Morgunblaðið - 30.11.1966, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 30. nóv. 1966

Framhald af bls. 1.
misjafn, heyfengur misjafn, tíð-
arfar ólíkt og annað, sem við
allir þekkjum. Þessar miklu
sveiflur á okkar atvinnuvegum
hljóta að sjálfsögðu mjög að hafa
áhrif á efnahagsþróunina og þó
ekki síður hitt, sem einnig veld-
*ur miklu um, að atvinnuvegirn-
ir gefa ákaflega misjafnlega mik
inn arð af sér. En eðlilegt er, að
menn sækist eftir sem jöfnust-
um tekjum og þeir, sem telja
sig verða afskipta, reyna því að
gera það, sem í þeirra valdi
stendur til þess að fá hlut sinn
fcættan miðað við hina, sem bet-
ur mega hverju sinni. Þetta verð
ur þeim mun meira áberandi
og 'reynir frekar á, þegar lang-
vinn velgengni á sér stað hjá
einhverjum atvinnugreinum um
frám flestar hinna. Þessi ein-
kenni hafa mjög lýst sér nú á
seinni árum og þá er það eink-
um sú gerbreyting, sem orðið hef
ur á síldveiðum, sem úrslitaþýð-
ingu hefur haft fyrir okkar efna
.jiagsþróun. Við munum allir þau
ár, og það þarf ekki að líta langt
aftur 1 tímann, þegar síldveiðar
voru hér nánast sagt litlar sem
engar ár eftir ár. Þó að mikið fé
hefði verið lagt fram til að afla
síldar með káupum á veiðiskip-
um, með byggingu verksmiðja í
landi og öðrum ráðstöfunum, liðu
mörg ár svo, að þetta fé kom að
litlu sem engu gagni. Og enn
eru það heilir landshlutar, sem
áður fyrri höfðu mikla vel-
gengni af síldveiðum, sem þeir
njóta nú lítt eða ekki. Aftur á
móti hefur síldin veiðzt meira en
nokkurn mann gat grunað út af
Norðausturlandi hin síðustu ár
og á köflum éinnig hér fyrir Suð
urlandi og Suðvesturlandi. En
fyrst og fremst er það hin mikla
veiði fyrir austan, sem gerbreytt
hefur tekjumöguleikum, ekki
einungis síldarstarfsfólks, útvegs
manna sjómanna, verksmiðju-
fólks og annarra, sem að þessari
^tarfsgrein vinna, heldur hafa
þessi miklu vppgrip orðið til
þess að auka tekjur landsfólks-
ins í heild, svo að verulega mun-
ar um. Þessi breyting hefur orð-
ið enn áhrifaríkari vegna þess að
samfara mjög aukinni veiði hef-
ur a.m.k. hin síðustu missiri verð
lagsþróun verið íslendingum hag
stæð varðandi síldarafurðir, þ.e.
a.s. þangað til nú á þessu árL
Óhagstæð verðlagsþróun.
í stað hagstæðs verðlags áður,
hafa síldarafurðir, einkum síldar
mjöl og síldarlýsi fallið mjög
verulega í verði, þannig að telja
mætti til hreinnar ógæfu og hefði
riðið þessum atvinnuvegi að
fullu, ef veiðin hefði ekki reynzt
jafnmikil, sem raun ber vitni.
Segja má, að veiðimagnið eða
aflamagnið bæti að verulegu
leyti upp það tjón, sem síldveið
arnar hafa orðið fyrir vegna
verðfalls á þessu ári. Ekki svo að
skilja, að hægt sé að segja, að
síldarafurðir séu í sérstaklega
lágu verði. Það er meira verð-
breytingin sem hér kemur fram.
Það, hversu þeir höfðu komizt í
hátt verð áður, hversu fallið á
afurðunum verður snöggt og mik
ið, er mjög lagað til þess að valda
verulegri röskun á högum allra
þeirra, sem sitt eiga undir síld-
inni og þá þar með þjóðarheild-
arinnar, samkv. því, er ég áður
sagði.
