Morgunblaðið - 08.04.1965, Side 15

Fimmtudagur 7. apríl 1965
MORCUNBLAÐIB
15
Einar Ingimundarson, alþingismaður:
FRÁ þvl að siðustu sumarsíld-
veiðum lauk, sem þó raunveru-
lega var ekki fyrr en um síðustu
áramót, hefir mikið verið rætt
og ritað um síldarflutninga, kaup
á sildarflutningaskipum, bygg-
ingu nýrra síldarverksmiðja og
síldarverkunarstöðva og stækkun
þeirra, sem fyrir eru. Stafar þetta
vitanlega af því, að á síðustu
síldarvertíð barst svo mikið hrá-
efni til síldarvinnslustöðvanna á
Austfjörðum, sem meginhluta
síldveiðitímabilsins lágu næst
miðunum, að þær höfðu hvergi
nærri undan og hlutust af því
allmikil vandræði, svo sem jafn-
an hlýtur að verða, þegar ljóst er,
að ómælanlegt magn dýrmæts
hráefnis fer í súginn.
f umræðum um það, hvernig
Ihelzt verði úr bætt, þannig að
sama sagan endurtaki sig ekki
ura ófyrirsjáanlegan tíma, virðist
mér þeir, sem málin hafa rætt
skiptast í þrjá flokka:
1. Þá, sem leggja vilja alla
áherzlu á að koma upp á
Austfjörðum svo afkasta-
miklum síldarvinnslustöðv-
um, að þær reynist einfær-
ar um að vinna það hráefni,
sem að landi kann að berast,
jafnvel þótt meginhluti sum-
arsíldaraflans veiðist á Aust
fjarðarmiðum og berist að
landi á Austfjarðahöfnum.
2. í>á,sem vilja leggja höfuð-
áherzlu á flutninga síldar-
innar til þeirra staða, þar
sem aðstaða er þegar til að
vinna hana, jafnvel þótt þeir
staðir liggi í mikilli fjarlægð
frá síldarmiðunum, (t.d. út
af Austfjörðum) og telja það
annars álitamál, hvort rétt
sé frá þjóðhagslegu sjónar-
miði að festa öllu meira fé í
nýbyggingar og stæ'kkanir
þeirra síldarvinnslustöðva,
sem um sinn kunna að
hggja bezt við síldarmiðun-
um, í stað* þess að tryggja
þeim vinnslustöðvum hrá-
efni, sem fyrir eru, hvar,
sem þær kunna að vera á
landinu og
3. Þá, sem fara vilja bil beggja,
verja nokkru fé til nýbygg-
inga oig stækkana síldar-
vinnslustöðva á þeim stöð-
um, sem undanfarin ár hafa
legið bezt við síldarmiðun-
um, en tryggja einnig með
síLdarflutningum í stórum
stíl, að afkastamiklar
vinnslustöðvar í öðrum
landshlutum standi ekki
með öllu aðgerðarlausar og
það allra sízt, ef svo vel afl-
ast, að við ekkert verði ráð-
ið á þeim stöðum, sem næst
liiggja veiðisvæðinu.
Ég skal taka það fram strax, að
ég skil að vissu marki þá, sem
hafa á þessu máli andstæðastar
skoðanir, þ.e. þá, sem ég flokka
hér að framan undir 1 og 2, en
Skynsamlegast finnst mér þó þeir
menn halda á málunum, sem
fara vilja milliveginn, ‘þ.e. bæta
aðstöðu til hráefnismóttöku á
þeim stöðum, sem næst liggja
veiðisvæðunum hverju sinni, en
'trygg'ja jafnframt, að þeir staðir,
sem aðstöðu hafa til hráefnismót-
töku í stórum stíl verði ekki af-
skiptir, allra sízt, ef aflamagn er
langt umfram afkastagetu þeirra
vinnsiustöðva, sem um sinn liggja
næst miðunum.
