Morgunblaðið - 01.05.1968, Blaðsíða 12

12
MORGU NBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR, 1. MAÍ 1968
Friðleifur I. Friðriksson vörubílstjóri:
Sigrast verður á tíma-
bundnum erfiðleikum
ÞAð ER öðruvísu umhorfs nú, í
íslenzku atvinnu og efnahags-
lífi á þessum hátíðisdegi verka-
lýðssamtakanna en verið hefur
síðustu nær þrjá áratugina.
Við höfum búið við sívvax-
andi velgengni frá ári til árs,
og erum orðin því svo vön að
geta ráðist í, og veitt okkur
flést af því sem hugurinn girn-
ist, að við trúum því vart enn,
og allra sízt yngri kynslóðin, að
þetta velgengistímabil geti tekið
enda.
Það er ekki langt síðan að
allar vinnufærar hendur í þjóð-
félaginu höfðu meir en nóg að
starfa, það varð líka að flytja
inn í landið erlendan vinnu-
kraft í þúsunda tali, svo hægt
væri að halda aðal atvinnuvegi
þjóðarinnar gangandi.
r Nú í fyrsta sinn um langt
árabil horfumst við í augu við,
höfuðfjanda allra vinnufærra
manna — samdrátt og minnkandi
eftirspurn eftir vinnuafli og þó
í litlum mæli sé, þá hefur þó
örlað á algjöru atvinnuleysi hjá
mismunandi stórum hópum
manna í flestum starfsgreinum
launþegasamtakanna.
Orsakanna er ekki langt að
leita, harður vetur, fádæma ótíð
og aflatregða, ásamt vaxandi
örðugleikum á sölu íslenzkra af-
urða á erlendum mörkuðum, til
dæmis skreið, ull, gærum o. fl.
landbúnaðarafurðir. Einnig ört
fallandi verðlag á nær öllum
okkar útflutningsvörum, sem
hlýtur óhjákvæmilega að hafa
örlagarík áhrif á allt atvinnu-
'og efnahagslíf þjóðarinnar.
En hvernig erum við þá und-
ir það búin, að takast á við
þessa erfiðleika? Við höfum á
undanförnum árum tamið okkur
lifnaðarhætti, sem í flestu líkj-
ast lifnaðarháttum háþróaðra og
auðugra milljóna þjóða. Það
væri vissulega ástæða til að
gleðjast yfir þessu ef við hefðum
haft efni á því. En höfum við það
þegar betur er að gáð? Tökum
t.d. húsnæðismálin. Það gengur
ævintýri næst, að sjá hve mikið
af stórhýsum og glæsilegum í-
búðarhúsum, hafa risið upp um
land allt á rúmum áratug og þá
ekki hvað sízt í Reykjavík.
Vissulega er gaman að geta
sýnt þetta útlendingum sem
hingað koma, sem dæmi um fram
tak og glæsibrag fámennrar þjóð
ar. En hefur ekki hraðinn og
fjárfestingin verið of ör?
Það eru ekki nema tæplega
fjórir áratugir síðan meginn
hluti alþýðu þessa lands, varð
að búa í litlum og þröngum
timburhjöllum, og jafnvel torf-
kofum. Þess voru mörg dæmi að
5—7 manna fjölskyldur byggju
í 1—2 litlum herbergjum, með
eldhúskríli og þægindin voru
steinolíulampi og kolaofn. Þá
var atvinna oft lítil og kaupið
lágt. En útgjaldaliðirnir voru
líka færri og smærri en nú tíðk-
ast.
Þá þekktist varla að venju-
legur launþegi hefði síma í heima
húsum. Útvarp kom ekki fyrr
en löngu síðar og sjónvarp var
fjarlægur draumur.
Enginn góðviljaður maður,
myndi óska þess að þessir tím-
ar endurtækju sig, en þá ber
líka að hafa í huga, að oft
er stutt öfganna á milli. Nú
þykir sjálfsagt hjá þeim sem
betur mega sín, að byggja sér
einbýlishús, að flatarmáli minnst
2—400 fermetra með öllum ný-
tízku þægindum þó oft séu að-
eins 2—3 í heimili. Og eftir
höfðinu dansa limirnir, hinn
venjulegi daglaunamaður er far-
inn að fussa við minni íbúð en
100—130 ferm. að flatarmáli og
eftirlíkingu af þægindum hinna.
