fredriks Danaprins, sem langaði til að verða Noregskonungur og gerði heiðarlegar tilraunir til þess — enda varð hann það, 17. maí 1814 — en það stóð skammt. Og það var stórveld- unum um að kenna, eins og oftar. Hinsvegar er ekki sagt, að það hefði orðið Noregi nokkur ábati að fá þennan prins fyrir konung. Hann varð síðar (1839—48) konung ur í Danmörku og reyndist að ýmsu íslendingum vilviljað- ur, enda hefur það líklega verið innst í hans eðli. Hann lofaði Norðmönn- um öllu góðu og eignaðist áhrifamikla fylgismenn, þann stutta tíma sem hann var rik isstjóri í Noregi, en einmitt á því tímabili kom ofbeldi stórveldanna þar til sögunn- ar. Christian Fredrik var kos- inn Noregskonungur daginn áður en stjórnarskráin var samþykkt, en sú konungstign stóð ekki nema nokkra mán- uði. Hann varð að segja af sér konungsembættinu eftir að fundur, sem haldinn var i ágúst 1814 í Moss, samkvæmt kröfu nýs og sterks manns, að nafni Bernadotte — fyrr- verandi hershöfðingja í liði Napoleons, sem hafði sæmt þennan stríðsmann sinn mct- orðum og gert hann að „greifa af Ponte-Corvo“, en sá staður er að vísu ekki til í Frakklandi heldur í ítaliu. En þessi metorð sýna, að Napoleon mat Jean Baptiste Bernadotte mikils, enda var hann dugmaður í þjónustu Napoleons, bæði sem her- og Framhald. á bls. 5

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.