Morgunblaðið - 17.07.1965, Side 14

14
MORCUNBLADIÐ
Laugardagur 17. júlí 1965
Krfistrciann Guðmundsson skrifar:
Um norskar bækur
„KOLOS”, eftir Finn Alnæs,
(Gyldendal) er norska verð-
launabókin í Norrænu skáld-
sagnakeppninni og hefur nánast
orðið fræg að endemum. Það
virðist augljóst að norska nefnd-
in hefur ekki haft um auðugan
garð að gresja, úr því að þessi
óskapnaður hlaut fyrstu verð-
laun í Noregi, Finn Alnæs er
ungur maður, rúmlega þrítugur,
en á að baki margbreytilegt líf,
sem leikari, barnaskólakennari,
eyrarvinnumaður, bílstjóri og
biaðamaður. Mér vitanlega er
þetta fyrsta skáldsaga hans, og
því von að’ ýmislegt sé athuga-
vert við hana. Frásagnárgáfu
hefur pilturinn, því er ekki
íhægt að neita, og það er aug-
ljóst að hann hefur lesið all-
mikið, t.d. Dostejevsky og
Kafka, en ekki melt þá nógu vel.
Hann er mælskur mjög, og hefur
aldrei lært þá nytsömu dyggð
sem hverjum rithöfundi ber að
hafa í heiðri, að spara við sig
orðin. Hófsemi í lýsingum er
honum og fjarlæg. Persónur
hans eru allar fremur ótrúlegar,
og einkum þó aðalpersónan
Brage Brageson, sem er íþrótta-
garpur mikill og hamhleypa slík,
að nálgast hetjur Rabelais, eri
hvorki á hann skopskyn né
satíru þess ágæta höfundar. Um-
hverfislýsíngar hans eru með.
sama marki brenndar, óhémju-
legar og þó stundum nokkuð lif-
andl, hvað aldrei er hægt að
segja um persónulýsingarnar.
Fabúilinn er sakamálasaga, og á
baksvíði ástarsaga, hin síðari
ómerkileg, hin fyrri ofraun fyrir
trúgirni lesandans. Eina persón-
an, sém nálgast það að vera trú-
verðug, er verjandi söguhetjunn-,
ar, Gyðingur með norsku blóði í
æðum, hugsjónamaður og harla
geðfelldur.
Það er óneitanlega mikil þol-
raun að lesa þessa bók sem er
hartnær hálft sjötta hundrað
blaðsiður, og ekki vil ég ráða
neinum til þess. Þó eru í henni
góðir sprettir, einstaka athyglis-
verðir kaflar, ef einhver skyldi
vilja nenna að leggja á sig að
finna þá.
„En flyktning finner sitt
land“ eftir Max Tau, (Asche-
•houg), er ein af þeim bókum sem
maður les með gleði, og oftar en
einu sinni. Max Tau er þýzk-
ur Gyðingur, vinur menningar
og bókmennta og hefur m.a.
unnið mikið og gott starf í þá átt
að útbreiða norskar bókmennt-
ir meðal stórþjóðanna. Hann
fiýðí undan grýlu nazismanns
á sínum tíma, upp til Noregs,
og gerðist norskur borgari undir
lok stríðsins. Um æfi sjna í
Þýzkalandi og flóttann þaðan hef
ur hann áður ritað bók, er nefn-
ist „Land jeg mátte forlate", sem
vaktið hefur athygli, einnig ut-
an Noregs. Sjálfur ritar hann
enn ekki á norsku, en lætur
þýða bækur sínar á það mál; er
sú, sem hér um ræðir, þýdd af
Carl Frederik Engelstad, og með
ágætum.
