Morgunblaðið - 17.09.1964, Qupperneq 13

CTmmtudagUF 17. sept. 1964
MORGUNBLAÐID
13
Sigurður H. Líndal, hæsl aréttarritari
Norræna sagnfræðinga-
þingið i BJÖRGVIN
NORRÆNIR sagnfræðingar
komu saman til þings í Björgvin
dagana 10—12 ágúst S.l. og var
þetta í 14. sinn, að efnt var til
slíks þings. Þar sem oft má lesa
það í blöðum og heyra í ræðum,
að íslendingar séu söguþjóð,
hefur mér þótt hlýða að taka
saman stutta frásögn af þingi
þessu.
Þingið sátu um 400 menn frá
öllum Norðurlöndum, 3 frá ís-
Jandi Lúðvik Kristjánsson, rit-
höfundur, Magnús ' Stefánsson,
lektor við Bjöngvinjarháskóla
og undirritaður. Var það haldið
í Verzlunarháskóla Noregs, en
hann er í nýrri myndarlegri
byggingu, og var þar ágæt að-
Btaða til fundarhalds.
Tvö málefni voru sérstaklega
tekin til meðferðar: Eyðibýli oig
landnám á Norðurlöndum á
EÍð-miðöldum og þróun stjórn-
málaflokka á Norðurlöndum á
19. öld. Höfðu ritgerðir um efni
Iþessi verið prentaðar og sendar
(þeim, sem þingið hugðust sækja
nokkru áður en þingið hófst. Var
málsmeðferð síðan þannig hag-
eð, að höfundur hverrar rit-
gerðar reifaði efnið stuttlega,
en síðan fóru fram umræður.
IBárust ritgerðir um bæði þessi
efni, eyðibýflin og stjórnmála-
(lokkana, frá öllum Norður-
iöndum, nema íslandi. Undirrit-
aður flutti hins vegar sér fyrir-
lestur um þróun stjórnmála-
flokka á íslandi á 19. öld.
Um stjórnmálaflokkana á
Norðurlöndum kom það í ljós,
að furðumargt er svipað í þró-
uninni, einkum þegar almennt
er skoðað, og á þetta einkum og
sér í lagi við um það, hverniig
skipulag flokkanna hefur þró-
azt. Engan veginn verður þó
sagt, að öll kurl hafi komið til
grafar, enda er þetta í fyrsta
sinn, sem leitazt er við að
draga upp heildarmynd af þró-
un flokkanna á Norðurlöndum.
ÍÞannig hefur til dæmis ekki
itekizt að skilgreina til hlítar
huigtakið stjórnmálaflokkur.
Þegar þetta orð er viðhaft, geta
menn átt við margvísleg sam-
tok, — allt frá lauslegum sam-
tökum þingmanna, sem takmörk
uð eru við þingin ein, til þaul-
skipulagðra stjórnmálaflokka,
sem taka til heilla landa. Er hér
nauðsynlegt að greina milli ým-
issa stiga á þróunarskeiði flokk-'
anna, og skilgreina þau nánar.
Er þetta verkefni, sem bíður frek
ari úrlausnar. Þrátt fyrir þetta
var það mál manna, að umræð-
ur þessar hefðu mjög orðið til
skýringar og aukins skilnings á
þróun flokkanna. Má og fullyrða,
að ritgerðir þær, sem fram voru
lagðar séu nú sem stendur beztu
heimildir, sem völ á um þetta
efni.
Ekki verður því neitað að þró-
Sigurður Líndal
un stjórnmálaflokka á íslandi á
19. öld er að ýmsu leyti frábrugð
in þróuninni á hinum Norður-
löndunum. Liggja til þess m.a.
þær ástæður, að megin viðfangs
efni íslenzkra stjórnmála á 19.
öld var sjálfstæðismálið, þannig
að segja má, að allt annað hafi
horfið í skuggann, og þjóðfélag
íslendinga á 19. öld var bænda-
þjóðfélag án nokkurrar teljandi
stéttaskiptinga. Auk þess má
benda á fleiri ástæður, svo sem
strjálbýli, samgöniguerfiðleika
o.s.frv.
Grundvöllur flokkaskiptingar
verður því ekki sá sami á ís-
landi og var á hinum Norðurlönd
unum á síðari hluta 19. aldar —
svipaður grundvöllur verður
fyrst til á íslandi á 20. öld.