Grein Hrólfs Ingólfssonar
Flestir þeir, sem þátt hafa tek-
ið í umræðum um það vandamál,
sem upp hefur komið við það, að
sterkar síldargöngur hafa á síð-
ustu árum vanið komur sínar á
mið, sem liggja fjarri afkasta-
mestu síldarvinnslustöðvum á
landinu, hafa yfirleitt rætt málið
*f skynsemi og fært rök að skoð-
uoum sínum á því, þótt ólíkar
kunni að vera. — Undantekning-
ar eru þó frá þessu. — Þröng-
sýnismenn hafa einnig lagt orð
í belg í ræðu og riti, menn, sem
annaðhvort hafa ekki viljað eða
getað komið auga á nema eina
hlið málsins og hafa ekki verið
til viðtals um aðrar leiðir en þær,
sem bezt hafa þjónað stundarhags
munum þeirra sjálfra. Einkenn-
andi fyrir þá menn, sem þannig
hugsa tala og rita, tel ég vera
grein, sem birtist í Tímanum
laugardaginn 3. þ.m. og er höf-
undur hennar Hrólfur Ingólfsson,
bæjarstjóri á Seyðisfirði. Nefn-
ist greinin „Síldarflutningar frá
Austfjörðum." Skýtur annars upp
kollinum í grein þessari, hvað
eftir annað, skoðun, sem ég hefi
Einar Ingimundarson
orðið var hjá einstaka Austfirð-
ingi síðustu ár, en hún er þessi:
Við eigum hafið út af Austfjörð-
um (hvað langt út veit ég ekki).
Það er séreign okkar. Við eigum
líka síldina, sem á þessu hafkvæði
veiðist. Hún er líka séreign okkar
og við viljum ennfremur helzt
eiga sildarleitina einir. Síldin er
fyrir Austfjörðum, þannig á það
að vera og svo verður það um
aldur og ævi. Hafið úti fyrir
Norðurlandi er og verður sann-
kallað „T)auðahaf/‘
Hversvegna fóru Norðmenn
frá Austfjörðum?
Þegar líða tók á síðustu öld
hófu Norðmenn síldveiðar og síld
arverkun hér við land. Voru þeir
þá þegar búnir að fá nokkra
reynslu af síldveiðum og síldar-
verkun í heimalandi sínu, þótt
harla myndu aðferðir þeirra frá
þeim tímum við veiðar og verkun
þýkja frumstæður nú. Þeir héldu
til hinna löngu, djúpu fjarða á
Austurlandi, en þangað var stytzt
frá þeirra heimahögum. Þar var
hin ákjósanlegasta aðstaða fyrir
síldarverkun og inni á þessum
fjörðum og á hafinu fyrir utan óð
síldin í stórum torfum sumar
eftir sumar. Við þessa firði sett-
ust því Norðmenn að og hófu þar
starfrækslu sína. — Fór svo fram
um hríð. — Miklar likur, ef ekki
örugg vissa, er fyrir því, að á
sama tíma, þ.e. síðari hluta síð-
ustu aldar, hafi síld vaðið í engu
minni torfum fyrir Norðurlandi
og allt til Vestfjarða — en við
og úti fyrir Austfjörðum. Þannig
segir t.d. Jóhannes Nordal, is-
hússtjóri í viðtali við Valtý Ste-
fánsson, ritstjóra árið 1940, að
þegar ísinn fór frá landinu sum-
arið 1867 hafi flóinn (Húnaflói)
fyllzt af síld „svo langt sem aug-
að eygði og alla leið inn að Þing-
eyrasandi og vestur að Vatns-
nesi. Það voru meiri ódæmin“.
(Valtýr Stefánsson: „Þau gerðu
garðinn frægan" 1956, bls. 126).
Varla hefir þessi síldarganga fyr-
ir Norðurlandi sumarið 1867 ver-
ið neitt einsdæmi á þessum árum,
en einmitt þá voru Norðmenn að
hefja síldveiðar og síldarverkun
á Austfjörðum.