Það hefur margt verið ritað
um Noreg í síðustu heimsstyrj-
öld, og sumar þær bækur ágæt-
ar, en þó hygg ég að þessi gefi
alveg sérstæða mynd af siðustu
árunum fyrir stríðið, og þá
einkum af lífi hinna fjölmörgu
fióttamanna, er safnazt höfðu til
landsins, lýsi ótta þeirra, kvíóa
og heimilisleysi á jörðunni bet-
ur en flestar aðrar, sem um það
mái fjaila. Raunar var Fiótta-
mönnum tekið með afbrigðum
vel í Noregi um þær mundir, og
nutu þeir hvers konar stuðnings
málsmetandi manna af öllum
stéttum. Eigi að síður var 'if
þeirra erfitt og öryggislaust, því
ailtaf vofði skuggi stríðsins yfir
þeim; það blandaðist víst fáum
hugur um að það myndi skeila á,
þá og þegar. Tilveru þessara
manna, einkum Gyðinganna, er
dvöldu landflótta í Noregi, er
lýst í skýrum og lifandi mynd-
um, þannig að lesandanum skilst
ógleymanlega hvað þeir áttu við
að stríða. Þá eru og í bók þjssari
dregnar upp margar skyndi-
myndir af þekktum borgurum í
Noregi, flestar þeirra mjcg
glöggar, lýsa sérkennum hvers
um sig á skemmtilegan og auð-
kennandi hátt.
Max Tau er dugnaðarforkur
að komast áfram, enda a,Iveg
ófeiminn að leita þeirra úrræða
sem bjóðast. Þessari fram-
kvæmdasemi sinni lýsir hann
vel, er hann segir frá því hvern- :
ig hann þrengdi sér inn á heim-1 Ijj
ili norsk-sænskra hjóna fyrir
utan Stokkhólm, í stríðinu,
vegna þess að hann fann að þar
myndi honum ganga vel að
skrifa bók þá er hann hafði í
smíðum. Ekki veit ég hvort hon-
um er sjálfum ljóst, hvernig
hann flettir ofan af vissum eigin ,
leikum í fari sínu og kynþáttar
sins með þessari lýsingu. En
Tau hefur töfrandi persónu-
leika og kemur því sínu fram;
— honum tekst einnig að ná sér
í ágæta stöðu við forlag eitt í
Stokkhólmi, og heldur þar
áfram að vinna í þarfir norskra
bókmennta, -sem hann hefur
ávallt verið mjög hrifinn af og
stutt á hvern þann hátt er hann
mátti.
Bókin er mjög vel skrifuð, lif-
andi og töfrandi lestrarefni, og
þrátt fyrir hið myrka baktjaid
stríðs og nauða, full af von og
gleði, gamansemi, meðaumkun
og sáttfýsi, full af trú á mögu-
leika mannsins til að sigrast á
vondum og eyðandi öflum í til-
verunni og skapa mannsæmandi
veröld. Þá er hún og hvatning
hverjum og einum áð sitja ekki
hjá og láta allt reka á reiðan-
um, heldur berjast hinni góðu
baráttu eftir mætti. „Den som
táler uretten, forbereder sin
egen undergang.“
Árið J925 kom út Ijóðabókin
eftir Johan Falkberget, sem nú
vert laus í sér. Bezt er stúlk-
unni sjálfri lýst, enda fyllir
persóna hennar frásögnina hvar-
vetna; lesandinn trúir á hana
og hún verður lifandi fyrir hug-
skotssjónum hans. Auðséð er að
höf. héfur unnið verk þetta af
kostgæfni og samvizkusemi, óg
skáldleg tilþrif eru víða. Þótt
telja verði bókina í heild þjóð-
lífslýsingu, er hún svo vel gerð
og innblásin lífi að gróði er að
lesa hana.
