Morgunblaðið - 21.10.1964, Blaðsíða 10

10
MORGU N BLAÐIÐ
Miðvikudagur 21. okt. 1964
Snemma beygist krókur..
MARÍA Maack er 75 ára í
dag.
Það var ekki fyrir kurteisis-
sakir sem ég sagði við hana,
þegar ég hringdi til hennar í
vikunni: „Þér verðið sjötug-
ar á miðvikudag, fröken
María?“
„Ekki aldeilis," svaraði
hún, „ég er 75 ára.“
„Hvernig átti manni að
detta það í hug,“ sagði ég.
„Ég hélt að þér væruð nógu
skáldlegur til að láta yður
detta svoleiðis smámunir í
hug,“ svaraði hún.
Og ég komst ekki upp með
moðreyk.
Svo skrapp ég heim til
hennar í kaffi og pönnukökur.
En ég var ekki kominn í heim-
sókn til að tala við þá Maríu
sem allir Reykvíkingar
þekkja, heldur hina, sem á
sér drauma og minningar og
allt að því ljóðrænar myndir
frá æskuárunum fyrir vestan.
Við settumst á rökstóla eins
og æsir forðum, og Grunna-
víkurhreppur var kominn inn
í samtal okkar áður en ég
vissi af.
„Ég er ekta Vestfirðingur,"
sagði fröken María. „Ég er
fædd á Stað í Grunnavík í
Jökulfjörðum, vestustu sveit-
inni á þessum slóðum og þeirri
sem næst er Snæfjallaströnd.
Eaðir minn, Pétur Andrés
Maack Þorsteinsson var prest-
ur á Stað, en móðir mín Vig-
dís Einarsdóttir var frá
Stakkadal. Þeir fyrir vestan
kannast við þann bæ, um hina
hirði ég ekki. Faðir minn
fórst í sjóslysi, þegar ég var á
þriðja ári. Hann hafði farið í
kaupstaðarferð til ísafjarðar,
en drukknaði á heimleiðinni
ásamt átta mönnum öðrum;
þeirra á meðal var formaður-
inn á bátnum, Jón Sigurðs-
son frá Læk í Aðalvík, en
hann var sambýlismaður föð-
ur míns á Stað. Einn þeirra
sem var á skipinu komst af.
Hann flaut upp á tunnu og
var bjargað. Það var af-
spyrnurok þennan dag. í
11»
María Maack að heimili sínu.
Spjallað við IVIariu
IHaack 75 ára í dag
fjallaskörðunum í Grunnavík
er svo svipótt að stórhættu-
legt er að vera þar í róðrar-
báti í slíku veðri.
Auk þeirra föður míns og
Jóns formanns fórst þarna
Ólafur Helgason, bóndi í Nesi.
Hann lét eftir sig konu og
eina dóttur barna. Hún heitir
Soffía og er enn á lífi, býr hjá
börnum sínum á Kletti í Gufu-
dalssveit. Þar fórust einnig
vinnumaður foreldra minna
og móðir hans.
Sá sem bjargaðist hét
Kristján Pétursson, ættaður
úr sveitinni. Hann var dugn-
aðarmaður og komst ekki af
til einskis, því hann eignaðist
tíu börn eftir slysið. Það hef-
ur þurft þrekmenni til að
svamla í sjónum og halda sér
uppi á tunnunni í þessu af-
takaveðri. Kristján var jarð-
næðislaus maður og vann alla
ævi ýmiss konar vinnu sem til
féll.
Ég man ekki eftir föður
mínum, minnist einungis ó-
Ijóslega einhvers manns sem
umgekkst okkur krakkana.
Aðra eða persónulegri mynd
á ég ekki af honum, en minn-
ingin um hann hefur fylgt
mér alla tíð.“
Ég spurði um æskuheimil-
ið og erfiðleikana eftir slysið.
„Vorið eftir kom nýr prest-
ur að Stað, sr. Kjartan Kjart-
ansson frá Elliðavatni. Báðar
ekkjurnar, móðir mín og
Jónína Jónsdóttir, kona Jóns
Sigurðssonar formanns, voru
enn á Stað. En móðir mín
fluttist í fardögum 1894 að
Faxastöðum, sem er hinumeg-
in við ána, skáhallt frá Stað.
Hélst alltaf með þeim bezta
vinátta og börnum þeirra. Ég
er alin upp á Faxastöðum hjá
móður minni og ömmu Maríu
Bóthildi Jakobínu Pétursdótt-
ur, og var þar til sautján ára
aldurs. Skömmu eftir að faðir
minn drukknaði fór amma til
dóttur sinnar sem búsett var í
Þýzkalandi, Gúríu Villedínu,
en hún var gift þýzkum
manni. Þaðan skrifar amma
og býður móður minni að
koma til íslands og kenna
okkur krökkunum eitthvað.
Mamma tók því auðvitað feg-
ins hendi og 1897 kom María
amma til landsins og setti upp
dálítinn skóla fyrir okkur
börnin, en kenndi auk þess
öðrum börnum í sveitinni og
féll kennsla hennar í góðan
jarðveg. Hún var ákaflega vel
menntuð kona og þroskuð,
og þaér móðir mín hjálpuðust
að við að ala okkur upp. Og
ég held að það hafi tekizt
vonum betur, þó allir séu
kannski ekki á sama máli um
það.
María amma var dóttir Pét-
urs Andrés Maack, þýzks
kaupmanns, sem hingað kom
í skjóli Hansakaupmanna
1830, og íslenzkrar konu hans,
Þóru Einarsdóttur, Hannes-
sonar timburmanns, en Einar
þessi fór ungur til Noregs og
lærði þar trésmíði og kom
upp aftur með norska konu.