• Þessar miklu tekjur, sem menn
hafa haft af síld undanfarin ár,
hafa svo leitt til aukinnar kröfu
gerðar annarra stétta, sem hafa
a.m.k. að nokkru viljað nálg-
azt þær tekjur, sem menn hlytu
af því að starfa við síldarútveg-
inn. Allir viðurkenna raunar, að
það sé eðlilegt, að sjómenn, sem
mikið leggja á sig og lifa í hættu
og við erfiðari kjör en aðrir, beri
meira úr býtum, en hitt er einnig
eðlilegt, að menn vilja ekki, að
munurinn á afkomu verði allt
of mikill, enda er sumpart í lög-
gjöf fyrirmæli um það, að tekj-
ur þýðingarmikillar stéttar í
landinu, bænda, eiga beinlínis að
miðast við tekjur annarra stétta,
þannig að þetta sjónarmið er við
urkennt af löggjafanum og hef
ur lengi verið, eða a.m.k. nú í
nær aldarfjórðung. Það hefði þó
verið erfitt að standa undir þeim
hækkunum, sem menn þannig
hafa talið eðlilegt að fá á sínu
kaupgjaldi, lífskjarabótum eða
hvernig við viljum orða það, ef
ekki hefði einnig verið samfara
hagstæðu verðlagi á síldarafurð-
um hin síðari ár hagstætt
verðlag á bolfiski, fyrst og
fremst saltfiski ekki eins gott á
skreið, en einnig allhagstætt og
stundum mjög hagstætt verð á
hraðfrystum fiski. Nú hefur á
þessu ári einnig orðið breyting
að þessu leyti, þannig að þær
höfuðútflutningsafurðir lands-
manna, annars vegar síldarafurð
irnar og hins vegar hraðfrysti
íiskurinn hafa fallið í verði. Síld
arafurðirnar miklu meira, hrað-
frysti fiskurinn minna og svo,
að umdeilanlegt er, að hve miklu
leyti verðfallið er enn farið að
koma niður á framleiðendum hér
innanlands; þrátt fyrir það, að
sannanlegt sé, að vissar verð-
breytingar hafi orðið. Þessar verð
breytingar eru þó, að því er
menn enn hafa fregnir af, mun
minni heldur en verðbreytingarn
ar hjá síldinni, en eru einnig al-
varlegar og alvarlegri en ella af
því að hraðfrystihúsin áttu áður
í vök að verjast og sá bátafloti,
sem fyrir þau hefur fiskað, svo
að ekki sé talað um togarana.
Þeir eru í sérstöðu að þessu’ leyti
vegna þeirrar samkeppni, sem
þessir aðilar hafa orðið að halda
uppi við síldveiðarnar, sem hef-
ur aftur leitt til þess að mun
minni stund hefur verið lögð
á þorskveiðar heldur en áður.
Efnivaran þar af leiðandi minni,
sem í hraðfrystihúsin fæst og
mikið af hinum dugmiklu sjó-
mönnum, sem áður lögðu fyrst
og fremst fyrir sig bolfiskveiðar
eða þorskveiðar, leggur nú höf-
uðstund á síldiveiðarnar. Allt er
þetta lagað til þess að hafa mikil
áhrif og verður ekki framhjá því
komizt, þegar litið er á þróun
okkar efnahagslífs. Þær verð-
hækkanir, sem hér hafa orðið inn
anlands síðustu 2—3 ár standa
í nánu sambandi við þessa þróun,
sem ég hef nú lítillega rakið, þó
að fleiri atriði komi þar einnig
að sjálfsögðu til. Þessi þróun hef
ur ekki orðið til þess að skapa
okkur teljandi örðugleika út á
við meðan þessar verðhækkanir
stóðu og hið háa verðlag var
greitt fyrir afurðirnar. En vegna
þess hversu miklir baggar hlóð-
ust á þessar útflutningsgreinar
í kaupgjaldi og öðrum kostnaði,
verða þær skjótt varar þess og
lenda í örðugleikum, þegar slík
gjörbylting á sér stað í verðlagi
eins og nú hefur fram komið.