„Kometene“ eftir Finn Carling
(Gyldendal), er þung og erfið
Gisken Wildenvey, kona Her- saga, dálítið ruglingsleg á köfl-
mans, hefur skrifað nokkrar .um, en þó merkileg. Hún fjall-
ágætar sögur, og varð hún á ar um hin hættulegu öfl í sálar-
sínum tíma kunn fyrir bækurn- lífi mannanna, er oftast skapast
i á bernskualdrinum, af rang-
I denne jord
skal ogsá engang
min fattige sang
forselges af Gui.“
Gisken Wildenvey
ar um Andrine og Kjell. Nú
hefur hún, eftir nokkurra ára
þögn, gefið út nýja sögu er nefn-
ist: „Lang og tro tjeneste“
(Gyldendal). Sagan fjallar urn
fátæka stúlku í Norðurlandi, og
hefst þegar hún á unglingsárum
er að fara að heiman í vist. Ger-
ist hún ráðskona hjá ekkju-
manni einum, en kynnist ninnig
bróður hans, er hún þegar fest-
ir ást við. Bróðirinn er kverma-
gull og skemmtilégúr rhaður, en
húsbóndi stúlkunnar þumbaldi
hinn mesti, og leiðist henni frá
byrjun á heimili hans. Dóttur á
hann litla, er elzt upp hjá örnmu
sihni að meStu, og er héinlarik
við vinnustúlkuna, en gamla
konan reynist henni góð og
skilningsrík. Systir bóndans er
einnig á heimili ömmunnar,
komin um þrítugt og farin að ör-
vænta, þó laglegheita stúlka, en
í leiðindum sínum kvelur hún
ráðskonu bróður síns á ýmsan
n0rf*f* : hátt. Þótt bóndinn sé ekki orð-
bokmennta. I fyrrahaust var bok ; ma hefur hann fulla n4tt.
þessi gefin ut að nyju, auxin pg úru til kvenna> og þar UemUr
endurbætt, og nefmst ”Vers. að hann fer inn til stúlkunnar,
d’kt . I þrongyar henni til samlags yið
i síg og gerir hana þurigaða.
I Bregzt hann illa við er hún seg-
ir honum þetta, og teíur jafnvei
eins víst að bróðir hans éigi’ kró-
Rugelsjöen og andre
(Aschehoug). Ekki bætir kver
þetta miklu við frægð og sóma
gamla mannsins, en þó má hann
vel við það kannast.
í æsku virðist hann hafa orðið
fyrir talsverðum áhrifum frá
Arne Garborg, ekki sízt í
ann, þiir sem hann hefur verið
þar nokkuð tíður gestur. Þykir
, stúlkunni þetta að vonum súrt
„Vársnö-versene", sem raunar . j þroti, Gg á nú illa æfi þar Lil
eru með því fallegasta í bók- ; bgrnið fæðist, og loks helzt hún
inni, og lifandi lyrik. Falleg eru þarna ekki lengur við, en flýr á
einnig Ijóðin úr skáldsögunni n4gir þfóéúrins og verður ráðs-
„Eli Sjursdotter“, en þau minna kon.a hans. Dvelur hún þar sið-
á gömul seljakvæði og þjóðvís- an alla æfi, verður ástmey
ur. Frumlegt og gott kvæði er mannsins og vonar að hann
„Den förste sang pá fjellet“. Hið muni giftast sér, en úr því verð-
sama má Segja um „Islösning1*, | ur þþ aldrei.
„Tornerosen" — og svo mætti
lengi telja, því að nálega ekkert
kvæði í bókinni er beinlínis lé-
legt, en mörg ákaflega hugþekk,
og þess verður að minnast að
þetta eru verk ungs skáids.