Nú getur fátæki maðurinn ekki
lengur sparað sér aura, með því
að trolla upp kol úr höfninni í
frístundum sínum og hirða spítna
brak í eldinn.
Nei, nú skal hann annaðhvort
sitja í kuldanum, eða hafa hand-
bært fé til að greiða hitaveit-
una mánaðarlega. Um síma, út-
varp og jafnvel sjónvarp er
rætt sem væru það daglegar
nauðþurftir.
Óhætt mun að fullyrða að hús
næðiskostnaður meðal fjölskyldu
hvort sem um er að ræða, af-
borganir og vexti af lánum til
íbúðakaupa, eða leigu á húsnæði,
séu ekki undir 60—90 þúsund
kr. á ári. Þegar þar við bætast
útsvör, skattar og önnur opin-
ber gjöld, er ekki að undra þótt
það valdi mönnum með 120—160
þús. kr. árstekjur nokkrum höf-
uðverki.
Að menn hafi getað klofið
þetta til þessa liggur eingöngu
í mikilli yfirvinnu, yfirborgunum
og að konan og uppkomin börn
hafa getað valið um vinnu. Nú
virðist þetta vera að gjörbreyt-
ast, ég hitti varla svo mann, að
hann telji sig ekki vera 20—30%
tekjulægri í ár, en á sama tíma
í fyrra, auk þess reynist nú æ
erfiðara fyrir konur og unglinga
að fá vinnu. Það liggur í aug-
um uppi, að menn í þessum tekju
flokkum, eru þess ekki umkomn-
ir að taka á sig kjararýrnun.
Og hvernig væri atvinnuá-
standið í dag og fjárhagsafkoma
hundruða heimila, ef ekki nyti
við þeirra miklu framkvæmda
sem nú eiga sér stað við Búr-
fell og Straumsvík. Það er verð-
ugt íhugunarefni fyrir þann
hluta í launþegasamtökunum,
sem látið hafa Framsókn og
kommúnista hafa sig til þess, að
rægja núverandi ríkisstjórn fyr-
ir hennar lofsverðu framsýni og
framtak í þeim málum. Þótt ný
afstaðið verkfall sé ekki með
þeim lengstu sem hér hafa verið
háð, var það tvímælalaust víð-
tækasta verkfallið, og hefur vald
ið launþegum, vinnuveitendum
og þjóðinni í heild, miklu tjóni,
sem aldrei fæst bætt.
f því sambandi vaknar sú
spurning? hvort löggjafarvaldið
hafi ekki getað afstýrt þessum
átökum í tíma, með því að
breyta vísitölulögunum í svipað
horf og umsamdist í verkfalls-
lok, í stað þess að afnema lögin
með öllu.
Vísitölulögin í þeirri mynd sem
þau voru, hafa að mínu viti
aldrei átt rétt á sér, þar sem
þau voru óumflýjanlegur dýrtíð-
ar kvati. Hitt er jafn fráleitt, að
ætla sér að losna við vísitölu
uppbót á nauðþurftir hinna
lægstlaunuðu í þjóðfélaginu, ef
nokkur von á að vera til, að
unnt sé að varðveita vinnufrið
til lengdar. Það hefur reynslan
marg oft sýnt okkur og það ber
öllum, ekki sízt stjórnvöldum, að
læra af henni.
