Morgunblaðið - 05.01.1966, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvifcudagur 6. janúar 1966
UPPHAF NVRRAR
STÖRIÐJUSTEFNU
ÞAÐ er fljótt farið yfir sögu, að
tína til þá iðju, sem talist getur
stóriðja hér á landi. En stóriðja
hefur fram til þessa verið talin
iðja eða iðnaður, sem spennir yf-
ir mikla einhliða framleiðslu á
höndum eins eða fárra aðila.
Þannig má telja síldarverk-
smiðjur stóriðju, eftir að stofnað
var til síldarverksmiðja ríkisins,
sem er ein stofnun.
Áburðarverksmiðja ríkisins,
eins og hún hét fyrst, er einnig í
þessum flokki iðnaðar, sökum
þess að hún spennir yfir alla
framleiðslu köfnunarefnis-áburð-
ar í landinu.
Sama má segja um Sements-
verksmiðju ríkisins, en þá er víst
allt talið.
Þegar frá eru teknar síldar-
verksmiðjurnar, er iðnaður og
iðja hér næstum að öllu leyti
borin uppi af innlenda markað-
inum.
Stóriðja hefur hinsvegar á síð-
ustú árum fengið nýja eða víð-
tækari merkingu, að tákna iðju
og iðnað, sem er sérlega raforku-
frekur, en það merkir einnig að
nota verður raforku hvernig sem
sú orkutegund er framleidd.
Jafnframt felst í hinni nýju
merkingu otóriðju, að framleiðsl-
an sé að næstum öllu leyti ætluð
til útflutnings.
Öllum má vera það ljóst, að
stóriðja merkir í daglegu tali
framleiðslu á málminum alúmín,
með raforku frá hinni væntan-
legu stórvirkjun í Þjórsá við Búr
fell.
Fáein orð mn þróun raforku-
iðnaðar, í stórum dráttum, ætti
máske við hér. Sú þróun er sögu-
lega frægust í Noregi, þótt Kan-
ada og fleiri lönd hafi síðar kom-
ið mjög við sögu.
Norsk uppfinning um síðustu
aldamót réð straumhvörfum í
landbúnaði í heiminum, þegar
tókst að sameina köfnunarefni og
súrefni loftsins með tilstyrk raf-
urloga, er einn gat gefið nægi-
lega hátt hitastig (3000 gráður).
Geysileg raforka var undirstaðan
og hún fékkst úr stórvirkjun
Rjúkan-fallvatnanna. Hinar sam-
einuðu lofttegundir urðu kjarn-
inn í köfnunarefnisframleiðslu
úr lofti, til jarðvegsáburðar fyrir
grös og annan jurtagróður.
Um 20 árum síðar gerðist svo
það, að norska uppfinningin féll
í valinn fyrir þýzkri, sem notaði
vatn, í stað lofts til að beita raf-
orkunni á. Þá fékkst ný loftteg-
und, vetni, úr raftvístruðu vatni,
sem gat sameinað köfnunarefni
úr loftinu og myndað ammoníak,
án verulegrar frekari raforku-
notkunar. Þessi nýja leið í áburð-
arframleiðslunni leiddi að sama
marki og hin eldri, en notaði
stórum minni orku. Fram hjá raf-
orku varð þó ekki komizt til hag-
kvæmrar vetnisframleiðslu.
Síðan eru liðin 35 ár og nú er
vetnisframleiðslan með raforku
einnig fallin í valinn fyrir nýrri
aðferð, sem notar jarðolíuefni til
þess að framleiða vetnið með, og
því sáralitla raforku, en ímm-
oníaksframleiðslan er samt
óbreytt og eins síðari þættir.
Maður skyldi nú ætla að farið
væri að halla undan fæti fæti
fyrir notkunarþörf raforkunnar
eftir slíkar hrakfarir, en svo er
þó ekki. Raforka er enn nauðsyn-
leg orkutegund í vinnslu all-
flestra málma og er alúmín þar í
fararbroddi, að magni til, en aðr-
ir málmar, eins og magnía
(magnesium) fylgja örugglega í
kjölfarið, þótt í minna mæli sé.
