Morgunblaðið - 19.02.1966, Blaðsíða 11

Laugardagur 19. fetvrftsr 1968
MORGUNBLAÐID
11
— Grein Önundar
Framhald af bls. 8.
gjöid séu innheimt í formi 6-
beinna skatta, þ.e. að opinber
gjöld séu innifalin í verði á vör-
um og seldri þjónustu. Þannig
nam söluskattur á árinu 1965 um
það bil 1000 milljónum króna og
innflutningstollar um 1500 millj.
ikróna en beinn tekjuskattur hins
vegar um 400 milljónum króna.
Augljóst er að beint samband
er á milli hinna beinu tekju-
skatta, þar með talin útsvör, og
óbeinu skattanna þegar rætt er
um heildarþunga opinberra
gjalda í landinu. Það er enn-
fremur augljóst að eftir því sem
óbein gjöld eru hækkuð, er nauð-
synlegt að lækka beinu gjöldin
þannig að gjaldþegnunum sé gef-
ið eitthvert svigrúm.
Þungi opinberra gjalda nú
Eðlilegt er að að því sé spurt
hver sé heildarþungi opinberra
gjalda nú eða hverjar byrðar ein-
etaklingarnir verða að bera vegna
þeirrar þjónustu, sem hið opin-
bera lætur í té, þ.e. bæði ríki og
bæjar- og sveitarfélög.
Ríkisútgjöldin á árinu 1965
Jiámu væntanlega tæpum 4
milljörðum króna og ef þeim er
jafnað á íbúatölu landsins, tæpa
200.000 manns, kemur út að ríkis-
gjöldin á hvern einstakling þjóð-
félagsins nema nú um kr. 20.000.-
00 á ári.
Samkvæmt fjárhagsáætlun
Reykjavíkur fyrir árið 1966, sem
nú nýlega hefur verið samþykkt,
nema heildargjöld hjá Reykja-
vikurborg á þessu ári um kr.
842.000.000.00 eða um kr. 10.000,-
00 á hvert mannsbarn, sem bú-
eett er í borginni.
Ef gert er ráð fyrir að svipuð
fjárhæð falli til í öðrum bæjar-
og sveitarfélögum landsins, kem-
ur þannig út að heildarþungi
opinberra gjalda á einstakling
nema nú um kr. 30.000.00 á ári.
Þegar ennfremur er tekið tillit
til þess að nokkur hluti þjóðfé-
íagsþegnanna er að jafnaði skatt-
frjáls sökum þess að nettótekjur
þeirra eru innan þeirra tak-
xnarka, sem skattfrjálsar eru sam
kvæmt persónufrádrætti, er ef-
Oaust ekki óeðlilegt að líta svo á
«ð undir skattgreiðslu þessari
standi að jafnaði 5 manna fjöl-
skyldur og nemur þá skattþungi
á hverja 5 manna fjölskyldu í
landinu um kr. 150.000.00 á ári.
Það er augljóst að slíkur skatt-
þungi opinberra gjalda hlýtur að
teijast allt að því óviðráðanlegur
og mikð liggur við að þeir aðilar,
sem fjaila um opinbera fjársýslu,
geri sér grein fyrir hvert horfir
í þessum efnum.
Heilindi ! skattheimtu
Það er nú mikið rætt um nauð-
syn heiðarlegra skattgreiðslna af
hendi skattborgaranna og að mik
ið hafi brostið á um að rétt hafi
verið talið fram á undanförnum
érum.
Þegar um þetta er rætt er að
jafnaði aðeins litið á þessi mál
frá annarri hliðinni, þ.e. hinum
meintu skattsvikum. Hins er
ekki getið að forsenda fyrir heið-
arlegum skattgreiðslum eru heið-
arleg skattalög og skattheimtu-
framkvæmd.
Þess er skammt að minnast að
eftir stríðið og í fjölda ára voru
tekin um 90.9% af skattskyldum
tekjum félaga umfram kr. 200.-
000.00 í bein opinber gjöld, þ.e.
68% í stríðsgróðaskatt og 22%
í tekjuskatt, til ríkisins, að við-
bættu 1% í byggingarsjóðsgjaldi.
Hér á ofan var svo tekið veltu-
útsvar til bæjarfélaga og sveitar-
félaga eftir „efnum og ástæðum"
©g þannig einatt tekið meira en
100% tekna til opinberra þarfa.