Margur tónn er þarna líkur því,
er samtímis og síðar kom fram
I skáldsögum höfundar, og
Öll eru þessu lýst í litríkum
og lifandi prósa, umhverfis- og
atvikalýsingar með ágætum,
bygging bókarinnar góð og frá-
sögnin hrífandi, þannig að erf- ur
itt er að hætta við söguna áður
en henni lýkur. Hinu er svo
ekki að leyna að flestar persónu
snúnu uppeldi og ýmsum atvik-
um, sem vont er að varast. Eru
ýmsir kaflar bókarinnar skrif-
aðir af hreinni snilld, en bygg-
ingin laus, fortíð og nútíð alltoft
strokkuð þannig saman, að illt
er að átta sig á hlutunum, en
auðsé að höf. gerir það með
vilja, og einmitt á þann hátt nær
hann Stöku sinnum ágætum ár-
angri Og persónulýsingar hans
eru oftast merkar, t.d. er stúlku-
barninu Cecilie mjög vel lýst,
svo og dómaranum og Agnete
gömlu. En ekki get ég varist
þeirri hugsun að miklu hefði
bókin orðið betri, ef höfundur-
inn hefði skipulagt efni sitt og
lagt meira í byggingu sögunn-
ar Hitt er svo ljóst að hann reyn
ir á þennan hátt ■ að samræma
efnið frásögninni og nær þannig,
eins og áður er sagt, stundum
tilgangi sínum, þótt alltoft mis-
takist. Kafka hefur hann ber-
sýnilega kynnt sér náið og er
ekki laus við áhrif frá honum.
Yngvar Hauge er að mörgu
leyti athyglisverður rithöfuhdur.
Hann hefur verið því sem næst
blindur frá barnæsku og ritar
verk sín með blindraletrij., því
vekúr það furðu að hann hefur
skrifað ágætt rit um liorska
herragarða, lýst byggingarstil
þeirra, og þeim listaverkum sem
þar eru . geymd, af mikilli
snilld. Að vísu hefur hann þá
sjón að hann getur gengið einn
um götur, en lítil mun glæta sú,
og verður hann að horfa útund-
an sér, svo að segja út úr augna-
krókunum, til þess að geta séð
það sem framundan er nokkurh
vegin. Á þann hátt hefur hann
gert sér hugmynd um byggmg-
ar og listaverk, og hafa ekki aðr-
ir lýst þeim betur, þótt þeir hafi
fulla sjón. Menningarsöguleg
verk hans, er fjalla m.a. um kon-
ungshöllina í Osló, og svo Há-
kon konung, þykja merk. Flpstar
skáldsögur hans fjalla um fyrri
tíma, og eiga það allar sam-
eiginlegt að vera læsilegar og
vel byggðar. Þótt ekki geti þær
talizt stórverk, á borð við það
bezta sem ritað hefur verið í
Noregi, þá gefa þær allar ljósa
mynd af aldarfari og athöfnum
persónanna, ásamt hugsunar-
hætti þess tíma, er þær fjalla
um.
Nýjasta bók Hauge, „Arven
fra Östrát“ (Aschehoug), er tví-
mælalaust bezta saga hans.
Fjallar hún um mann sem ráun-
verulega hefur lifað: Ove Bjelke,
en hann var sonur Jens Bjelke,
sem um fjörutíu árá skeið var
kanslari Noregs, og fimmti lið-
frá hinni nafnkunnu konu,
Inger, sem gerði herragarðinn
Östrát frægan. Kom Ove Bjelke
talsvert við sögu Noregs á sín-
um tíma, og á æskuárUm var líf
hans mjög æfintýralegt. Gekk
á háskóla i ítalíu og
þau felldu ástir saman og hitt-
ust síðar í Madrid, er hún var
öðrum gefin. Er þeim æskuást-
um vel lýst, og persónan Ove
Bjelke skýr of lifandi í frásögn-
inni, enda þótt hvergi sé róið á
sálfræðileg djúpmið. Sérstæð og
vel gerð frá höfundarins hendi
er einnig Angela Valmarano,
hin ítalska mær, og raunar ein
athyglisverðasta aukapersóna
bókarinnar. Þá er og frábær-
lega vel lýst fyrri konu Bjelke,
og systrum hans allvel. Kristján
konungur IV. verður og skýr fyr
ir hugskotssjónum lesandans.