Um eyðibýli verð ég að vera
fáorður, þar sem þekking mín
á því sviði er næsta takmörkuð
auk þess hafði ég ekki aðstöðu
‘til að fylgjast með öllum um-
ræðum, sem um efnið urðu.
Auk þessara tvegigja höfuð-
efna, sem til umræðu voru tek-
in, voru fluttir 15 sér fyrirlestrar
um margvíslegustu efni. Ekki er
kostur að geta þessa hér. Þó skal
þess getið, að einn slíkan fyrir-
lestur flutti Lúðvík Kristjánsson
um landnám Grænlands og breið
firzka ibátinn. Voru þar leidd
rök að þeirri skoðun, að land-
námsmenn Grænlands hafi ekki
siglt þangað á knörrum, eins og
hinigað til hefur almennt verið
talið, heldur á bátum sem verið
hafi eins eða að minnsta kosti
mjög svipaðir og breiðfirzki bát-
urinn. Var fyrirlesturinn fjöl-
sóttur og vakti mikla athyglL
Einn hluti þingsins var helgað
ur fornleifarannsóknum þeim,
sem fram fara á bryggjunni í
Björgvin. Hafa fundizt stórmerk
ar fornleifar í grunnum verzlun-
arhúsa, sem brunnu árið 1955,
og varpa þær alveg nýju Ijósi á
lifnaðarhætti manna og daglegt
líf þar um slóðir á miðöldum.
Einnig hafa þær mikið gildi fyr-
ir verzlunarsögu Evrópu á mið-
öldum. Eru minjar þessar hinar
merkustu fyrir íslendinga, þar
sem Björgvin var sú bong, sem
Islendingar höfðu mest sam-
skipti við allra borga á miðöld-
um. Má því fastlega ætla að mun
ir slíkir, sem þar getur að líta,
hafi tíðkazt með forfeðrum okk-
ar á miðöldum. Var fyrirlestur
fluttur um þetta efni, en síðan
gafst þinggestum kostur á að
skoða staðhætti alla undir ágætri
leiðsögn. Er ekki kostur að geta
þessa frekar hér, sem þó væri
verðugt, en ef til vill verður þess
kostur síðar.
Þá gafst og þeim, sem þingið
sátu, kostur á að skoða helztu
minjar liðins tíma, sem í Björg-
vin eru, svo sem Hákonarhöll og
Maríukirkju, en Björgvinjarborg
er auðug að slíkum minjum, —
a.m.k. í auigum íslendings, —
þótt þar hafi hvað eftir annað
orðið válegir eldsvoðar.
Um þingið er það annars í
heild að segja, að skipulag þess
var með miklum ágætum. Komu-
menn mættu mikilli gestrisni
heimamanna — ekki aðeins
þeirra sem fyrir þinginu stóðu,
heldur einnig rektors Björgvinjar
háskóla og stjórnar bongarinnar.
Þá spillti það ekki, að vart er
hægt að kjósa sér betri umgerð
um þing sagnfræðinga en þessa
sögufrægu ög fallegu borg.
En gildi þinga sem þessa er
ekki eingöngu bundið við þá
miðlun staðreynda, sem þar fer
fram. Gildi þeirra fer ekki síður
eftir þeim kynnum sem menn
öðlast á mönnum, viðfangsefnum
og viðhorfum. Slík kynni eru jafn
an vekjandi oig hvetjandi, þannig
að ósjálfrátt hljóta menn að líta
í eigin barm og spyrja hvernig
málum sé hér háttað. Slíkur
samanburður er líklegri en flest
annað til þess að hvetja til að bet
ur verði gert, — að það sem gert
hefur verið verði endurskoðað
og endurmetið með hliðsjón af
nýjum viðhorfum.
Allri mennimgar- og fræðistarf-
serni á íslandi er jafnan hætta
búin vegna mannfæðar. Hún leið
ir til þess, að iðkendur hverrar
fræðigreinar hljóta að verða fáir
en það veldur því, að nauðsyn-
lega viðmiðun er ekki að fá í
landinu sjálfu, og þá skortir um
leið það aðhald og þá ögun, sem
hún veitir. Af þessum sökum
verða íslendingar að leita út fyr
ir landssteinanna til þess að geta
igert sér grein fyrir, hvar þeir
séu á vegi staddir, og einmitt
þess vegna geta mót og þing
sem sagnfrjeðingaþingið, — og
raunar fjölmörg önnur — haft
mikið gildi.