Við skilríka Norðlendinga hefi
é|g einnig rætt, sem muna mikla
vaðandi síld á Skagafirði og víð-
ar fyrir Norðurlandi á síðasta
tug 19. atdar. Það er því ofmælt,
sem Hrólfur Ingólfsson segir á
einum stað í grein sinni, sem
hér er gerð að umtalsefni, að
enginn viti, hvort sild hafi verið
fyrir Norðurlandi, þegar síldveið
ar Norðmanna fyrir Austfjörðum
stóðu sem hæst. Ég held þvert á
móti, að sannað sé, að þó hafi
einmitt nóga síld verið að finna
á Norðurlandsmiðum. Þegar fram
liðu stundir munu hinir norsku
síldar-„spekúlantar“ hafa haft
af þvi spurnir, að mikil vaðandi
síld fyllti firðina á Norðurlandi
og jafnvel Vestfjörðum líka. Víst
er um það, eins og Hr. I. lýsir
réttilega, að skömmu eftir síð-
ustu aldamót fluttu Norðmenn á
tiltölulega stuttum tíma starf-
rækslu sína frá Austfjörðum til
Norðurlands og Vestfjarða. Hins
vegar er ég ekki viss um, að það
sé rétt, sem greinarhöf. heldur
fram, að síldin hafi „einn góðan
veðurdag" flutt sig af Aust-
fjarðarmiðum á Norðurlands- og
Vestfjarðamið og, að það hafi
verið af þeim sökum, sem Norð-
mennirnir fluttu sig um set.
Glöggur og greindur Austfirð-
ingur sagði t.d. þeim, sem þetta
ritar, að hann hafi með eigin aug-
um séð síld vaða úti af Reyðar-
firði sumar eftir sumar, löngu
eftir að Norðmenn og aðrir hættu
að leita þar síldar.
Staðreynd er það einnig, að
síld veiddist fyrir Norðaustur-
landi og jafnvel suður á Vopna-
firði bar stundum uppi síldveið-
arnar einhvern hluta sumars á
síldarárunum miklu 1937—1944.
Svo var t.d. um fyrri hluta hins
mikla síldarsumars 1940, sam-
kvæmt öruggum heimildum. —
Það er þvi álit mitt, að vísu leik-
mannsálit, að það, sem gerðist á
fyrstu áratugum þessarar aldar,
þegar Norðmenn og aðrir, sem
fengust við síldarvinnslu- og
verkun fluttu sig með veiðar sín-
ar og starfrækslu frá Austurlandi
til Norðurlands- og Vestfjarða-
hafna, hafi verið þetta. Fyrir norð
an Langanes, vestur með öllu
Norðurlandi og allt til Vestfjarða
óð síld sumar eftir sumar og
emgu síður þar en á Austfjarða-
miðum, en síldin norðan og vest-
an Langaness reyndist stærri,
feitari og jafnari og því ákjósan-
legri til söltunar en Austfjarða-
sildin og þegar þetta var Ijóst
orðið, hafi hin skyndilega hreyf-
ing komizt á Norðmenn á Aust-
fjörðum og aðra þá, sem á þeim
tímum lögðu fyrir sig síldveiðar
og síldarverkun. Fiskifræðingar,
sjómenn og síldarsaltendur geta
einnig um það borið, hvor síldin
hafi undanfarin sumur reynzt
betri vara með tilliti til söltunar,
sú, sem veidd var fyrir Norður-
landi eða Norðausturlandi ann-
arsvegar eða sú, sem veiddist
fyrir Austfjörðum hinsvegar. —
Það hafi því verið vitneskjan um
mismunandi gæði síldarinnar
fyrir Norðurlandi annarsvegar
og Austurlandi hinsvegar, sem
úrslitum réði um tilflutning
Norðmanna og annarra frá Aust-
fjörðum til Norðurlands, en ekki
endilega það, að síldin hafi „einn
góðan veðurdag“ horfið af Aust-
fjarðamiðum, sem ég held, að
hún hafi ekki gert, og flutt sig á
Norðurlandsmið, þar sem ég held,
að hún hafi verið búin að halda
sig í langan tíma, áður en til-
fiutningur Norðmanna átti sér
stað, eins og ég hefi reynt að
leiða rök að hér að framan.
Rangt er það líka hjá greinar-
höf., að alls engin síld hafi
veiðzt á hafinu úti fyrir öllu
Norðurlandi síðastliðið sumar.
Síðast í maí og fyrrihluta júní
s.l. var sæmileg veiði djúpt norð-
ur af Langanesi. Var það tví-
mælalaust jafnasta og bezta
söltunarsíldin, sem að landi barst
alit sumarið 1964, en þá veiddist.
svo sem kunnuigt er,’ megnið af
sumarsíldinni á Austfjarðamiðum
og reyndist hún, eins og svo oft
áður, mjög óheppileg til söltun-
ar, vegna smæðar og misstærðar.
Áðurnefnd síld af Norðurmiðum
var ekki söltuð, vegna viðbragða
þeirra, sem með síldarsöltunar-
mál hafa að gera hér á landi.
