Morgunblaðið - 11.04.1965, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudfagur 11. aprfl 1965
,Ekki get ég skrííað bailett'
Talað við Indriða G. Þorsteinsson um
nýtt smásagnasaín hans, „Mannþing“,
rithöíunda, sagnagerð og íleira
FYRSTA útgáfubók Al-
menna bókafélagsins á
þessu ári, janúarbók AB,
er smásagnasafnið „Mann-
þing“ eftir Indriða G. Por-
steinsson. Þetta er þriðja
smásagnasafn Indriða, en
auk þeirra befur hann gef-
ið út tvær skáldsögur. —
„Mannþing“ hefur að
geyma ellefu sögur. —
Kristín Þorkelsdóttir teikn
aði kápu og titilsíðu.
Blaðamaður Mbl. ræddi við
Indriða um þessa nýju bók
hans ekki alls fyrir löngu og
spurði fyrst, hvort nokkur sér-
stök ástagða væri til nafns
bókarinnar.
— Auðvitað. Þetta eru sög-
ur um mannfólk.
— Hafa þær verið lenigi í
smíðum?
— Já, eiginlega hafa þær
verið að verða til á árunum
1957 til 1964. Ég var að skrifa
þessar sögur jafnframt því að
ég skrifaði „Land og synir“,
en við samp.ingu þeirrar sögu
voru mikil uppihöld hjá mér.
l>að var erfitt að koma henni
saman, og ég skrifaði þessar
sögur mér til hugarhægðar á
meðan. Ein sagan „Brúnu
meyjarnar frá Bellevue".
Henni lauk ég ekki fyrr en á
siðastliðnu hausti, og hafði
hún þá verið lengi í gerð, eða
frá því haustið 1955, þegar ég
átti leið um Kaupmannahöfn
á leið til Kína. Þetta var upp-
haflega riss, en ég réð ekki við
hugmyndina fyrr en nú í
haust.
— Margar sögurnar virðast
gerast norður í Skagafirði.
— Já, sumar gerast þar
landfræðilega að nokkrum
hætti. Fyrsta saigan í bókinni,
Dagsönn við ána, gerist til
dæmis „landfræðilega“ við
Glaumbæjarkvísl í Skagafirði.
Næsta sagan, Kona á næsta
bæ, gerist á líku svæði. Sagan
sem ber nafnið Kynslóð 1943,
gerist í vegavinnu norðan-
lands, en seinasta sagan,
Hófadynur um kvöld, gæti
gerzt alls staðar, þar sem
menn stunda sport á hestum.
Aðrar sögur eru eiiginlega ekki
sérstaklega staðbundnar í
landfræðilegum skilningi. Ég
geri satt að segja dálítið af því
að nota sama landslag í sög-
um mínum. Ef nota á lands-
lag í sögu, svo að það komist
til lesenda, verður höfundur-
inn að þekkja það. Það dug-
ir ekki að sletta fjalli hér og
þar inn í lýsinguna, ef það
hefur ekki verið til í því lands-
lagi, sem höfundurinn befur
kynnzt og tileinkað sér. Þá er
það ónothæft. Ég tel ekki
ástæðu til þess að ljúga upp
landslagi. Þær sögur mínar,
sem gerast í sveit, gerast á
mjög litlum bletti.
— Ég minntist á Skagafjörð,
af því að mig langaði til þess
að spyrja, hvort þú gætir alla
ævina verið að vinna úr efni,
sem þú viðaðir að þér á æsku-
árum þínum nyrðra.
— Ég gæti það, ef nógu hægt
er farið, því að af nógu er að
taka. Ég á ekki við endur-
minnirigar, heldur blæinn,
hughrifin, sem gripu mig á
þessum árum. Þetta er hægt
að nota sem staðreyndir í nú-
tímanum. Þess vegna fer ég
oft norður í Skagafjörð, til
þess að leita.