Auk málmanna, þarfnast raforku
m.a. til hinnar gífurlegu aukning-
ar í klórframleiðslu vegna plast-
efna og á mýmörgum sviðum öðr-
um.
Þetta tel ég rétt að komi fram,
sökum þess að því hefur mjög
verið hampað hér, eftir að alú-
mínmálið komst á rekspöl, að við
værum að „missa af strætisvagn-
inum“, ef ekki yrði fljótlega snú-
ið sér að raforkuvinnslu fyrir
stóriðju eins og alúmínfram-
leiðslu. Ymis skringileg orðatil-
tæki hafa einnig verið notuð,
svo sem að verið væri að „sóa“
fallvötnunum, meðan þau væru
ekki beizluð til raforkuvinnslu.
En þarna er það blessuð náttúr-
an sem á sökina, og vænt þykir
manni um að sjá árnar fleytifull-
ar af fallandi vatni, ár eftir ár,
fyrir þann blessunariega tilverkn
að hennar að hringsóla vatni úr
hafinu upp á fjallabungur og það
Bítlatreflar
Kona nokkur hringdi í
mig og sagði, að dóttir hennar
hefði fengió svonefndan bítla-
trefil í jólagjöf. Sagðist hún
vera hálíhrædd við þetta klæði.
Krakkarnir væru að toga í end-
ana á treflinum, þegar stúlkan
gengi með hann, þessi trefill
væri í lengsta lagi.
Jú, ég veit hvers konar fyrir-
brigði þetta er. Hef séð þess
konar trefla — og tel ekki á-
stæðulaust að benda foreldrum
á þessa hugsanlegu hættu.
Jólakveðjur
Bréfabunkinn minn er nú
orðinn það hár, að ég verð að
fara að sinna honum alvarlega.
Því miður eru hér enn nokkur
bréf, sem birta hefði átt fyrir
jól. Því miður reyndist það ekki
unnt rúmsins vegna, en ég mun
reyna að taka efni þeirra til
meðferðar áður en jólunum lýk
ur, fyrir þrettándann. Hér er
bréf um jólakveðjur útvarps-
ins:
„Einn af meiriháttar dag-
skrárliðum útvarpsins um og
eftir jólin er flutningur á jóla-
kveðjum. Kveðjurnar setja
nokkurn hátíðasvip á dag-
skrána, sérstaklega kveðjur frá
íslendingum erlendis. Þær eru
felldar inn í dagskrána, enda
greiða flytjendur ekki fyrir að
an aftur til hafs. Slíkri náttúru-
rás hæfir illa orðið sótm, þótt
fallvötnin þurfi að biða síns
tíma til nytjunar i raforku-
vinnslu.
Hinsvegar getur sóunarhætta
vofað yfir notum raforkunnar, sé
ekki gætt.fyllsta skilnings á hlut-
verki hennar hjá þjóðinni. Fall-
vötnin eru ein af landvættunum,
sem standa þjóðinni til boðin og
búin til þess að hefja hana upp
og halda í mannsæmandi tilveru-
sessi.
Það sem nú er að gerast í raf-
orkumálum er vissulega stórkost-
legt tækifæri hjá þjóð vorri.
Síðan óskabarnið fyrsta, Sogs-
virkjunin, komst á legg, er Þjórs-
árvirkjun hinn þráði draumur
margra og nú er að því stefnt,
að gera hann að veruleika, með
Búrfellsvirkjun. Að slíkum stór-
hug er manndómsbragur, en vissu
lega þó ekki án áhættu, eins og
ætíð þegar tekið er stórt stökk. ,
Þótt nokkurrar tortryggni gæti
meðal ráðamanna í málefnum
þjóðarinnar út af alúmínsamn-
ingunum svonefndu, er þó á-
nægjulegt að verða þess var, að
hin gamla tortryggnigrýla til
samningamanna á vegum þjóðar-
innar, sem gekk ljósum logum
um aldamótin síðustu, hefur ekki
er áreiðanlega mjög kærkomið
færa útvarpinu þetta efni, sem
þeim er kveðjurnar fá, svo og
mörgum óviðkomandi, sem þyk
ir ánægjulegt að hlusta á þess-
ar persónulegu og oft skemmti-
lega fluttu vinarkveðjur.