Það er ævintýr í blóðinu og
ekki lítið: flakk og ferðalög.
Ég hef yndi af hvorutveggja,
eins og þér kannski vitið.
Móðir mín átti auðvitað lengi
um sárt að binda, en hún var
hugrökk kona og dugleg. Hún
stóð á ströndinni og horfði á,
þegar báturinn fór niður. Það
rak ekkert úr honum nema
koffort á Hesteyri. Ég spurði
aldrei hvað í því hefði verið.“
★
Ég hef ekki komið í Grunna-
víkurhrepp og langaði tii
að skreppa þangað i hugan-
um, ganga um tún og hjalla
með fröken Maríu að leið-
sögumanni.
„Fyrir ofan bæinn Faxa-
staði er falleg hæð, full af
aðalbláberjalyngi, og þurftum
við krakkarnir ekki nema
rétt út fyrir túnið að tína ber.
Staðar-megin í víkinni er
einnig mjög falleg hlíð, sem
heitir Staðarhlíð, og er einnig
full af aðalbláberjalyngi. Þeg-
ar ég hugsa um lyngið, dettur
mér i hug fyrsta jólatréð
okkar. Vinnufólkið á bænum
voru hjón sem hétu Guðný og
Jósep. Þegar María amma
kom frá Þýzkalandi, lét hún
Jósep smíða jólatré . handa
okkur krökkunum. En þegar
við spurðum hann, hvað þetta
væri, setti hann upp sakleysis-
svip og sagði: „Blessuð
maddaman á þetta, og ég má
ekki segja hvað það er.“ Við
spurðum ömmu, en hún
sagði: „Farið og tínið falleg-
asta lyngið sem til er í hæð-
fimSíiqt-
inni, því þá er hægt að setja
það á líkkistuna mína, ef ég
dey í vetur." Þá fórum við að
gráta, en hún sagði: „Þið
skulið ekki gráta yfir þessu,
af því við eigum öll að deyja,
og ef maður er veikur er gott
að fara til guðs, þá líður
manni svo vel.“
Við glöddumst yfir þessum
orðum ömmu og tíndum fall-
egasta lyngið sem við gátum
fundið. Það var svo notað á
jólatréð okkar; það er falleg-
asta jólatré sem ég hef séð,
með þýzkum pappírsrósum,
íslenzku lyngi og sykurengl-
um, sem við borðuðum seinna.
Hitt skrautið var geymt.
En nú ætla ég að halda
áfram með yður um sveitina.
Við endann á Staðarhlíð er
lágur háls, sem heitir Staðar-
heiði, og þar liggur vegurinn
inn á sveit og norður á
Strandir. Fjallið fyrir ofan
heiðina til hægri handar, þeg-
ar farið er inn sveitina, heit-
ir Hildarhaugur, hátt fjall, og
hermdu munnmæli, að þar
væri gullkista fólgin, sem
margir hefðu reynt að ná en
ekki tekizt. Eitt sinn lá þó við
borð að þeir næðu kistunni,
en þá varð þeim litið heim
til bæjarins og sýndist hann
standa í björtu báli. Þeir létu
þá kistuna liggja og héldu
heim, en þar var þá enginn
eldur í húsum.
Aðra þjóðsögu heyrði ég
um Hildarhaug: maður nokk-
ur hafði komið undir kistuna
böndum og hafði einnig kom-
ið böndum í hankana og ætl-
uðu félagar hans að lyfta
henni. Þá segir sá sem er
niðri: „Nú fer kistan upp, ef
guð vill.“ En annar sem uppi
er svarar: „Hún fer upp, hvort
guð vill eða ekki.“ í sömu
svipan slitna böndin og kistan
fellur niður og maðurinn und-
ir hana og er dauður. En þeir
héldu hankanum og er sagt,
að hann sé hringurinn í
kirkjuhurðinni á Stað I
Grunnavík.
Þessa sögu heyrði ég, þegar
ég var smábarn, en margar
slíkar sögur voru festar við
sveitina, enda fólkið hjátrúar-
fullt og margt með sínu sniði.
Sumt gamla fólkið vildi t. d.
ekki borða nema með horn-
spæni úr tréöskum, því þótti
betra bragð að matnum úr
öskum en borða hann með
alúminíumskeið úr spilkom-
um, sem voru litlar leirskál-
ar.
Þetta gamla fólk átti sitt
sérstaka tungutak, sem ég er
nú að mestu búin að gleyma,
því miður. Líklega hef ég þó
einhvern tíma talað þetta
mál, því ég var mjög hand-
gengin Guðnýju vinnukonú,
sem sagði aldrei annað, þegar
hún bað mig um að gera eitt-
hvað fyrir sig en eitthvað I
þessa átt: „Fardu og gerdu
þetta fyrir mig.“ Og ef ég
átti að lyfta einhverju sagði
hún: „Heldurdu að du gedir
loftað dessu.“ Svona var talað
af gömlu fólki, eins og þér
hafið heyrt. Þetta fólk átti
mergjað tunugtak og . sér-
kennilegt, sem gaman hefði
verið að varðveita. Það sagði,
að einhver væri hálfgert skít-
seiði, ef því líkaði ekki við
hann. -Svo spurði það ekki
hvar hnífurinn væri, heldur
„hvar er keppan“ eða „viltu
rétta mér keppuna". Þegar
við fórum upp fjöll var sagt,
að maður gengi neðan, eins og
sjá má af vísunni:
Ganga neðan gelming með,
í gráum peys og trefju.