Morgunblaðið - 08.04.1965, Blaðsíða 19

Fimmtudagur 7. apríl 1965
MORGUNBLAÐID
19
— Þessi strákur
Framh. af bls. 10.
stofnaður 3. janúar 1927. í 35
ár var ég söngstjóri kórsins. Kór-
inn hefir sungið víðs vegar um
landið, sungið inn á fjölmargar
grammófónplötur, hérlendis og
erlendis, farið í sex söngferðir
til útlanda (til þriggja heims-
álfa) og mjög víða sungið í út-
varp.
Hvarvetna var kórnum vel
tekið erlendis og blaðadómar
voru glæsilegir. Erfiðastar voru
söngferðirnar um Bandaríkin og
Kanada. Fyrir kom, að kórinn
varð að syngja 20 daga í röð
og ferðast langar leiðir sömu
dagana. Þá var hvíldardagur
milli konserta vel þeginn. Aðsókn
var ágæt og flestir konsertanna
löngu séldir fyrirfram. í sumum
borgum sungum við fyrir 5 þús.
áheyrendum.
Hér heima á kórinn stóran hóp
unnenda, og hefir ávalt mætt mik
illi hlýju hjá hlustendum, enda
er styrktarfélagahópur sá, sem
kórinn hefir að baki sér, fjöl-
mennari en hjá nokkrum öðrum
félagssamtökum, sem að tónlist
vinna í þessu landi. Ekki er þó
hægt að segja, að alltaf hafi
andað hlýju frá blöðunum og
gagnrýnendum þeirra í minn
garð, sem söngstjóra. Hefi ég lát-
ið mér það í léttu rúmi liggja.
Tónlistargagnrýni blaðanna hér
'hefi ég aldrei tekið mark á og
geri ekki enn í dag.
Komið gat það fyrir, að ein-
hverjir „huldumenn" gerðu til-
raun til þess í blöðum og á ann-
an hátt, að skapa vantraust á
getu kórsins til þess að flytja
erlendum þjóðum íslenzka list.
Meira að segja gekk slíkur áróð-
ur „huldumanna“ svo langt, að
þeir höfðu orð á því, að kórinn
hlyti að hafa keypt þessa glæsi-
legu blaðadóma, sem margir tug-
ir erlendra blaða höfðu birt um
söng kórsins. Nei, það voru ekki
alltaf óskiptar árnaðaróskir, sem
fylgdu okkur úr hlaði.
Árið 1937 fór ég með kórinn í
söngför til Danmerkur, Þýzka-
lands, Tékkóslóvakíu og Austur-
ríkis. Tveimur órum áður eða
1935 höfðum við farið mjög
glæsilega söngför um Norður-
lönd. Jónas Þorbergsson, útvarps
stjóri, sótti til menntamálaráðu-
neytisins um leyfi að mér væri
heimilt að fara í þessa söngför
til Mið-Evrópu. Þáverandi
menntamálaráðherra veitti mér
umbeðið leyfi, en tók það fram,
að fjarvera mín úr starfi þenn-
an tíma, mætti ekki hafa neinn
aukinn kostnað í för með sér fyr-
ir stofnunina. Þá og alltaf siðan
hefi ég notað sumarleyfi mín í
þær utanlandsferðir, sem kórinn
Ihefir farið. Til þess að baka út-
varpinu engan kostnað vegna
þessara ferða, hefi ég að sjálf-
sögðu lagt hart að mér við
vinnu, bæði áður en ég lagði upp
í fórina og einnig eftir að heim
var komið. Þetta var oft mjög
erfitt, en ég mundi vel s'kilyrði
menntamálaráðherrans frá 1937
og lét mig hafa það að fara eftir
þeim. Sama ár og menntamála-
ráðherrann veitti mér þetta vin-
samlega og skilningsrika ferða-
leyfi, var núverandi menntamála
ráðherra, dr. Gylfi Þ. Gíslason,
við háskólanám í Vínarborg. Um
söng kórsins í Vín skrifaði hann
í Nýja dagblaðið 1. des. 1937:
„..... Áheyrendur sýndu það
með undirtektum sínum, að þeim
féll söngurinn vel. Vínarbúar
klappa ekki fyrir kurteisissakir.
Líki þeim illa, láta þeir heyra
til fóta sinna eða munns, finn-
ist þeim fátt um, sitja þeir hljóð-
ir, en líki þeim vel, láta þeir það
óspart í ljósi. Og svo var hér.