Þessar kveðjur koma nú orð-
ið frá svom örgum borgum, þar
sem nokkrir eða fleiri íslend-
ingar eru siaddir, að útvarpið
verður að deila flutningi þeirra
á nokkra eftirmiðdaga. Það
finnst mér sýna tillitssemi út-
varpsins við hlustendur, og lík-
lega gert til að bæta fyrir langa
lesturinn á Þorláksmessu, þeg-
ar gjaldskyldar (5 kr. fyrir orð-
ið) kveðjur eru lesnar allt
kvöldið og langt fram á nótt.
T.d. voru kveðjur til Reykvík-
inga lesnar eftir miðnætti.
Hverjir þá hlustuðu hafa lík-
lega verið séndendurnir, og
vonandi flestir þeirra sem
kveðjurnar áttu að fá.
Vissulega kemur það ekki
öðrum við, hvernig menn senda
vinum og ættingjum jólakveðj-
ur, en þar sem Ríkisútvarpið er
almennings eign, menningar-
stofnun, sem að nokkru rekur
sinfóníuhljómsveit og bráðlega
sjónvarpsstöð, þá finnst mér
það ekki vera vettvangur til að
flytja jólakveðjur á milli
manna innanlands, til þess
arna eru önnur þjónustufyrir-
tæki, eins og póstur og sími.
Allar jólakveðjurnar, sem
af neinu kröftugu afkvæmi að
státa í dag.
Menn bera fullt traust til
þeirra stjórnarmanna, sem staðið
hafa í broddi fylkingar í samn-
ingunum við svissneska alúmín-
félagið og er ekki á þá hallað,
þótt menn kveðji sér hljóðs um
atriði, sem varða framtíðina
miklu, en ekki hefur verið upp-
lýst að hafi verið tekin til ræki-
legrar meðferðar.
Þetta hef ég leyft mér að gera
í smágrein frá 6. ágúst sl- í Mbl.,
og mun koma að nú í fáeinum
Ásgeir Þorsteinsson.
athugasemdum í þessari grein. í
fyrri greininni var ætlunin m.a.
að slá varnagla við frekari út-
þenslu erlenda samningsins,
fram yfir 60 þús. smál. árlegt
framleiðsluleyfi, áður en gaum-
gæfileg athugun tæknileg ekki
síður en fjárhagsleg, hefði farið
fram.
Hér mun verða tekinn upp sá
ekki var komið með til auglýs-
ingastofu útvarpsins í Reykja-
vík, urðu sendendur að afhenda
til símstöðvanna utan Reykja-
víkur. Þar verður að greiða til-
kynningagjaldið, 5 kr. fyrir orð
ið, auk fulls ritsímaskeytagjalds
til Reykjavíkur. Hvers vegna
sendir fólkið ekki skeytið bara
beint til þess sem á að fá kveðj-
una? Eða nota þá gömlu, góðu
aðferð, og langódýrustu, að rita
með eigin hendi kveðjur og jóla
óskir til vina og ættingja, en
jafnframt að styrkja góð mál-
efni með því að senda t.d. jóla-
kort Barnahjálpar Sameinuðu
þjóðanna og setja jólamerki á
umslagið. Heildarkostnaður við
sendingu á slíkri kveðju yrði
aðeins 12—15 krónur“.
Kveðjur sem
ekk‘ heyrðust
Annars var aðaltilgangur
minn með þessu bréfi, að ræða
með nokkrum orðum jólakveðj-
urnar til sjómanna „á hafi úti“.
Því miður ná þær oftast ekki
til viðtakenda, nema að nokkru
leyti, en þar er ekki beint við
útvarpið að sakast, heldur van-
þekkingu eða ókunnugleika
þeirra sem senda kveðjurnar.