Má þó telja nokkurnveginn ör-
uggt, að hefði þessi snemmveidda
síld fengizt söltuð síðastliðið vor,
hefðí ekki svo farið, sem fór, að
ekki tækist að salta upp í gerða
samnimga á öllu sumrinu, þrátt
fyrir mokveiði á Austfjarðamið-
um. — En það er önnur saga.
En hverjir eiga síldina?
Á einum stað í margnefndi
grein sinni getur höf. þess, að
eftir að Norðmenn og aðrir höfðu
fengið sig fullsadda af Aust-
fjarðasíld, hafi hafizt mikil upp-
bygging á Norðurlandi af völdum
síldarinnar og þá fyrst og fremst
á Siglufirði, þar sem byggðar
hafi þá verið söltunarstöðvar og
verksmiðjur, margar verksmiðj-
ur. Ekki skal ég fjölyrða um það
hér, hvort greinarhöf. . harmar
það nú, að byggðar voru sölt-
unarstöðvar og verksmiðjur,
margar verksmiðjur — á Siglu-
firði á sínum tíma, til að vinna
söluhæfa vöru úr einhverju dýr-
mætasta hráefni okkar íslend-
inga. — Hitt er þó staðreynd, að
ekki var uppbyggirugin, sem hann
ræðir um, í stærri stíl og hraðari
I en það, og ekki voru verksmiðj-
urnar fleiri en svo á Siglufirði
og annarsstaðar á Norðurlandi,
að á síldarárunum miklu frá
1937—1944 lágu íslenzk síldveiði-
skip, víðsvegar að af landinu,
tugum saman, bundin við bryggj-
ur í norðlenzkum höfnum, marga
daga samfleytt, drekkhlaðinn af
síld, sem morknaði og spilltist
í sólskininu, vegna þess, að af-
kastageta söltunarstöðvanna og
verksmiðjanna — mörgu verk-
smiðjanna — var í engu samræmi
við aflamagnið, sem að landi
barst. Þá báru flest síldveiðiskip-
in þó ekki nema brot af því, sem
er venjulegt burðarmagn ís-
lenzkra veiðiskipa nú á dögum,
en úti fyrir var sjórinn svartur
af síld dag eftir dag, meðan skip-
in lágu bundin við bryggjur, eins
og áður segir, í löndunarbið og
jafnvel veiðibanni. — Sá, sem
þetta ritar hefir séð skip eftir
skip sigla út úr Siglufirði, til
þess eins að láta moka nýrri síld í
hafið. Ég þori að fullyrða, að
ekki einum einasta Norðlend-
ingi, hvorki Siglfirðingi, né öðr-
um, hefði komið til hugar að am-
ast við því á þessum árum, hvað
þá að skrifa um það grein í Tím-
ann, þótt sildinni, sem ekki
réðst við að vinna á staðnum,
hefði verið mokað oig dælt í skip,
sem fluttu hana beint til Aust-
fjarða eða jafnvel til Reykjavík-
ur, þar sem aðstaða kunni að
vera fyrir hendi til að vinna
hana og bjarga henni frá
skemmdum eða eyðileggingu og
þar sem vinnufúsar, en atvinnu-
litlar hendur kunnu að bíða i
landi. — Oft var mikið um það
talað á síðastliðinu sumri, að
mörg skip með mikinn afla biðu
löndupar á Seyðisfirði og ann-
arsstaðar á Austfjörðum. Hvort
þær biðraðir kunna að Hafa ver-
ið eins stórfenglegar og sam-
felldar og biðraðirnar á Siglu-
firði og víðar á Norðurlandi voru
forðum, skal ég ekki segja um.
— Hitt þykist ég hinsvegar vita
með vissu, að þegar ójafn leikur
kann að verða háður, hvenær
sem það verður, milli síldar-
vinnslu- og verkunarstöðvanna á
Norðurlandi og þess aflamagns,
sem að landi berst þar, þá muni
Norðlendingar ekki telja sig, og
sig eina eiga þann afla, sem þeir
ráða ekki við sjálfir, jafnvel þótt
sá afli sé fenginn á Norðurlands-
miðum, en aðrir hafa þörf fyrir
og igetu til að vinna og bjarga frá
skemmdum. Um slikan hugsun-
arhátt veit ég, að Norðlendingar
vilja láta greinarhöf, og sáiu-
félaga hans, ef nokkrir eru, eina.