Og einmitt af.því að allur al-
menningur, launþegar og aðrir
hafa fyllilega fengið sinn hlut af
vaxandi þjóðartekjum undanfar-
in ár, þjóðartekjum sem fyrst og
fremst hafa vaxið af þeim ástæð
um, sem ég hef stuttlega greint,
er eðlilegt, að menn verði nú
einnig skjótlega að taka tillit til
þeirra breytinga, sem þannig
hafa orðið á verðlagi útflutnings
vörunnar. Enda má í raun og veru
segja, að það gangi kraftaverki
næst, að stór atvinnugrein, kostn
aðarsöm og þar, sem mikið hlýt
ur ætíð að fara í súginn eins og
við síldveiðar, skuli þó standast
eftir þetta mikla verðfall, sem
orðið hefur. Og skýringin á því
er, eins og ég segi, aflamagnið,
sem er svo mikið, að það bætir
upp verðhrunið og er mun meira
heldur en menn fyrir fáum ár-
um, jafnvel 1—2 missirum, hefðu
talið líklegt, að hér gæti fengizt.
En þarna eiga hraðfrystistöðvarn
ar, vinnslustöðvar og útvegs-
menn við sýnu meiri örðugleika
að etja, eins og ég áður sagði.
Nú er það að vísu svo, að enn
liggur ekki fyrir, hve þeir örð-
ugleikar eru miklir. Bæði hygg
ég, að nokkuð sé nú á huldu um
afkomu hraðfrystiiðnaðarins í
heild á undanförnum árum, þó
að yfirleitt muni hann hafa kom-
izt skaplega af, en eins er það
ekki enn ljóst, hversu mikið eða
alvarlegt þetta verðfall á hrað-
frysta fiskinum er, þó að það sé
vafalaust nokkuð. En hvað sem
því líður, er ljóst, að sá atvinnu
vegur muni ekki þola nýjar álög
ur, nýjar kauphækkanir eða ann-
an aukinn tilkostnað og hið
sama gildir þá því fremur um
síldveiðarnar, eins og Ijóst má
vera. En þessar hafa verið okkar
tvær aðaltekjulindir á undanförn
um árum. Úr því að svo er kom-
ið, er eðlilegt, að gerðar séu
ráðstafanir til að firra þessa
þýðingarmiklu atvinnugreinar,
sem segja má, að þjóðlífið eigi
meira undir nú en nokkrum öðr
um, skakkaföllum. Það má e.t.v.
deila um, hversu þær ráðstafan-
ir þurfa að vera róttækar, og ég
tek fram, að enn er ekki svo, að
öll kurl séu komin til grafar,
þannig að menn geti í heild átt-
að sig á öllum einstökum atrið-
um í þessum efnum, en víst er,
að minni ráðstafanir en þær, sem
í þessu frv. eru ráðgerðar nægja
ekki.
Ríkisstjórninni hefur - verið
það ljóst, frá því þessi umbreyt-
ing varð á sl. sumri, að ráðstaf-
anir í svipaða átt, eins og hér er
nú lagt til að lögfesta, yrði að
gera. Það hefur áður komið fram
í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar á sl. hausti, þegar þing
kom saman m.a. með stóraukn-
um niðurgreiðslum á vöruverði
og hækkunum á fjölskyldubót-
um til þess að halda vísitölu og
verðlagi niðri, en segja má, að
þær ráðstafanir séu beinn þátt-
ur í þeim ráðagerðum, sem fram
er haldið með þessu frv.
Viðræður við verkalýð
og vinnuveitendur.