Heilindin í slíkri skattheimtu
eru vandfundin. Hvora á að láta
í fangabúðirnir, þá sem vitandi
vits kröfðust meira en allra tekn-
anna í opinber gjöld, eða hina,
sem gerðu það eina óumflýjan-
lega?
Ég ætla ekki að mæla undan-
drætti frá skatti bót, en það er
forsénda allrar skattheimtu að
hún sé framkvæmd af heilindum
og að hún ekki aðeins samræm-
ist þvi, sem er tölulega fram-
kvæmanlegt, heldur og að hún
sé innan þeirra takmarka, sem
samræmast réttlætisvitund skatt
borgaarns. Á þetta hefur mikið
brostið á undanförnum árum þó
nokkuð hafi færzt til réttara
horfs á tímum núverandi ríkis-
stjórnar.
Nýjar skattreglur nauðsynlegar
Hér að framan hefur verið
gerð grein fyrir því að af tekjum
yfir kr. 174.000.00 heldur skatt-
þegn aðeins eftir kr. 43.00 af
hverjum kr. 100.00 eða með öðr-
um orðum, að fyrir hverjar kr.
100.00, sem hann fær til eigin ráð
stöfunar af tekjum sínum, he'fur
hann þegar greitt kr. 132.50 í
bein opinber gjöld.
Þegar ennfremur er tekið tillit
til þess að óbein gjöld taka a.m.k.
30% af þessu ráðstöfunarfé hans,
getur þessi skattheimta ekki
lengur talist réttlætanleg og sam-
ræmist ekki réttlætistilfinningu
manna um heiðarlega skatt-
heimtu. ,
Rætt hefur verið um það að
fella beri niður með öllu tekju-
skatt en sú leið á vafalaust langt
í land, m.a. af þeirri ástæðu að
tekjur skattborgaranna eru í
raun sanngjarnasti grundvöllur
um álagningu opinberra gjalda
þeirra og um gjaldþol þeirra.
Óhjákvæmilegt sýnist hinsvegar
að breyta þeim reglum, sem nú
gilda um álagningu opinberra
gjalda á tekjur, og þeirri skoðun
vex því ört fylgi að afnema beri
með öllu stighækkun á opinber-
um gjöldum af tekjum skattþegn-
anna. í stað núverandi reglna
mætti hugsa sér að tekinn væri
upp nýr tekjuskattur, sem byggð-
ur væri á neðangreindum megin-
reglum:
1. Lagður yrði á einn tekjuskatt-
ur, sem skipt væri á milli
ríkis og sveitarfélaga. Grund-
völlur skattsins væri nettó-
tekjur manna að frádregnum
hæfilegum lífeyri (persónufrá
drætti), sem breytilegar væru
frá ári til árs samkvæmt
skattvísitölu, svo sem nú er
ákveðið í lögum. Skatti þess-
um yrði skipt milli ríkis og
bæjar- og sveitarfélaga eftir
sérstökum lögbundnum regl-
um, t.d. í þeim hlutföllum,
sem nú gilda milli tekjuskatts
og tekjuútsvars í Reykjavík.
2. Hinn nýi tekjuskattur yrði ó-
frádráttarhæfur til álagningar
á næsta ári og hætt yrði þeirri
fásinnu að hafa hluta gjald-
anna frádráttarhæfan eins og
nú tíðkast um útsvör.
3. Upphæð tekjuskattsins yrði
ákveðinn hundraðshluti af
nettótekjum einstaklings að
frádregnum persónufrádrætti.
Eðlilegt mætti teljast að skatt
urinn næmi um 40% og ekki
yfir 43% þannig að einstakl-
ingar sem reka atvinnufyrir-
tæki í eigin nafni og fyrir eig-
in áhættu, sætu við sama borð
og félög að því er skatt-
greiðslu varðar. Jafnframt
yrðu felldar niður allar sér-
reglur um sérstaka frádrætti
af tekjum, sem nú eru í gildi.
4. Skattur þessi yrði innheimtur
beint, þ.e. honum yrði haldið
eftir af launagreiðendum við
útborgun launa og myndi sú
framkvæmd tiltölulega einfalt
mál eftir að búið væri að af-
nema hina stighækkandi skatt
stiga.
Með reglum þessum mundi fást
grundvöllur fyrir skattheimtu,
sem samræmdist réttlætisvitund
skattborgaranna og vænta mætti
þess að undandráttur á framtöl-
um mundi falla niður, enda sjálf-
sagt að því yrði fylgt eftir af
hálfu skattyfirvalda að ekki yrði
undan dregið í þeim tilfellum þar
sem ekki er um beinar launa-
greiðslur að ræða og skattinum
haldið eftir beint af launagreið-
endum við útborgun launa.