Lófatakið óx með hverju lagi,
unz það náði hámarki sínu eftir
síðasta lagið, Dónárvalsinn. Varð
kórinn að syngja aukalög og
var söngstjórinn kallaður fram
hvaðeftir annað. .. .“
Kórinn hefir alla tíð átt á að
skipa beztu einsöngvurum lands-
ins og hefir mér verið það mik-
il ánægja að eiga samvinnu við
þá. Þeir hafa átt mikinn þátt í
vinsældum kórsins hér innan-
lands og aukið á glæsileika kórs-
ins í ferðum hans erlendis. Söng-
mennirnir hafa allir unnið að
framgangi kórsins af frábærum
dugnaði og fórnfýsi. Margir aðrir
ágætismenn koma við sögu kórs-
ins, og vil ég aðeins nefna hér,
þá Sigurð Birkis, Fritz Weiss-
happell, sem báðir eru horfnir
augum okkar, og Gunnar Páls-
son, söngvara, sem búsettur er í
Florida og er umboðsmaður kórs
ins í Ameríku og Kanada. Sam-
vinna mín við þessa menn í gegn
um árin, hefir verið mjög ánægju
leg og vinátta þeirra mér mik-
mikils virði.
Þótt bóndi vestur í Dýrafirði
hafi spáð því, að ég myndi verða
mikill söngmaður, vildi forsjón-
in ekki láta slíka spá rætast, þótt
fyrir hendi væri nokkur rödd
og langur háls. Ég trúði enn á
langa hálsinn og fékk mér tíma
í söng hjá Sigurði Birkis og
Guðrúnu Heykholt, en hún hafði
stundað söngnám í Kaupmanna-
höfn og Berlín. Þessi kennsla fór
fram eftir að ég stofnaði Karla-
kór Reykjavíkur, og skyldi ég
nú sýna þeim góðu mönnum
hvernig þeir ættu að syngja.
Eftir nokkurn tíma hjá svo ágæt-
um kennurum, taldi ég mig fær-
an í flestan sjó. Ég fór að æfa
óperuaríur heima hjá mér og lét
oft stofuhurðina standa opna, svo
konan mín, sem ég var nýlega
giftur, gæti heyrt til mín fram í
eldhúsið, því mér þótti eðlilegt
að hún vildi fylgjast með hinum
sönglegu framförum mínum.
Þegar ég hafði lokið við aríuna,
varð ég þess var að búið var að
loka dyrunum. Þetta endurtók
sig nokkrum sinnum, þar til kon-
an mín kom í dyragættina og
bað mig í guðanna bænum að
hafa lokað að mér, því hljóðin
v^ru svo ömurleg. — Ha? ömur-
leg, — hugsaði ég, — ömurleg
hljóð úr þessum langa hálsi? Ég
hætti við söngnámið og missti
þar með allan áhuga á löngum
hálsum. Ég fór nú að veita því
athygli, að konan mín var prýði-
( legur gagnrýnandi og benti ó-
j trauð á galla, þótt ég ætti sjálfur
j í hlut. Ég spilaði fyrir hana —
j en söng ekki — hverja nýja tón-
smíð og var mjög annt um að
heyra hennar dóma. Einu sinni
j lét ég hana heyra nýtt lag, sem
i ég var sjálfur ánægður með.
Þegar ég hafði lokið við að leika
: lagið, segir konan mín: „Mér
finnst vera hálfgert saétsúpu-
bragð af þessu lagi.“ Ég sagði
ekkert, en í huganum bölvaði ég
allri sætsúpu. Seinna meir var
þetta sama lag sungið hér af
ágætum einsöngvara. Eftir kon-
sertinn segir konan mín: „Ég
held að sætsúpubragðið sé að
hverfa af laginu þínu“. Mér
fannst ég vaxa í áliti hjá sjálfum
mér eftir þessa yfirlýsingu.
Venjulega fékk ég konuna mína
til þess að koma á síðustu æf-
ingu áður en samsöngvar áttu að
hefjast. Líðan mín á fyrsta kon-
sert fór nokkuð eftir því, hver
umsögn hennar hafði verið eftir
lokaæfingu. Síðustu árin var
traust hennar á mér orðið það,
að hún taldi óþarft fyrir mig að
mæta á lokaæfingu.
— Hvenær fóruð þér fyrst að
semja lög?