Við höfum þegar nú um
nokkrar vikur haft samráð bæði
við verkalýðshreyfinguna og
samtök vinnuveitenda og ein-
staka undirdeildir í þeim stéttar
hópum báðum, ef svo má segja,
um það, hvernig bregðast ætti
við því nýja vandamáli, sem hér
blasir við. Og ætlan okkar var í
fyrstu sú, og sú sem ég hefði
talið æskilegasta, að reyna að ná
samkomulagi við aðalatvinnu-
stéttir landsmanna um verðstöðv
un og kaupgjaldsstöðvun um
svipað tímabil eins og verð-
stöðvunarheimildin í þessu frv.
nær til. En sannast bezt að segja
hefur slíkt samkomulag enn
ekki tekizt. Ég vil þó taka alveg
skýrt fram, að viðræður okkar
við fulltrúa verkamanna og for
seta Alþýðusambandsins hafa
verið mjög vinsamlegar og lýst
skilningi þessará aðila á þeim
vanda, sem nú steðjaði að, en
þeir hafa talið, að enn væru of-
mörg óviss atriði, sem ekki væri
hægt að áíta sig á til hlítar, til
þess að þeir teldu sér fært að
setjast að eiginlegri samnings-
gerð um þessi mál. Það er ekki
mitt að segja til um, hvað þeir
muni telja sér fært, áður en yfir
lýkur, en vitanlega væri það
langæskilegast og mest öryggi
í því fólgið, ef þessir aðilar teldu
sér fært að gera bindandi samn-
ing um kaupgjald til nokkurra
mánaða, um festingu kaupgjalds
fram yfir rnitt næsta ár, eða helzt
til 31. október. En jafnvel, þó að
slíkt takist ekki, er á hitt að líta,
að sama gagni að nokkru, þó
ekki til hlítar, kæmi það, ef
takast mætti að skapa festingar-
ástand þetta tímabil, í hvaða
formi, sem það yrði ofan á að
slíkt mætti verða. Atvinnurek-
endur sjálfir töldu sér þann kost
vænztan, án beins atbeina ríkis-
stjórnar eða ríkisvaldsins á sl.
sumri, að gera samning einung-
is frá því í júní fram til 1. okt.
og töldu sér þá enn fært að
hækka kaupgjald um 3,5%. Ég
hefði þá talið miklu æskilegra að
samið væri til eins árs, en verka
lýðurinn lét þess engan kost og
atvinnurekendur töldu þá .slíkan
samning til skamms tíma vera
betri en engan samning. Síðan
má segja að samningslaust hafi
verið, en þó hafi ríkt sæmileg
kyrrð, og viðfangsefnið hlýtur
að verða áð skapa skilyrði fyrir
samningsgerð, til eins árs
ef hún er möguleg, en
ef ekki, þá að minnsta
kosti til eins langs tíma og frek-
ast eru föng á. Við höfum einnig
haft um þetta mál, eins og ég
sagði, samráð við fulltrúa vinnu
veitenda og einstaka hópa úr
þeirra röðum. — Þeir hefðu vafa
laust talið æskilegra að alhliða
samningar kæmust á"og vitanlega
er það, að kaupmenn bæði verzl
unarráð, stórkaupmenn, smákaup
menn og eins iðnrekendur,
eru auðvitað ekki hrifnir
af slíkri verðbindingu
sem hér er ráðgerð, en þó hygg
ég, að þeir skilji nauðsyn þess,
að eittíhvað í þá átt sé gert, eins
og nú horfir, þó að þeir vafa-
laust, að minnsta kosti flestir
hefðu kosið að geta náð um það
frjálsu samkomulagi annars veg-
ar við ríkisvaldið og hins vegar
við verkalýðinn. En þar sem
verkalýðurinn hefur ekki enn
talið sig fúsan eða reiðubúinn
til samningagerða, en hins vegar
nauðsynlegt að ótvíræð heimild
til verðstöðvunar væri fyrir
hendi, jafnvíðtæk og í þessu frv.
er ráðgert, taldi ríkisstj. ekki
fært né rétt að bíða með að bera
þetta frv. fram. Það er von
okkar, að það geti orðið til þess.
að undirbúa frekari samnings-
umleitanir og vonandi samnings-
gerð, skapa það andrúmsloft,
sem nauðsynlegt er til þess að
það öryggi fáist í þessum efnum,
sem ég áður lýsti og varðar
miklu að geti staðið nokkra hríð.