Eða hafa Sunnlendingar nokkru
sinni talið sig eiga allan þann
þorsk, sem dreginn er á Selvogs-
banka eða Vestfirðingar þorsk-
inn af Halamiðum? — Ég held
varla.
Síldarflutningar eða ótakmöruð
fjárfesting
Það skín út úr nefndri grein
Hr. I., enda er það oftar en einu
sinni sagt berum sagt berum orð-
um, að flutnimgar á sild af fjar-
lægum miðum til staða, þar sem ✓
aðstaða er til að vinna hana, svo
sem tíðkazt hefir nokkur undan-
farin sumur og fyrirhugaðir eru
í stærri stíl næsta sumar, sé só-
un á fé, með öllu óréttlætanleg at-
höfn, en leggja beri hinsvegar
alla áherzlu á að skapa þá að-
stöðu á þeim stöðum, sem um
sinn liggja næst miðunum, að
þar verði unnt að vinna allá þá
sild, sem að kann að berast. Ger-
um ráð fyrir, að síldin haldi sig
aðallega eða eingöngu á Aust-
fjaramiðum næstu ár. Talið er,
að með síendurbættum veiðibún-
aði og hraðvaxandi burðargetu
geti íslenzki síldveiðiflotinn hæg
lega aflað 100—150 þúsund mál
síldar á sólarhring í góðum
veiðihrotum, sem oft geta staðið
vikum saman óslitið. Heldur nú
greinarhöf. því virkilega fram í
alvöru, að unnt sé að koma af-
kastagetu síldarvinnslu- og verk-
unarstöðvanna á Austurlandi eða
jafnvel á Norðurlandi í það horf
á fáum árum, að stöðvarnar réðu
við slíkt aflamagn stundinni
lengur? Samanlögð afkastageta
flestra eða allra síldarvinnslu-
stöðva á landinu gæti e.t.v. farið
langt með það með auknu þróar-
og geymslurými, en til þess
þyrftu flutningur á síldinni í stór
um stíl að koma til, ef veiðisvæð-
ið væri takmarkað við hafið úti
fyrir einum landshluta. Eða hef-
ur greinarhöf. nokkru sinni reynt
að gera sér grein fyrir, af hve
mikilli veiði sí'darskipin urðu
síðastliðið sumar, meðan þau
lágu fullfermd tugum eða jafnvel
hundruðum saman inni á Aaust-
fjarðahöfnum tímunum saman?
Nei, til þess að fyrirbyggja eða
draga úr hættunni á, að slíkt
endurtaki sig, ef sildin heldur sig
á tiltölulega litlum afmörkuðum
svæðum á næstu árum, þarf á-
reiðanlega allt að koma til: auk-
in afkastageta þeirra vinnslu-
stöðva, sem næst liggja líklegum
veiðisvæðum, stóraukið þróar- og
geymslurými og stórauknir síldar
flutningar. Myndu þá, ef að þessu
ráði yrði horfið, fleiri geta unað
glaðari við sitt, en rauo sannaði
síðastliðið sumar. Síld, sem ligg-
ur dögum og vikum saman óunn-
in í veiðiskipum og þróum í sum-
arhitum hlýtur að vera öllum til
ama, greinarhöf. líka.
Að annarri hlið nærri ótak-
markaðrar fjárfestingar til síldar
vinnslu og verkunarstöðva, hvort
sem vera kann á Austfjörðum eða
annarsstaðar, hlýtur einnig greim
arhöf., Hr. I., að hafa leitt hug-
ann, þótt hann vilji kannske lítt
ræða þá hlið málsins. Segir hann
þó í upphafi umræddrar greinar,
að síldin, allra fiska sízt, sé við
eina fjöl felld, í göngum sínum
og háttum. Eftir þeim fiskifræð-
ingi, sem hvað ötullegast hefir
kynnt sér lifnaðarhætti og göng-
ur sildarinnar allra íslenzkra
manna, Jakob Jakobssyni er ný-
lega haft, að síldin gæti gengið
á Norðurlandsmið hvenær sem
væri við breyttar aðstæður, sem
borið gæti að hvenær sem væri.
Vonandi lifum við það, og það
Framhald á bls. 17