— Um fermingaraldur mun ég
hafa látið mér detta í hug, að
festa á pappír tónalínur, sem
komu upp í huga mér. Mig skorti
alla þekkingu til þess að geta
fært þessar hugsanir mínar í
búning, og ekki hafði ég fyrir
því að halda einu eða neinu áf
þessu tagi til hiaga. Ég mun hafa
verið um 16 ára þegar lag var
sungið eftir mig. Séra Sigtrygg-
ur Guðlaugsson, prestur og skóla
stjóri að Núpi, hafði fengið þetta
lag hjá mér og lét nemendur
skólans syngja það, einnig mun
það hafa verið sungið á héraðs-
móti, sem haldið var að Mýrum
í Dýrafirði. — Veturinn sem ég
var við nám að Núpi, las ég söng-
fræði hjá séra Sigtryggi og sam-
tímis fékk ég tilsöng í að leika
á harmoníum hjá Kristni bróð-
ur hans. Báðir voru þeir ágætir
kennarar. Ekkert hrafl á ég eftir
af þessari frumsmíð minni eða
öðrum lögum mínum frá þeim
tíma. Að vísu man ég enn nokkr-
ar af þeim melódíum, sem ég var
að föndra með um fermingar-
aldur og raulaði þær þá stund-
um þegar ég var að smala án-
um, þá gat enginn heyrt til mín.
Við smalamennskuna mun lagíð
„Uppi á heiði hátt, hóar smal-
inn ánum heim að kvíunum",
hafa orðið til.
Eftir tveggja ára tónlistarnám
í Leipzig, mun ég hafa fengið
nokkra nasasjón af raunverulegri
tónlist, en jafnframt fann ég sárt
til þess, að geta ekki aflað mér
meiri lærdóms á því sviði. Minni-
máttarkenndin gerði stöðugt vart
við sig og ég taldi réttast að snúa
baki við öllu, sem kallaðist tón-
list. Ég átti t.d. kost á því að
leika á fiðlu á Hótel ísland. Ég
undirritaði samning og byrjaði á
æfingum. Á hverri æfingu sá ég
sjálfan mig í huganum vera að
leika á fiðluna undir skvaldri
og kaffibollaglamri gestanna.
Þessa draumsýn hélt ég ekki
lengur út og fékk mig lausan
frá samningnum. Taldi mig held-
ur ekki vera neinn sóló-fiðluleik-
ara. Þegar einn af vinum mín-
vm, Þórarinn Guðmundsson,
frétti að ég hefði fengið mig
lausan frá því að spila á Hótel
ísland, sagði hann þessa bráð-
snjöllu setningu: „Ég gat komið
Sigurði inn á Konservatoríið en
Konservatoríið gat ekki komið
honum inn á Hótel ísland.“
Einu sinni bað ég kunningja
mínn, sem persónulega þekkti
Sveinbjörn Sveinbjörnsson, tón-
skáld, að sýna honum hefti með
nokkrum lögum, sem ég hafði
sumpart samið á námsárum mín-
um í Leipzig. Óskaði ég eftir að
fá álit þessa gamla meistara á
þessum tónsmíðum mínum.
Nokkur þessara laga ætlaði Guð-
mundur Gamalíelsson, bóksali,
að gefa út, og var ég búinn að
fá dálítið „forskot" út á hand-
ritið. Mér var því mjög í mun
að heyra álit Sveinbjarnar á lög-
unum áður en þau kæmu fyrir
almenningssjónir. Nokkrum dög-
um síðar kemur kunningi minn
með handritið. „Hvað sagði
meistarinn?", spyr ég. „Viltu
heyra hvað hann sagði?“ svaraði
kunningi minn. „Já, að sjálf-
sögðu“, segi ég. Dómurinn hljóð-
aði svo: „Ég finn ekki „neistann",
en handbragðið sýnir mikla
kunnáttu.“ Ég þakkaði kunningja
mínum fyrir milligönguna en
hafði ekki orð á vonbrigðum
mínum. Næsta kvöld gerði ég
upp reikninginn við sjálfan mig.
Ég tók handrit, sem ég var bú-.
iinn að semja um útgáfu á, svo
og öll önnur handrit mín, kveikti
í ofninum og lét „loga“ hafa
fyrir því að gera þau að ösku.
Það var engin músík í snarki
glæðanna þetta kvöld.
Seinna fór ég að efast um að
ég hefði gert rétt. Ég fór aftur
að festa ýmislegt á pappír. Hvort
„neistinn“ fyrirfinnst í þeim
verkum, læt ég aðra dæma um.
Afmœliskveðja til Sig-
urðar Þórðarsonar
M É R hefur veitzt sú ánægja og
sá heiður að hafa haft nokkurt
samstarf við Sigurð Þórðarson
vegna Fálkans um alllangt skeið.
