Morgunblaðið - 19.12.1964, Blaðsíða 4

4
MORCUNBLAÐIÐ
Laugardagur 19. des. 1964
SÁ TÍMI er nú liðinn er hætt
var á, að Indíánarnir í Banda-
ríkjunum myndu hverfa úr sög-
unni. Fyrir um það bil 40—50
árum voru þessir frumbyggjar
nýja heimsins á slíku flæðiskeri
staddir, að engu var líkara en
þeir myndu deyja úr.
En því fer fjarri, að spádóm-
ar þessir hafi rætzt. Hlutverk
Indíánans hefur tekið miklum
stakkaskiptum síðustu áratugina
og hafa lífskjör þeirra breytzt
Stórum til balnaðar.
Tala Indíána í Bandaríkjunum
varð lægst á siðustu árum nítj-
ándu aldar, en síðan hefur þeim
sífellt farið fjölgandi. Síðustu
þrjátíu árin hefur þeim fjölgað
um þrjátíu prósent og eru nú
orðir vel yfir hálf milljón. Um
285,000 þeirra hafa yfir sínu eig-
in landi að ráða, og er landflæmi
þeirra alls talið yfir 20 milljón
hektarar.
Indiánar við listasköpun.
er tímar liðu. Aðrir ættstofnar
voru neyddir til að yfirgefa lönd
sín og urðu að flýja til annarra
héraða; flýðu þeir flestir vestur
á bóginn og leituðu nýrra heim-
kynna þar; nokkrir þessara ætt-
stofna búa nú í Oklahoma. Að-
eins sterkustu og herskáustu ætt-
stofnarnir í vestur- og suðvest-
urríkjunum, hafa aldrei yfirgef-
ið jarðir sínar. Þessir ættstofn-
ar hafa varðveitt talsvert af sín-
um upprunalegu siðum og venj-
um, og hafa lifað á jörðum sín-
um í blíðu og stríðu frá upp-
hafi.
Hin fráteknu svæði Indíán-
anna í dag eru lönd í eigu þeirra
ættstofna, sem á þeim búa, og
hafa Indíánar eingöngu yfirráð
yfir þeim. Hvort tveggja landið
og tekjur þær, sem það gefur
af sér, er undanþegið skatti. —
Félag Indíánamálefna í Banda-
ríkjunum sér um alla almenn-
ingsþjónustu í löndum þessum,
allt frá vegamálum til mennta-
mála.
Og Indíánar hafa nákvæmlega
sömu mannréttindi og aðrir borg-
arar í Bandaríkjunum. Lögin um
ríkisborgararrétt allra Indíána
voru samþykkt árið 1924 og hef-
ur þeim verið framfylgt æ síð-
an. Indíánarnir hafa kosningar-
rétt hvort sem þeir búa á sínu
eigin landi eða ekki. í>eir hafa
fullan rétt til atvinnuleysistrygg
Víða hafa Indíánar samlagazt
öðrum íbúum Bandaríkjanna og
gegna margir þeirra mikilvægum
stöðum í þjóðfélaginu. Allmarg
ir lögfræðingar, kennarar, lækn-
ar og ríkisstarfsmenn víðs vegar
um Bandaríkin eru Indíánar. En
þótt fjögur hundruð ár séu liðin
frá því að hvítir menn stigu á
land í Bandaríkjunum, búa Indí-
ánarnir ennþá flestir í sínum
eigin héruðum og má búast við
áður en það tíðkaðist annars stað
ar í heiminum, og áhrifa frá
matarmenningu Indíána gætir
enn víða í Bandaríkjunum; má
rekja uppruna ýmissa þjóðar-
rétta til frumbyggjanna. Og á-
hrif Indíánamenningar á þjóð-
skipulag Bandaríkjanna á sér
ennþá dýpri rætur. Grundvallar-
skipulag flestra Indíánaættflokka
er í eðli sínu slíkt, að það hefur
tvímælalaust átt stóran bátt í
Indíánar í viðhafnarbúningi.
að svo verði enn um ókomin ár.
En hvort heldur ameríski Indí-
áninn heldur ættareinkennum
sínum eður ei, gætir áhrifa þeirra
víða í Bandaríkjunum. Þúsundir
af Indíánanöfnum, svo sem Mon-
ongahela, Minnesota, Appélachi-
an, prýða landakort Bandaríkj-
anna. Næstum helmingur ríkj-
anna sjálfra hafa verið gefin
heiti eftir Indíánaættstofnum, svo
sem Massashusetts, Illinois, Miss-
ouri og Dakota, og önnur eftir
öðrum Indíánaorðum. Indíánarn-
«• í Ameríku notuðu tóbak löngu
uppbyggingu stjórnskipulags
þess, sem ríkir í Bandaríkjunum.
En hvernig var menningu Indí
ánanna í Ameríku háttað, þegar
hvítir menn stigu þar fyrst á
land? Svörin við þeirri spurningu
eru margþætt og flókin, því sann
leikurinn er sá, að það er engin
ein Indíánamenning til; það voru
yfir 600 Indíánaættflokkar í
Bandaríkjunum, þegar Kólumbus
fann Ameríku, og hver þeirra
hafði sína sérstöku menningu.