Tekjur ríkis og sveitarsjóða
Nú er eðlilegt að vakni sú
spurning, ef skera á þannig niður
tekjuskatt af tekjum einstakl-
inga, hvernig eigi að afla aukinna
tekna til ríkissjóðs og annarra
opinberra sjóða af tekjum borg-
aranna? Þessu er auðsvarað:
Þeirra á ekki að afla.
Á undanförnum árum hefur sú
stefna einatt verið ríkjandi við
samningu fjárhagsáætlunar bæði
fyrir ríki og bæjarfélög, að hin-
ar einstöku stofnanir eða stjórn-
valdsgreinar eru látnar leggja
fram einskonar óskalista um það
fé, sem þeir þurfi að hafa undir
höndum á næsta reikningsári.
Slíkir óskalistar einstakra hliðar-
greina stjórnvaldanna eru siðan
lagðir saman og útkoman er fjár-
hagsáætlun næsta árs. Teknanna
til að mæta slíkum fjárhagsáætl-
unum er síðan aflað með góðu
eða illu af tekjum skattþegnanna.
Það er augljóst að þessi gerð
fjárhagsáætlana getur aðeins
staðizt svo lengi sem gjaldþol
skattþegnanna stendur undir hin-
um auknu álögum. Það er því
nauðsynlegt að fjársýslunarmenn
ríkisins og bæjarfélaga geri sér
ljósa grein fyrir því að lengra
verður ekki haldið og að fjárhags
áætlanir verði að byggjast á því
sjónarmiði einu að menn sníði
sér stakk eftir vextL
Takmörkun „óeðlilegrar“
eignasöfnunar
Nú er vitað að aflageta manna
Önundur Ásgeirsson.
er mjög mismunandi. Sumir eru
sniðugir og snjallir fjáraflamenn
og afla sér hárra tekna en öðrum
er ósýnt um eigin fjármál. Það
kann því að vera að þótt 40—43%
heildartekjuskattur hljóti al-
mennt séu að teljast hámarks-
skattur af tekjum, geti einstaka
menn, sem eru góðir fjárafla-
menn, aflað sér verulegra eigna.
En tilgangurinn með sanngjarnri
skattamálastefnu er einmitt sá að
nýta fjáraflagetu slíkra einstakl-
inga. Þeim mun meiri tekna, sem
einstaklingurinn getur aflað sér,
þeim mun meiri skatt greiðir
hann og þeim mun meira gagn
gerir hann samborgurum sínum
og þjóðfélaginu í heild.
En þjóðfélagið hefur önnur ráð
til þess að takmarka „óeðlilega"
eignasöfnun og þá fyrst og fremst
í sambandi við reglur um erfða-
fjárskatt. Kæmi mjög til athugun
ar að hafa erfðafjárskatt stig-
hækkandi, ekki aðeins eftir erfð-
um þannig að útarfar borguðu
hærri skatt en nákomnir erfingj-
ar, heldur einnig eftir erfðafjár-
hæð erfingja. í þessu sambandi
e rrétt að taka fram, að erfðafjár-
skatt á að sjálfsögðu að leggja á
einstaka erfðafjárhluta en ekki
dánarbú í heild sinni. Ennfremur
að sanngjarnt gæti talizt, ef um
einn tekjuskatt er að ræða, að
erfðafjárskatti yrði einnig skipt
á milli ríkissjóðs og bæjarfélaga
í sömu hlutföllum og giltu um
skiptingu tekjuskatts.