En eins og fram kemur í frv.
er það forsenda fyrir því að
beitt verði heimildinni til verð-
stöðvunar, að ekki verði kaup-
hækkanir, er geri verðstöðvun-
ina óframkvæmanlega. Hér er
auðvitað nokkuð matsatriði á
ferðum, svö sem eðli máisins
samkvæmt hlýtur að verða, en
vitanlega skilja allir, að aimenn-
ar kauphækkanir, mundu kippa
grundvellinum undan þeirri til-
raun, sem hér er verið að gera.
Það má þá einnig halda því fram,
að hreinlegra hefði verið að bera
fram till. um bindingu á kaup-
gjaldi einnig. Slíkt hef ég, og
enginn í ríkisstj., ekki talið eðli-
legt eða fært, þegar af þeirri
reynslu, sem öll slík bindingar-
áform hafa áunnið sér hér. Ég
hygg, að ef verulegur árangur
eigi að nást, sé skilyrði
þess, að það sé Skilningur hjá
hinum fjölmennu almannasam-
tökum, að hér sé um nauðsynja-
mál að ræða, sem þau verði sjálf
að eiga þátt í að leysa, og það
mundi einungis verka til ills
eins, ef beita ætti ófyrirsynju
lögþvingun, svo mjög sem þessi
samtök eru þvílíkum afskiptum
ríkisvaldsins andvíg.
Um efni frv. í einstökum atrið-
um sé ég ekki ástæðu til að fjöl-
yrða. Það skýrir sig sjálft. Það
er víðtæk heimild til handa
ríkisstj. til að stöðva verðhækk-
anir. Þar er ákvæði um, að ef
þessari heimild verði beitt, eigi
stöðvunin að gilda frá því, að
frv. var lagt fram á Alþ., en
slíkt er nauðsynlegt, til þess að
ekki verði farið í kring um á-
kvæði frv. og þau gerð að engu,
og þá eru einnig heimildir til
þess að gerðar verði ráðstafanir
til að halda í sama gjaldstiga og
sl. ári, gjöldum til sveitarfélaga,
bæði útsvörum, aðstöðugjaldi og
öðrum þeim gjöldum sem sveit-
arfélög og raunar aðrir opinber-
ir aðilar hafa vald til að inn-
heimta.
UMRÆÐUR
Eysteinn Jónsson (F): Þetta
frumivanp fjallar vissulega ekki
um kjarnan vandans, sem er m.
a. vandamál sjálfra atvinnuveg-
anna, þ.e. viðureignin við þá
stórfelLdu dýrtíð, sem á eftir að
koma upp á yfirborðið, þótt
reynt sé að fela hana. Hann er
einnig fólginn í sjálfheldunni,
sem ríkisibúskapurinn er kom-
inn í, vegna óðaverðbólgunnar.
Þetta frumvarp er ekki frum-
varp um verðstöðvun, heldur
frumvarp um verðlagseftirlit á
samia grunni og núverandi lög
um verðlagseftirlit fjalla um, ef
undan eru skilin ákvæðin, sem i
þessu frumvarpi eru og fjalla
um iheimild til að foanna hækkun
á gjiöldum til sveitarfélaga. Ég
fæ ékki betur séð, en hæstvirt
ríkisstjiórn skorti ekki heimild
til verðlagseftirlits. Hins vegar
hefur hún síféllt hrósað sér a£
þvi, að hún leysti vörur undan
verðliags.ákvæðum, enda væri það
hagkvæmast fyrir land og þjóð.