Indridi G. Þorsteinsson.
er sannleikurinn sá, að það er
hægt að skrifa allt, sem máli
skiptir, í eina bók, en það
skilja menn ekki fyrr en eftir
fimm til sex bækur og standa
svo upp á igamals aldri og
kvarta yfir því að hafa sagt
of mikið. Ég er á móti hvers
kónar barlómi rithöfunda,
mennirnir eru sjálfráðir, hvort
þeir eru að þessu eða ekki, og
fjandinn sjálfur vorkenni
þeim í minn stað. Þetta gild-
ir bæði í listum og öðru,
menn ráða þessu sjálfir. En
það er sami mórallinn hér hjá
allt of mörgum: Fyrst byrja
þeir að gera eitthvað, og svo
vilja þeir láta aðra taka við
og borga brúsann. Það er mis-
skilningur, að einhver eigi að
borga. Almenningur getur
ekki borgað, því að hann veit
ekki fyrr en löngu seinna,
hvað hann er í rauninni að
borga fyrir. Vissi nokkur í
gamla daga, hvers virði Jónas
Hallgrímsson yrði okkur nú?
Svo eiga menn ekki að reka
list eins og sigurpólitík, ekki
að hugsa alltaf um conquest,
frægð og fé. Maður á að vera
einn með verki sínu. Hefurðu
svo athugað það, að- hið eina,
sem gæti hamlað listalífinu í
landinu, væri almennt at-
vinnuleysi? Hugsaðu þér, ef
ekki væri lengur hægt að
vinna á eyrinni! Ég hef alltaf
unnið, meðan ég hef verið að
Ætti ai vera hægt að
//
yrk ja mikið um Reykjavík" |
hans, „Mig hefui dreymt þetta áður“,
er nýkomin út
— Áttu eftir að ausa meiru
úr þessum brunni?
— Ég veit það ekki, en ef
ég skrifa tvær bækur enn, þá
finnst mér að óg hafa lokið
góðu ævistarfi.
— Já, ef þú verður lengi að
skrifa þær. Þú ert ungur enn!
— Maður er enn kallaður
ungur. Því meira sem ég eld-
ist, því lengur er ég að skrifa.
Því lengur, sem ég er með
bækurnar, þeim mun hrædd-
ari er ég að skrifa þær. Það er
slæmt að vakna upp við það
á efri árum að hafa sagt of
mikið; fyllt heilar hillur með
kjaftæði. Það er furðulegt, og
ég velti því oft fyrir mér, hve
stórlega vantar inn í rithöf-
undahópinn, sem hér er svo
kallaður. Ég er kominn um
fertugt og enn kallaður ung-
ur; vitaskuld þykir mér vænt
um þá nafngift. Því fylgir
mátulega mikið ábyrgðarleysi.
Hér ,á íslandi er talað um
unga höfunda og gamla, en
svo vantar allt þar á milli. Það
er ósköp þægilegt að vera
kallaður ungur. Það er hæigt
að gera höfundi lífið leitt með
því að kalla hann virðulegan,
gera hann að stofnun. Það er
auðveldara að skrifa fyrir .* Ta
höfundinn og auðveidara að Rætt vio Johann Hjaimarsson, en ljcoabok
lesa fyrir lesandann.
— Þú átt við það, að meiri
kröfur séu gerðar til „gamals
og viðurkennds" höfundar?
— Já, ef þú lest lárviðar-
skáld, þá setur þú þig i stell-
ingar og býst við einhverjum
stórmerkjum. Svo kemur allt
í einu djöfuls prump í miðri
bók, og allt hrynur saman! Um
leið og rithöfundur er viður-
kenndur stór póstur, þá er
límdur heftiplástur fyrir
munninn á honum.
— Er eitthvað sérstakt við
að vera rithöfundur á íslandi?
— Það er gott að vera rit-
höfundur hér. Þótt talað sé
um, að illa sé búið að rithöf-
undum hér á landi, þá verður
að segja eins og er, að allir
aðiljar eru á varðbergi. Ég
á við það, að þótt lesendahóp-
urinn sé ekki alltaf svo ýkja
stór, þá er það misskilningur,
að nýjum höfundum, eða höf-
undum, sem hafa nýtt að segja,
sé ekki veitt næg athygli.