Er þar um að ræða hljómplötu-
útgáfur Karlakórs Reykjavíkur
undir stjórn Sigurðar Þórðarson-
ar, en Karlakór Reykjavíkur
mun hafa sungið inn á annað
hundrað lög fyrir Fálkann og
His Master’s Voice á síðastliðn-
um 30 árum. Hafa margar af
þessum upptökum verið með
afbrigðum góðar og sumar tví-
mælalaust á heimsmælikvarða.
Er það álit sérfræðinga His
Master’s Voice í London. Vil ég
aðeins nefna lögin: Nú hnígur
sól eftir Bortnianski, Rímnalög
Jóns Leifs, Agnus Dei og Skín
frelsisröðull fagur.
Mið langar til að geta þess, að
þegar kórinn söng fyrst inn á
hljómplötur árið 1933 — og var
kórinn þá tiltölulega ungur að
árum — var hann þegar orðinn
mjög góður, og bera plötur kórs-
ins frá þeim tíma þess vitni. Auk
þess stjórnaði Sigurður blönduð-
um kór, sem söng inn á þrjár
plötur, þar á meðal þjóðsönginn,
Ó guð vors lands. Að því er mér
er bezt kunnugt, hefur sú hljóð-
ritun verið notuð af Ríkisútvarp-
inu fram á þennan dag, enda
hygg ég, að ekki sé enn til betri
upptaka af þessu lagi á hljóm-
plötu að því, er söng varðar.
Einnig hefur Karlakór Reykja-
víkur sungið inn á tvær stórar,
hæggengar mjög vandaðar hljóm
plötur, er Ríkisútvarpið tók upp
fyrir fyrirtækið Monitor í New
York. Er hin síðari þeirra í
stereó-upptöku, og mun það vera
eina hljómplatan í stereó-útgáfu
með íslenzkri tónlist.
Ég mun áður hafa getið þess,
að Sigurður Þórðarson hafi skap-
að Karlakór Reykjavíkur, þenn-
an kór, sem undir afburða-
snjallri stjórn Sigurðar Þórð-
arsonar hefur náð því að verða
einn af allra beztu karlakórum
Norðurlanda. Mun Karlakór
Reykjavíkur vera þekktastur ís-
lenzkra karlakóra erlendis, og á
ég þar sérstaklega við Ameríku,
en þar gekk hann undir nafn-
inu: The Icelandic Singers. En
það nafn hefur Fálkinn einnig
notað sem einkunnarorð á síð-
ustu hljómplötu Karlakórs
Reykjavíkur, sem er stór, hæg-
geng hljómplata.
Um samstarf mitt við íslenzka
tónlistarmenn vil ég geta þess,
að oft hafa mér fundizt söng-
stjórar vera þeirra vandlátastir,
og vona ég, að tónskáldið mis-
virði það ekki, þótt ég geti þess,
að hann hefur verið meðal hinna
erfiðustu, en það er að minni
hyggju einmitt ástæðan fyrir
því, að Karlakór Reykjavíkur
hefur komizt svo langt á þessu
sviði. Ég minnist þess t.d., að ár-
ið 1958 var afráðið, að Karlakór
Reykjavíkur syngi ein 20 lög inn
á plötur fyrir Fálkann hjá His
Master’s Voice í Kaupmanna-
höfn. Var allt undirbúið og hljóð-
ritun hafin, en söngstjórinn var
ekki ánægður og ákvað, að hætt
skyldi við upptökuna eftir nokk-
urn tíma. Ári síðar voru þessi 20
lög tekin upp með hinum nýju
tækjum Ríkisútvarpsins, og
heppnaðist sú upptaka mjög vel.
Eins langar mig til að geta þess,
að í samstarfi mínu við Sigurð
Þórðarson veitti ég því sérstaka
athygli, að það var honum algert
aukaatriði, hvort kórinn fengi
nokkra greiðslu eða enga fyrir
söng sinn, heldur var hitt ávallt
aðalatriðið, að sem bezt væri
vandað til söngs, upptöku og út-
gáfu platnanna.
Um tónverk Sigurðar Þórðar-
sonar eru aðrir miklu færari að
dæma en ég, en þó vil ég geta
þess, að plötur með tónverkum
hans hafa ávallt notið mjög mik-
illa vinsælda, eins og mátt hefur
sjá af hinni miklu sölu þeirra.