Það hljóta því að vera þung spor,
þegar forsætisráðherra lýsir þvi
yf-ir, að taka þurfi nýja stefnu,
eftir að hafa fylgt hinni stefn-
unni í átta ár.
Veiðbólgan hefur vaxi’ð þrisv-
ar til fjórum sinnum meira htér
en í helztu viðskiptalöndum okk-
ar, og það er helzta orsöikin til
vandræða atvinnuveganna, og ef
þessi þróun hefði ekki gerzt,
stæðu þeir betur að vígi, En ntú
berjast allir útfilutningsatvinnu-
vegirnir í bökkum, og útflutn-
ingsmöguleikar þeirra eru í raun
eyðilagðir. Og samt ihefur sára-
lítið hækkað kaupmáttur launa á
þessu tímafoili, þrátt fyrir auknar
þjóðartekjur. Fyrirtæki eiga
mjög erfitt með að greiða kaup,
þannig, að dýrtíðin er enn ekki
öll komin inn í verðlagi’ð. Þess
vegna hljóta launþegar að knýja
á til leiðréttingar kjörum sínum.
Það sjá allir, að svona getur
þetta ekki staðið .til lengdar, og
eins hljóta allir að viðurkenna,
að það getur tekið Langan tíma
að leiðrétta þessa skekkju. Ef
við víkjum að ríkisbúskapnum,
blasir við, því miður, a'ð ekki
eru horfiur á öðru en því, en
ríkisútgjöLdin hækki um a.m.k.
einn milljarð. Niðurgreiðslur eru
nú þegar komnar upp í 750 millj.
ef miðað er við heiit ár, og eru
þá ekki með taldar niðurgreiðsl-
ur á smjöriíki og saltfiski. í'fjár-
Lög vantar nú 252 miilj. til nið-
urgreiðslna, og er þá ekki með-
talin niðurgreiðsla á saltfiski og
smjörlíki. Þá hafa fjölskyldu-
bætur einnig verið hækka’ðar um
32 milij. Þá kemur einnig tii út-
gerðin, og það eru engir smá-
munir, sem þangað verða að
fara, ef ekki á að hengja alla út-
gerð hægri hengingu. Ég þori
ekki að nefna neinar tölur, en
víst er að þær skipta hundruðum
milljióna, og þá eru ríkisiútgjöld-
in komin upp í fimm milljarða,
Og hvar ætlar riíkisstjórnin að
fá þessa fimm milljarða? Það
verður aldrei fLutt inn svo mikið
af tertubotnuim, áð stjórnin fái
þár fié.
Gylfi Þ. Gíslason (A): Ég tel
rétt, að það komi fram, að AI-
þýðuflokkurinn styður einhuga
þessa stefnu, og á 31. filokksþingi
ALþýðuflokksins var einróma
samfþykkt að styðja þessa stefnu.
Ef framleiðslukostnaður hækkar
meir innanlands, verður það til
þess, að útflutningur minnkar,
og þá versna lífskjör almenninga
í landinu. Það ríður þvá mikið 4.
að menn sameinist í lausn þessa
vanda. Og mér er miki’ð til efis,
að almenningur og jafnvel þing-
menn geri sér næga grein fyrir
því, hvað hefiur gerzt.
Miðað við verðlag 1965 er heild
arframleiðsla sjávarafurða nú 80
millj. kr. minni en á sama tíma
í fyrra. Og ef borið er saman
meðalverð þessa árs og þess síð-
asta sézt, að það hefur hækkað
um 2%. Hvernig er verðlag i
dag, ef verðið nú hefði gillt allt
árið? Þá væri þorskverðið 3—4%
meira heldur en í fyrra, en hin3
vegar verð á loðnu og síld hefði
lækkað um 28%, þannig að heild
arlækkunin væri 13%. Og fróð
legt væri að umreikna þetta i
Framhald á bls. 23