Tungumál þessara ættflokka
I voru af misjöfnu bergi brotin,
og var skyldleiki þeirra engu
meiri en skyldleiki japönsku og
ensku eða pólsku og Urdu. Að
ytra útliti voru þeir harla ólíkir;
voru sumir þeirra háir vexti en
aðrir smávaxnir; sumir voru
dökkir á hörund en aðrir fíla-
beinsgulir. Og sama er að segja
um venjur þeirra og háttarlag,
sem gat verið æði ólíkt; nægir
þar að minnast hinna friðsömu
Pueblos Indíána úr suðvestrinu
annars vegar og hinna herskáu
Iropuois norðaustursins hins veg-
ar.
Og hvað þá um þá ímynd Indí-
ánans, sem kvikmyndir og ævin-
týri hafa gert svo frægan; hinn
gamalkunna, herskáa hestamann
í skrautlegum búningi og með
fjaðraskúf, sem þeysir ófriðlega
um lönd og jarðir, og gerir aðsúg
að ferðamönnum með óhljóðum
og ófriði? Hvað sögulegum stað-
reyndum viðvíkur, á þessi lýsing
eingöngu við vissa ættbálka, þar
á meðal hina frægu Sioux Indí-
ána, sem bjuggu á hinni miklu
víðáttu milli Missisippidalsins og
Klettafjalla. Þá á þessi lýsing
aðeins við á „hestaöld" þessara
Indíána, sem byrjaði seint á átj-
ándu öld og stóð yfir skemur en
eina öld.
En h»ort heldur um var að
ræða veiðimenn, fiskimenn eða
búendur; hirðingjaræningja eða
friðsamlega þorpsbúa, áttu Indíán
arnir það allir sameiginlegt, að
þeir höfðu hinn mesta ímugust
á hvítum innflytjendum í land
þeirra. Er ekki að undra þótt
þeim fyndist sér misboðið við
komu hinna óboðnu gesta, sem
óðu yfir lönd þeirra svo að þeir
biðu óbætanlegt tjón af. Þannig
hafa sumir ættflokkar, sérstak-
lega í austurríkjunum, horfið
með öllu; var þeim ýmist eytt,
er hvítir menn tóku undir sig
lönd þeirra, eða þeir sameinuð-
ust smám saman hinum hvítu og
töpuðu ættareinkennum sínum
inga, ellilífeyris og hvers kyns
annarar ríkisþjónustu.
Þó er ekki þar með sagt, að
ekki gæti nokkurs misréttis gagn-
vart Indíánum enn þann dag í
dag. Þótt þeir hafi lögum sam-
kvæmt sömu mannréttindi og
hvítir menn, gætir nokkurs mis-
réttis sums staðar í Bandaríkjun-
um, ekki sízt hvað snertir mat-
söluhús, húsnæði og ýmsa þjón-
ustu, sem ekki nær til yfirráða
ríkisstjórnarinnar. Allt eru þetta
áminníngar um, að vandamálið
er ekki leyst ennþá. Það sem
mestu máli skiptir er þó hitt,
að málefni Indíána hafa tekið
Imiklum framförum, enda eru
þau einn liðurinn í að gera þá
hugmynd sjálfstæðisyfirlýsingar-
innar að veruleika, að „allir
menn séu fæddir jafnir“.
1 löndum Indíána eru nú 260
skólar með um 39,000 nemend-
um, en auk þess stunda um 70
þús. Indíánabörn skóla annars
staðar í Bandaríkjunum. Sérstök
áherzla er á það lögð að bæta
heilsuvarnir í löndum Indíána,
og hefur heilbrigðisstofnun
Bandaríkjanna gera sérstakar
ráðstafanir til að byggja upp
heilsuvarnir í löndum þeirra.
Á ráðstefnu, sem haldin var
í Chicago árið 1961 um málefni
Indíána voru 700 Indíánaþátttak
endur úr 70 ættflokkum. Kom
glöggt fram á ráðstefnunni, að
Indíánar óska eindregið eftir að
halda landareignum sínum og
kæra sig ekki um að blandast
hvítum fyrir fullt og allt, eða
telja sig ekki reiðubúna til þess.
Ef Indíánar hins vegar yfirgefa
heimkynni sín, er það hlutverk
félags Indíánamálefna að greiða
fyrir þeim veginn annars staðar.
Venjulega flytjast þeir þá til
borganna og blandast þá fljót-
lega öðrum kynflokkum.
Enda þótt hinir mörgu ætt-
flokkar Indíána í Bandaríkjun-
um hafi verið skiptir og talað
200 misjafnar tungur, hafa þeir
komizt að raun um, að vanda-
mál þeirra og annarra kynflokka
mannkynsins eru lík, og að bezta
leiðin til að ráða bót á þeim, er
sameiginleg átök og samvinna
þeirra allra.
Indíánarnir í
Bandaríkjunum