Ég vil því leyfa mér að votta
Sigurði Þórðarsyni aðdáun mína
og virðingu og flytja honum
beztu þakkir vegna Fálkans fyr-
ir gott samstarf og færi honum
og konu hans, frú Áslaugu, mín-
ar beztu heillaóskir á þessu
merkisafmæli.
Haraldur V. Ólafsson.
Og þessi dómur annara á verk-
um mínum, sem flutt hafa verið
erlendis, hefir verið fyrir mig
mjög uppörvandi.. T.d. voru
nokkur af lögum mínum sungin
á tónleikum í Berlín 1949. Músík-
gagnrýnandinn dr. H. K. skrifar
í „Zeitgenössisohe Kammermusik
in Hause Metzeltin“ og segir þar
í þýðingu lögg. skjalaþýðanda:
„...... en sérstaklega einstæð-
ur atburður var flutningur ljóða-
laga eftir íslenzka tónskáldið Sig-
urð Þórðarson. Þau báru vott
um mikla tilfinningadýpt og
sterka tjáningarhæfni. En ein-
földustu meðal þeirra skópu svo
hnitmiðuð áhrif, að þau verða
skilyrðislaust að skoðast meist-
araverk. Eftir að hafa heyrt-
þessi verk, hlýtur maður að bíða
með eftirvæntingu eftir frekari
verkum þessa og annarra ís-
lenzkra tónskálda". Mjög áþekka
dóma hefi ég fengið víða erlend-
is, þar sem lög mín hafa verið
flutt.
— Vinnudagur minn hefir á
stundum verið æði langur, sagði
Sigurður Þórðarson að lokum.
— Því sem ég hefi komið í verk,
á ég ekki sízt konu minni að
þakka. Hún hefir aldrei latt mig
til starfa þótt hún færi margs
á mis vegna minna margþættu
starfa. Hún hefir verið minn
bezti gagnrýnandi í tónlistar-
starfi mínu, stundum ströng en
alltaf sanngjörn. Hún hefir verið
mér ómetanlegur styrkur í starfi
mínu og alltaf sterkust, er veik-
indi og aðra erfiðleika bar að
garði.
Nú er vettvangi mínum á sviði
opinberra starfa, að verða lokið.
Hinu mörgu ágæta fólki, sem ég
hefi kynnzt á langri ævi, þakka
ég góð kynni. Öllu samstarfsfólki
mínu þakka ég ánægjulegt sam-
starf og óska því heillaríkrar
framtíðar.
Um 90 ísl. un«;l-
ingar í sumar-
skólum á Norð-
urlöndum
UM 90 íslenzkir unglingar á aldr-
inum 14—18 ára munu dveljast
á sumarskólum á Norðurlöndum
í sumar fyrir milligöngu Nor-
ræna félagsins.
Langflestir fara til Danmerk-
ur, dvelja þar 2—3 mánuði, flest
ir frá júníbyrjun til ágústloka,
aðallega til framhaldsnáms í
dönsku. Unglingunum er dreift á
milli 20 og 30 æskulýðsskóla víðs
vegar um Danmörku. Algengast
er að 2—4 íslenzkir nemendur
séu saman á skóla.
í fyrra nutu rösklega 50 ís-
•lenzkir unglingar fyrirgreiðslu
Norræna félagsins til námsdval-
ar á sumarskólum á Norðurlönd-
um. Áhugi íslenzkra unglinga á
sumardvöl í Danmörku, einkum
til framhaldsnáms í dönsku fer
ört vaxandi.
Þess má enn fremur geta, að
í vetur eru 109 íslenzkir nem-
endur í lýðháskólum víðsvegar
um Norðurlönd að tilhlutan Nör
ræna félagsins, flestir í Noregi,
og hafa þegar borizt milli 60 og
70 umsóknir um skólavist á nor
rænum lýðháskólum næsta vetur.
Nemendamiðlun félagsins nær
nú þannig til um 200 íslenzkra
ungmenna árlega.
(Frá Norræna félaginu).
Lítil fiskveiði og
dauft atvinmilíf
Sauðárkróki, 28. marz: _
ENGINN fiskafli hefur borizt á
land hér síðustu vikurnar og
nýjan fisk því ekki að fá í fisk
búðum staðarins. Hrognkelsaveiði
sama og engin enn sem komið
er, enda lítill friður með netin
vegna ísjakaburðar með fram-
landi.
Dauft er yfir atvinnulífinu, og
mun svo verða þar til róðrar
hefjast að nýju og fiskvinnslu-
stöðvarnar hefja rekstur. — Jón.