Á aðfangadag voru fluttar
kveðjur til 53 togara og kaup-
skipa. Af þessum skipum voru
13 stödd í erlendum höfmun,
eða á siglingu langt utan lang-
endi þráðarins, sem veit að tæki-
færi íslenzkra aðila, opinberra og
einstakra, til þess að gerast með-
eigendur í hinu væntanlega, er-
lenda framleiðslufélagi ísal og
eigendur þess _aí lokum, þannig
að hagsmunir fslands sé ekki að-
eins tengdir við raforkusöluna,
heldur einnig framleiðslu alúmín
málmsins, sem á henni byggist.
Að þessum þætti hef ég ekki
séð vikið í greinargerðum og tel
ég því rétt að láta álit mitt í ljós,
þótt fyrirætlanir sama eðlis
kunni að vera á döfinni, en hafi
ekki enn séð dagsins ljós.
í fyrri greininni gat ég þess, að
hlutafjárframlag af hálfu íslend-
inga, fyrir milligöngu ríkisstjórn
arinnar, kæmi til greina (sbr.
skýrslu ríkisstjórnarinnar til al-
þingis sl. vetur, bls. 3). En ég
saknaði einhverrar greinagerðar
af hálfu ríkisstjórnarinnar um
hagkvæmi alúmínframleiðslunn-
ar.
Hið eina skráða var, að verk-
smiðjan ætti væntanlega að af-
skrifast á 15 árum (hver áfangi).
Hinsvegar .er ætlast til að
stofnkostnaður raforkuversins
verði greiddur niður til fulls á
25 árum og mundi raforkusölu-
samningurinn standa undir rúml.
% stofnkostnaðarins (sbr. ís-
lenzkan iðnað, apríl 1965).
Þannig snýr málið að Lands-
virkjun, og ef íslenzki hlutinn
(100 þús. kw) þarf því ekki að
kosta nema um 6.000 kr. í stofn-
kostnað á kw, er þetta langódýr-
asta virkjunin, sem hugsast get-
ur.
Það hefur verið upplýst að
skattar verði greiddir af starf-
semi ísalfélagsins, með ákveðnu
gjaldi á hverja útflutta smálest
alúmíns. Gjald þetta nemur 20
Framhald á bls. 12
drags ísl. útvarpsstöðvanna, 5,
sem vafasamt er hvort heyrðu
vegna fjarlægðar og 14 sem
voru í heimahöfn.
Ég vil benda á í þessu sam-
bandi, að ef sendendur kveðj-
anna hefðu athugað að senda
loftskeyti í stað útvarpsskeytis,
þá hefðu allar kveðjurnar kom-
izt til skila, hvort sem skipið
væri statt skammt eða langt frá
landinu, og viðtakandi auk þess
fengið kveðjuna ritaða á skeyta
eyðublað.
Kr.“.
-A Dýrar kveðjur
Ég þakka góðar jóla- og
nýársóskir, sem Kr. sendir mér
neðanmáls ásamt fullu nafni og
heimilisfangi. Þessar ábending-
ar eru að minum dómi skyn-
samlegar og gagnlegar — og ég
held, að útvarpið hagnist í raun
inni nóg í auglýsingaflóði jóla-
vertíðarinnar. Umræður um
þennan ákveðna tekjustofn
ættu ekki að skaða það svo
mjög.
Hins vegar finnst mörgum
mikil „stemning" í lestri jóla-
kveðjanna. Ég verð að játa, að
mér finnst skemmtilegur jóla-
blær fylgja þessum lestri, e.t.v.
eimir eftir af þeirri miklu á-
nægju, sem ég hafði af jóla-
kveðjunum, þegar ég var barn
og unglingur. Þá var legið yfir
útvarpinu og hvert orð drukk-
ið, ekki sízt kveðjurnar, sem ís-
lenzka útvarpið endurvarpaði
til Grænlands.
En þetta eru dýrar kveðjur,
eins og Kr. segir — og ekki
allt of tryggt, að þær komist
til skila.
Höfum flutt verzlun vora og
verkstæði að
LÁGMÚLA 9
Símar:
38820 (Kl. 9—17)
38821 (Verzlunin)
38822 (Verkstæðið)
38823 (Skrifstofan)
Bræðurnir Qrmssonhf.
Vesturgötu 3, Lágmúla 9.
Sími 38820.