Eignarskattur og eignarútsvör
Af fyrstu kr. 100.000.00 ................... enginn eignarskattur
Af næstu kr. 500.000.00 ................... greiðast 5 pro mille
Af næstu kr. 500.000,00 ................... greiðast 9 pro mille
Af skuldlausri eign yfir kr. 1.100.000.00 .... greiðast 12 pro mille
Um eignarútsvar gilda eftirfarandi reglur:
Af kr. 40.000.00 til kr. 70.000.00 greiðast
Af kr. 70.000.00 til kr. 100.000.00 greiðast
Af kr. 100.000.00 til kr. 150.000.00 greiðast
Af kr. 150.000.00 til kr. 200.000.00 greiðast
Af kr. 200.000.00 til kr. 250.000.00 greiðast
5 pro mille
6 pro mille
7 pro mille
8 pro mille
9 pro mille
Af eign yfir kr. 250.000.000 .....greiðast 10 pro mille
Um tekjur af eignum einstakl-
inga gildir sú regla að þær eru
lagðar við aðrar tekjur einstakl-
ingsins áður en skattgjaldstekjur
eru fundnar og skattur reiknað-
ur. Eignarskattur og eignarútsvar
er því í raun aðeins viðauki við
tekjuskatt og tekjuútsvar, sam-
kvæmt núverandi framkvæmd,
enda þótt þessi gjöid séu frá-
dráttarhæf á móti tekjum á
næsta skattári. Um eignarskatt,;
gilda nú eftirfarandi reglur:
Hér er í öllum tilfellum átt við
hreinar, skuldlausar eignir.
Bæði eignarskattar og eignar-
útsvör eru stighækkandi og sam-
anlögð upphæð þeirra er þannig
2.2% af skattgjaldseign í hæstu
skattflokkunum.
Augljóst er að stighækkun
eignarskatts og eignarútsvars á
mjög vafasaman rétt á sér og er
í rauninni mesta fásinna. Ekkert
samband er milli mats eignanna
og þeirra tekna, sem þær gefa af
sér. Þannig getur lítil eign gefið
af sér verulegar tekjur og stór
eign gefið af sér litlar tekjur, og
er því hið opinbera mat á þess-
um eignum enginn mælikvarði á
þær tekjur, sem eignirnar gefa
af sér, og því ósanngjarnt að
miða skattskyldu við þetta mat.
Um matið sjálft er það að segja
að það er mjög úrelt og mun mat
á fasteignum í Reykjavík nema
um það bil 7-—8% af brunabóta-
mati eða kostnaðarverði eigna.
Má því segja að framkvæmd við
álagningu þessara gjalda er mjög
á reiki.
Hinn raunverulegi skattgrund-
völlur í sambandi við eignir er
að sjálfsögðu þær tekjur, sem
eignirnar gefa af sér. Samkvæmt
núverandi framkvæmd eru tekj-
ur einstaklinga af eignum þeirra
lagðar ofan á aðrar tekjur áður
en tekjuskattur eða tekjuútsvar
er reiknað, og þar metð eru eign-
ir þeirra skattlagðar með öðrum
tekjum. Virðist sú skattheimta
vera fullnægjandi og ekki ástæða
til að taka þessa aukaskatta af
eignum, enda augljóslega um tví-
sköttun að ræða af tekjum þeim,
sem eignirnar gefa af sér, að því
er eignarskatt og eignarútsvar
varðar.
B. ÓEÐLILEGUR AÐBÚN-
AÐUR EIGENDA HLUTA-
FJÁR í HLUTAFÉLÖGUM
Því hefur iðuglega verið hald-
ið fram í dagblöðum á undan-
förnum mánuðum að breytingar
þæh, sem gerðar hafa verið á
skattalöggjöfinni að undanförnu,
séu þannig að hagkvæmt sé að
reka stór hlutafélög með fjölda
hluthafa.
Það er að visu rétt að það
mundi þykja hagstætt frá sjónar-
miði hlutafélaganna að fá lagt
fram hlutafé samkvæmt reglum,
sem um það eru settar í núver-
andi lögum um tekjuskatt og
eignarskatt, en samkvæmt 17. gr.
þeirra laga er heimilt að greiða
10% arð af hlutafé og draga frá
tekjum. Á hitt verður einnig að
líta, hvort hagstætt sé fyrir hlut-
hafann að leggja fram fé sitt og
binda í hlutafélögum með þeim
skilmálum, sem um það gilda, og
tel ég að víðs fjarri sé að þannig
sé um hnútana búið að þetta telj-
ist hagsætt. Skal þetta því rakið
hér nánar:
Tekið skal hér það dæmi að
einstaklingur leggi fram kr. 100.-
000.00 sem hlutafé í hlutafélagi.
Tekjur hans af hlutafjárframlagi
þessu, eða hinn árlegi arður,
nemur samkvæmt 17 gr. tekju-
skattslaganna 10% eða kr. 10.-
000.00 og, ef gengið er út frá því
að hluthafinn sé í hæsta tekju-
skala, þ.e. hafi tekjur yfir kr.