Þótt íslendingar taki nú æ
virkari þátt í hvers konar sam-
starfi þjóða, verður það ekki
sagt um sagnfræðingaþing þessi,
þótt undarlegt megi virðast, þeg
ár haft er í huga það, sem sagði
í upphafi þessarar greinar.
Er mér aðeins kunnugt um,- að
tveir íslenzkir sagnfræðingar
hafi áður flutt fyrirlestra á þing
um þessum, Barði Guðmundsson,
þjóðskjalavörður, flutti fyrirlest
ur á slíku þingi árið 1939 og
Björn Þorsteinsson-cand. mag. ár
ið 1957. Kann þó að vera, að um
fleiri sé að ræða, þófct ekki sé
mér um það kunnugt. Nokkrum
sinnum hafa íslendingar sótt slíik
þing — þess má t.d. geta, að dr.
Jón Þorkelsson, þjóðskjalavörð-
ur, sótti 1. norræna sagnfræðinga
þingið árið 1920.
Fjölmargir létu það í ljós á
þessu þingi, að þeir söknuðu ís-
lendinga og óskuðu virkari þátt-
töku þeirra en verið hefur. Er
þess að vænta, að íslenzkir sagn
fræðingar komi til.móts við þess
ar eindregnu óskir starfsbræðra
þeirra á Norðurlöndum. Nánara
samstarf mundi vera mikils virði
— þar gæfist íslendingum kostur
á að koma sjónarmiðum sínum
á framfæri og mundu þá um
leið kynna þátt íslenzkrar menn
ingar, sem jafnan hefur verið
veigamikill. Hitt væri þó ekki
síður um vert, að þau kynni sem
stofnazt mundu, yrðu íslenzkri
sagnfræði til mikillar eflingar
og þroska.
VETTVANGUR
Páll Kolka skrifar Vettvangsgreinina í dag og ræðir
þar einkum viðbrögð ýmissa góðra borgara við
hátterni og tilhneigingum blaðamannsins s.a.m.
MAÐUR er nefndur Sigurður A.
Magnússon — skammstafað s.a.m.
Hánn er bjartur yfirlitum og
ljós á skegg og mun því líkjast
Væringjum þeim, sem gengu í
þjónustu stólkonungsins 1 Mikla-
garði fyrir þúsund árum, enda
hefur hann sjálfur verið suður
þar, eins og Halldór, sonur
Snorra goða. Hin fræga lýsing
Gríms Thomsens á Halldóri á þó
ekki að öllu leyti við s.a.m., sem
er að vísu stilltur og stórlundað-
ur, en ekki að sama skapi fá-
talaður. Ekki er mér kunnugt
um bernskubrek s.a.m., en trúað
gæti ég því, að hann hafi haft
freistingu til að klípa í skottið
á köttum, sem sátu feitir og sjálf-
umglaðir úti I sólskini og lyngdu
augum. Varla mun hann heldur
hafa verið frábitinn því að
sprengja púðurkerlingar í nánd
við pilsfalda og buxnaskálmar
ftruverðugra borgara, sem hon-
um virtist hátíðlegir úr hófi
fram.
Þessar ályktanir mínar um
sálarlíf s.a.m. og fyrri lífsvenjur
dreg ég af því, að þrátt fyrir
kynni sín af hugarró Indverja og
heimspeki Platós virðist hann
enn hafa freistingu til að
sprengja púðurkerlingar á al-
mannafærL Gerði sú hæstan
hvelL sem hann varpaði fram í
ritdómi um bók Kristjáns Al-
bertssonar um Hannes Hafstein.
f hálfa öld höfðu flestir íslend-
ingar lifað í þeirri trú, að stjórn-
málastefna Hannesar hafi fyrst
og fremst haft þann tilgang að
selja vora ástkæru fósturmold
undir ævarandi yfirráð og áþján
Dana, en þeim svívirðilega til-
gangi hafi verið hrundið 1908 af
Valtýingum og Landvarnarmönn-
um, sem skrýddir voru hertýgj-
um Ijóssins, girtir sverði réttlæt-
isins og hafandi fyrir sér flekk-
lausan skjöld föðurlandsástarinn-
ar. S.a.m. fór harkalegum orðum
um þessa arfhelguðu söguskýr-
ingu og mun uppþot það, sem
af hlauzt, flestum svo í fersku
minni, að upprifjun þess er
óþörf.