Það er einmitt furðulegt, hve
almenningur eða fólk hér á
landinu hefur tekið öllu því
vinsamlega, sem ég og aðrir
hafa verið að skrifa. Almenn-
ingur sinnir nýjum höfundum.
Það er aðalatriðið, en ekki
hitt, hve mikið er upp úr því
að hafa að gefa út nýja bók.
Það er alls ekki spurningin,
— þetta er ekki heildsala eða
síldarútvegur. Menn skrifa, ef
þeir vilja og geta ekki krafið
þjóðfélagið um neitt. Þeir
geta ekki krafið það um fé
og ekki einu sinni um athygli.
Samt er þessi athygli fyrir
hendi í þjóðfélagi okkar, og
eiga rithöfundar að vera þakk-
látir fyrir það. Listamenn
spilla sjálfum sér með þessu
eilífa rövli, alltaf að víla og
væla, kvarta yfir „ástandinu"
og svoleiðis vitleysu, sem
enginn veit í rauninni hvað
er. Ef mig vantar peninga,
þá vinn ég mér þá inn. Ef ég
vildi skrifa eins og Cavling,
framleiða nokkrar metsölu-
bækur á ári, þá ég um það.
Þá gæti ég selt hverja bók I
tíu þúsund eintökum, og eng-
inn væri bættari fyrir það og
engum kæmi það við! Annars
skrifa, og ekki tapað á því.
Hér á landi er það bara alls
ekki fyrir hendi, að listamenn
séu sárþjáðir af skorti og hafi
ekki nóg að éta.
— Sögur þínar bera þess
stundum vott, að þú ert ekki
hræddur við að nota lýsinigar-
orð. Nú er i tízku hjá sumum
að varast lýsingarorð en láta
sagnorð og nafnorð duga,
Hvað segirðu um það? ,
— Allar kenningar um stíl-
hreinsun eru afstæðar. Þetta
fer alveg eftir aðstæðum
hverju sinni. Sums staðar á
að spara lýsingarorðin, ann-
ars staðar verður að nota þau.
Annars ætti enginn að ganga
um og banna mönnum eitt
eða annað. Engin regla er al-
gild. Það er eins með bók-
menntir og tónlist: engin regla
er algild. Þó er eitt tabú í báð-
um; verkið má ekki vera vont.
— Breytast smásögur þínar
mikið frá fyrstu gerð til
endanlegrar?
— Já, þær geta gerbreytzt.
Smásagan er svo viðkvæm
fyrir því, hvernig skrifað er,
hún þolir svo lítið. Það er til
dæmis mjög mikilsvert, hvort
skrifað er í 1. eða 3. persónu.
Framhald á bls. 30
NÝKOMIN er út ljóðabók-
in „Mig hefur dreymt
þetta áður“, eftir Jóhann
Hjálmarsson. — Almenna
bókafélagið og Bókaverzl-
un Sigfúsar Eymundssonar
gefa bókina út í félagi. Jó-
hann þarf ekki að kynna
ýtarlega fyrir lesendum
Morgunblaðsins, því að
hann hefur skrifað um bók
menntir og listir í blaðið
síðan árið 1961. Þótt ungur
sé, — fæddur árið 1939, hef
ur hann þegar gefið út
fimm Ijóðahækur, að þess-
ari síðustu meðtalinni, og
safn ljóðaþýðinga að auki.
Fyrri hækur hans eru
Aungull í tímann (1956),
Undarlegir fiskar (1958),
Af greinum trjánna, ljóða-
þýðingar (1960), Malbikuð
hjörtu (1961) og Fljúgandi
næturlest (1961).
Blaðamaður Mbl. hitti Jó-
hann að máli fyrir skömmu og
spjallaði við hann vegna út-
komu bókarinnar „Mig hefur
dreymt þetta áður“. Bókin er
vel og smekklega úr garði
gerð, orj Sverrir Haraldsson,
listmálari, hefur skreytt hana
og teiknað kápumynd.
— Eru myndirnar ekki sér-
staklega gerðar fyrir þessa
bók?