174.000.00 og greiði hæsta eignar-
skatt og eignarútsvar, sem telja
verður eðlilegt um sdíkan hlut-
hafa, verða opinber gjöld, sem
lögð eru á arð hans, svo sem hér
segir:
Hluthafi heldur þannig eftir
kr. 2.100.00 af kr. 10.000.00 tekj-
um sínum, allt annað hefur farið
í opinber gjöld.
Arðbæri hlutafjárframlags hlut
hafans nemur þannig 2.1% á ári,
sem hlýtur að teljast harla lítið
þegar tillit er tekið til þess að
sparifjáreigendur hafa nú 9%
skattfrjálsa vexti af innlögum sín
um í sparisjóðsreikninga, sem
bundnir eru aðeins til árstima.
Því er stundum haldið fram að
bæta megi hluthafa upp þessa
litlu arðgreiðslu með því að
greiða hærri arð af hlutafé. Skal
því tekið það dæmi að hlutafé-
lagið greiddi tvöfaldan ofan-
greindan arð, þ.e. greiddi 20%
arð miðað við hlutafé. Hluthafi
mundi þá greiða sama tekjuút-
svar og sama tekjuskatt, þ.e. kr.
5.700.00 af síðari kr. 10.000.00, en
hinsvegar ekki greiða neinn eign
arskatt og ekkert eignarútsvar til
viðbótar. Með þessu móti kæmist
hluthafinn upp í það að halda
eftir af hlutafé sínu 6.4% af fram
lögðu fé sínu.
Hinsvegar mundu hin siðari
10%, sem hlutafélagið greiddi í
arð, verða skattskyld hjá hiuta-
félaginu sjálfu og félagið því
greiða ca. 43% af þeirri arð-
greiðslu í opinber gjöld. Nemur
þannig skattgreiðsla hluthafans
og hlutafélagsins nákvæmlega
sömu upphæð og viðbótararð-
greiðslan nemur.
Þess er ekki að vænta að hægt
sé að byggja upp stór hlutafélög
á þessum grundvelli og óhjá-
kvæmilegt hlýtur að teljast að
þessar reglur verði endurskoðað-
ar. Takmörkunin um að greiddur
arður megi aðeins nema 10% af
hlutafé, svo sem ákveðið er í 17.
gr. tekjuskattslaganna, er í
fyllsta máta óeðlileg. í fyrsta lagi
vegna þess að arðurinn er skatt-
lagður hjá hluthafanum og í öðru
lagi frá því sjónarmiði að slík
takmörkun hlýtur að verka mjög
ákveðið í þá átt að hvetja til þess
að hluthöfum sé greiddur arður
án þess að hann sé talinn fram,
þ.e. að hvetja til skattsvika. Ef
um einhverjar takmarkanir ætti
að vera að ræða, væri eðlilegra
að slíkar takmarkanir væru mið-
aðar við ákveðinn hundraðshluta
af nettótekjum félags, þannig að
hluthafar gætu vænzt þess að fá
verulegan arð af hlutafé sínu á
þeim tímum þegar félagið skilar
góðum hagnaði, þó þeir hinsveg-
ar verði að hlita því að fá engan
arð þegar ekki er um neinn hagn-
að að ræða.
, —★ —
Eg hef talið nauðsynlegt að
vekja athygli á ofanrituðu mál-
efni, því svo virðist sem mörgum
sé algjörlega ókunnugt um þá
galla, sem að ofan eru gerðir að
umtalsefng eða a.m.k. láta þeir
sem svo sé.
Ég vil einnig taka fram að
þetta er ekki.ritað til áfellis þeim
mönnum, sem nú hafa með hönd-
um opinbera fjármálastjórn, og
ég tel að í tíma núverandi ríkis-
stjórnar hafi verulega á unnizt í
bættu skipulagi þessara mála.
Það væri nær að segja að einmitt
vegna þess að þegar hefur allvel
verið gert, mætti e.t.v. vænta
þess að unnt verði að bæta einn-
ig um að því er ofangreind atriði
varðar, og er vafasamt að nokkr-
um sé betur til þess treystandi en
núverandi fjármálaráðherra c.3
hafa forgöngu í því efni.
Tekjuskattur 27% af kr. 10.000.00 .........
Tekjuútsvar 30% af kr. 10.000.00 ..........
Eignarskattur 12 pro mille af kr. 100.000.00 .
Eignarútsvar 10% pro mille af kr. 100.000.00
7
kr. 2.700.00
kr. 3.000.00
kr. 1.200.00
kr. 1.000.00
Kr. 7.900.00