Næsta strákapar s.a.m. er að
vera með skæting á almannafæri
út af því, að menn, sem sam-
kvæmt tuttugu síðustu árgöngum
skattskrárinnar eru fátækir eða í
bezta falli bjargálna, skuli byggja
sér miljónahallir, aka um landið
á bílum, sem kosta árslaun eins
prófessors, og skreppa einstöku
sinnum suður á Spán eða Ítalíu
til þess að fá sér matarbita á
einhverju hóteli bændasamtak-
anna í þeim löndum. Samkvæmt
vísdómsfullri skattapólitík Ey-
steins Jónssonar, sem hefur ver-
ið löghelguð fram á allra síðustu
ár, bar að vísu hverjum góðum
íslendingi, sem hafið tekjur fram
yfir þurftarlaun, að halda tíu
aurum af hverri krónu sinna um-
framtekna handa sjálfum sér, en
afhenda til opinberra þarfa þá
níutíu aura, sem afgangs voru.
Það sýnir bezt, að hægt er þjóna
bæði föðurlandinu, flokknum og
Mammoni, að sumum harðvít-
ugustu fylgismönnum Eysteins
hefur tekizt með fyrirhyggju og
sparnaði að láta eftir sig nokkra
tugi milljóna, hvað þá hinum,
sem hafa ofurlítið hagrætt fram-
talinu sínu. Ber ekki að fagna
því, að ísland skuli vera svona
gott land og landsmenn svona
flínkir í fjármálum?
Síðasta hrekkjabragð s.a.m. við
almenningsálitið er að láta í ljós
efa um það, að boðun kristin-
dómsins eigi að vera fólgin í
hjali um lækjarnið og lóuklið,
blómaangan og bjarkailm, jafn-
vel gæftir og grassprettu, sem
öll okkar velferð byggist á —
a.m.k. hérna megin grafar. Eitt af
merkustu blöðin landsins hefur
líka sýnt það í ritstjórnargrein,
að s.a.m. er með þessu orðinn
sannur að sök um kreddufestu,
sem ætti að vera óheimil í trú-
frjálsu landL en auk þess að
hann hafi gert sig sekan um
fjandskap við náttúruvísindin.
Ríkisútvarpið birti þennan dóm
og nefndi s.a.m. með fullu nafni,
enda þótt það hlífist annars við
að birta nöfn dómfelldra glæpa-
manna, ef þeir hafa lotið að
minnu en mannsmorði.
Hvað á að gera við menn eins
og s.a.m., sem eru svo ósvífnir
að draga í efa flekkleysi ís-
lenzkra stjórnmálamanna, ráð-
vendni sumra íslenzkra skattgreið
enda og kristilega andagift sumra
íslenzkra presta? Er þetta ekkL
eins og blaðið sagði og birt var
í Ríkisútvarpinu, hreinn og beinn
fjandskapur við náttúruvísindin,
a.m.k. þann hluta þeirra, sem
fjallar um náttúru íslendinga?
Hvað á að gera við menn, sem
eru sífellt að klípa í skottið á
okkur, þegar við sitjum úti í sól-
skini velsældarinnar, lygnandi
augum í rósemi sjálfsblekkingar-
innar og lífslyginnar? Er nóg að
hvæsa að þeim og klórá þá, eða
á að fá eitthvert fressið til að
bíta þá hreinlega á barkann?
Eða — skyldi það ekki geta
verið hollt að hrökkva stundum
dálítið við, þegar værðin er að
blinda okkur fyrir eigin ágöllum?
Líka má á það líta, að ýmsum
mönnum með heilbrigðan safa i
æðum þykir í aðra röndina dá-
lítið gaman að hrekkjabrögðum
og hressilegu orðbragði. Það er
eins og krydd í daglegan og held-
ur bragðdaufan plokkfisk blaða-
mennskunnar.
P. V. G. Kolka.