— Jú, Sverrir fékk handrit-
ið til yfirlestrar, áður en hann
teiknaði myndirnar, en þær
tákna kaflaskipti í bókinni. Ég
er ánægður yfir því, að Sverr-
ir skyldi vilja taka þetta að
sér.
— Bókin er tileinkuð Ragn-
heiði. Það er náttúrulega ....
— .... konan mín.
— Mér sýnist, að mörg
ljóðanna séu ort í Svíþjóð.
— Já, það er rétt, enda hef
ég dvalizt þar töluvert.
— Nafn bókarinnar?
— Nafngiftin er þessi, veigna
þess að minningin er ákaflega
mikilvægt atriði í mörgum
ljóðanna. Tökum til dæmis
ljóðið „Saltsjöbaden“, sem er
nokkuð langt Ijóð í fjórum
köflum. Til Saltsjöbaden, sem
er nálægt Stokkhólmi, kom ég
fyrst vorið 1957 og var þar
nokkrar vikur. Mér fannst ég
ekki verða fyrir neitt sérstak-
lega sterkum áhrifum af um-
hverfinu þá, en svo fór ég
þangað stutta ferð á árinu
1962. í það skipti var ég þar
aðeins einn dag, en þá brá svo
^við, að umhverfið hafði miklu
meiri áhrif á mig en áður. Þá
um kvöldið skrifaði ég langt
prósaljóð um staðinn. Þegar
ég kom heim aftur frá Sví-
þjóð vorið 1964 fór ég að lesa
ljóðið aftur. Fannst mér það
þá ekki nógu gott, en upp úr
því orti ég þennan flokk. Það
getur tekið nokkur ár að átta
siig á viðfangsefninu.
— Og nú er ljóðið komið á
prent og verður ekki aftur
tekið. Er ekki gott að vera
laus við það?
— Jú, það er viss léttir fólg-
irin í því. Ég losna undan því,
sem ég læt frá mér fara, og
get sagt við sjálfan mig: Nú
er þessum ákveðna hluti lok-
ið. Áður get ég ekki byrjað á
öðru að gagni. Satt að segja
er ég feginn að vera laus við
það, sem er endanlega frá mér
farið. Ég vil ekki koma ná-
lægt þeim Ijóðum framar, —
þau mega fljúga frjáls, og
menn geta gert við þau hvað
sem þeim sýnist.
— í þessari nýju bók er
nokkuð magnað kvæði, sem
heitir „Úr Fjölleikahúsinu“.
Það er dálítið frábrugðið hin-
um ljóðunum í bókinni.
Hvernig varð það til?
— Ja, hvað skal segja? Ég
fór í „cirkus“ eða hringleika-
hús og hafði gaman af því.
Þessi fjölleikahússför mín
hafði töluverð áhrif á mig, og
Jóhann Hjálmarsson
nokkrum vikum síðar orti ég
alllangt. ljóð, sem ég fór svo
að athuga betur löngu síðar,
eða árið 1964. Þá fannst mér
það ekki nógu gott og lagði
það frá mér. Samt gat ég ekki
losnað við það alveg og orti
þetta ljóð að lokum undir
sömu hughrifum og hið fyrra.
Það er ekki mildur blær yfir
því eins og flestum hinna. Ég
býst við, að ég hafi haft margt
í huga, ýmiss konar „cirkus“.
— Þú hefur víða farið, Jó-
hann, og dvalizt lanigdvölum
erlendis. Kemur það ekki
fram í skáldskapnum?
— Jú, lengst hef ég verið í
Svíþjóð, en hitt hefur verið
hálfgert flakk. Ég hef ekki
beinlínis orðið fyrir áhrifum
af sænskum skáldskap, en
aftur á móti af sænsku um-
hverfi. Annað hefur þó e.t.v.
haft meiri áhrif á mig: stuttar
dvalir í Frakklandi, á Spáni,
og lestarferðir um E v rópu,
t.d. um Þýzkaland. Lestarferð-
ir hafa alltaf haft einkennileg
áhrif á mig; ég er þá undir
annarlegum hughrifum, læt
mig dreyma, eða ímynda mér
Framhald á bls. 30