Bygging sögunnar er lýtalaus og
gerð af mikilli kunnáttusemi, í
henni er dramatísk spenna frá
upphafi til enda. Frásögnin er
liðug, en hófsöm, fellur allsstað-
ar að efninu, og höfundurinn
kann þá v^gdlærðu list til hlítar
að segja hvergi of mikið, mála-
lengingar fyrirfinnast ekki. AUt
eru þetta góðir kostir og virð-
ingarverðir. — Mjög skemmti-
leg, en fullnýtízkuleg, er lýs-
ingin á síðari konu Ove Bjelke.
Þá einu persónu hefur höfund-
inum mistekizt að fella inn í
aldarfarið, en þó er hún svo vel
gerð og skemmtileg að lesandinn
fyrirgefur það fúslega.
Efni bókarinnar er mikið og
stórfellt, en höfundinum hefur
tekizt svo vel að raða því niður,
að það hlýtur að vekja aðdáun.
— Hinu er svo ekki að leyna, að
margar af persónunum eru
nokkuð yfirborðskenndar, en þó
kynnist lesandinn dável sálarlifí
Ove Bjelke og innri viðbrögðum
hans við atburðunum. Þá tekst
höf. einnig að gera minnisverðal
mynd af sálarlífi fyrri konu
Bjelke, svo og hinnar ítöisku
meyjar.
Að öllu samanlögðu er þetta
góð bók sem engan svíkur, og
vissulega ætti að geta orðið vin-
sæl einnig hér á landi. Yngvar
Hauge er það góður rithöfund-
ur að vert er að vekja á honurrí
athygli.
Út er komin hjá Det Norske
Samlaget safn af ritgerðum um
norska skáldið Tarjei Vesaas*
Eiga tíu Norðurlandastúdentar
hlut að henni, en útgáfuna hef-
ur annast Leif Mæhle. Er þetta
ágæt bók fyrir þá, er kynna
vilja sér' efni og innri gerð
hinna mörgu verka þessa stór-
norska höfundar. Margar af rit-
gerðunum eru góðar og kemur
fram í þeim jákvæð og heiðar-
leg gagnrýni. Sjálfur hefur
Vesaas skrifað stutt yfirlit yfir
æfi sína og starf, forvitnilega
grein og vel ritaða, að vonum,
og er mikill gróði að henni.
Auðvitað kemur margt þarna
fram sem erfitt er að fallast á,
og sums staðar virðist gæta mis
skilnings á verkunUm. En yfír-
leitt sýna ritgerðirnar einlægan
vilja til að skapa góða og verð-
mæta ritskýringu, þótt gáfur
höfundanna í þá átt séu dálítið
misjafnar.
Ritgerðirnar eru á fjórum
tungumálum: Ný-norsku, rikis-
norsku, dönsku og sænsku.
. . lýsingarnar eru nokkuð grunnar
minnir þo eínkum á hin fyrri, 1 yfirborðskenndar, sálfræðileg
romantiskari verk hans. Bund- rök oft hæpin> og grunnurinn | hann
íð mál er hjá Falkberget oft uncjir gumum staðhæfingum tals kynntist þar ungri aðalsmey, en
mjög litað lynskum stemning- |
um, og hið litla ljóð: „I denne
jord“ væri vel hæfur inngang-
ur að mörgum verkum hans:
„I denne jord
er mine fedres sanger
forselget af Gud.
I fattige ord de sang
om savn og nód
o'g strid for bröd.
Og tunge i sinn
tydet de tegn
i sol og vind
og snö og regn.
ATHUGIÐ
að borið saman við útbreiðslu
er langtum ódýrara að auglýsa
i Morgunblaðinu en öðrum
blöðum.
Flakor
vantar nú þegar. — Unnið í ákvæðisvinnu.
Hærri ,,bónus“ skv. nýjum samningum.
Upplýsingar hjá verkstjóranum.
Sænsk- íslenzka Irystihúsið