En það eru fleiri spurningar
sem vakna í sambandi við verk-
föll yfirleitt. Hvað á okkar 40
ára gamla vinnulöggjöf að gilda
lengi án nauðsynlegra breyt-
inga? Nær það nokkurri átt, að
jafn örlagarík ákvörðun og
vinnustöðvun sé gild, þó hún sé
samþykkt á rúmlega 100 manna
félagsfundi í félagi sem telur
jafnvel nokkur þúsund meðlimi?
eins og mörg félög gera núorð-
ið t.d. Dagsbrún — Sjómannafé-
lögin, Iðja — Verzlunarmenn og
m.fl. Er ekki orðið tímabært að
lögfesta skriflega allsherjar at-
kvæðagreiðslu um þessi mál, í
stað þess að löggilda minni hlut-
ann gegn meirihlutanum. Er það
samboðið íslenzkri verkalýðs-
hreyfingu í dag, að búa við
vinnulöggjöf sem lögverndar níð
ingsverk á sjúku fólki, gamal-
mennum og ómálga börnum,
Er ekki orðið tímabært að lög-
festa sáttanefnd, skipaða full-
trúum launþega og vinnuveit-
enda — sem starfi óslitið og
hafi það hlutverk að, afla nauð-
synlegra gagna í margvíslegum
og viðkvæmum málum, og leitist
við að samræma sjónarmið
beggja aðila áður en í óefni
er komið.
Og fleiri spurningar vakna, þó
ég láti þetta nægja að sinni.
Ekki ber að rengja né gera lít-
ið úr erfiðleikum atvinnuveg-
anna og sízt þeirra sem við út-
flutningsframleiðslu fást. En mér
dettur í hug, klausa í einu
dagblaðanna í vetur þar sem
sagt var frá ræðu eins af frammá-
mönnum bænda á Alþingi. Þar
sem rætt var um hvort skylda
ætti bændur til að halda bú-
reikningana. Þingmaðurinn taldi
lítið gagn að slíku, þar sem bænd
ur myndu svíkja og ljúga eins
og þeir hefðu vit og getu til.
Ekki vil ég leggja neinn dóm á
sannleiksgildi þessa orða þing-
mannsins, en ef þau hafa við
nokkur rök að styðjast væri þá
fráleitt að ímynda sér, að ein-
hverjir aðrir, sem við atvinnu-
rekstur fást, gætu hugsað sér að
gera hið sama. Eitt er víst, að
mörgum finnst lítið samræmi í
umsvifum og brambolti sumra at
vinnurekenda og forstjóra í sam
bandi við sín einkamál, og því
eimdarvæli sem fram kemur í
skýrslum sömu aðila, þegar þeir
eru að knýja á stjórnarvöldin
um sí aukna styrki af almanna
fé.
Að sjálfsögðu ber margvísleg-
an vanda að höndum ríkisstjórn-
ar á erfiðleika tímum, og velt-
ur þá á miklu fyrir þjóðina að
reyndir og mikilhæfir menn
haldi um stjórnvölinn. Nú ver-
andi ríkisstjórn undir forystu
hins landsþekkta atorku og gáfu
manns Bjarna Benediktssonar,
hefur nú setið lengur við völd,
en nokkur önnur ríkisstjórn í
okkar landi. Og undanfarnar
kosningar hafa sýnt, að þjóðin
treystir honum og Sjálfstæðis-
flokknum bezt til að mæta hverj
um þeim vanda sem að höndum
ber.
Látlaus rógur og níð, Fram-
sóknar og Kommunista, fá þar
engu um þokað. Og þótt þeir
biðli látlaust í allskonar gerfum
til launþegasamtakanna og þyk-
ist vera hinir einu og sönnu vin
ir þeirra og láglauna fólksins í
landinu þá blekkir það fáa nú
orðið. Þeir treysta á gleymsku
flóksins og láta eins og þeir
hafi aldrei áður farið með völd
í landinu. En fólkið man betur
launþegarnir muna hvernig hin
svokallaða þeirra ríkisstjórn
fór að því að leysa vandann.
Hún gerði það með því að
taka tvisvar af launþegum öll
vísitölustigin án bóta og ætlaði
sér að höggva í þriðja sinn í
sama knérunn þegar Verkalýðs
lengra. Þá hrökklaðist ríkis-
stjórnin frá ráðalaus við lítinn
orðstýr og viðskilnaðinn muna
margir enn. Það steðja nógu
mörg vandamál og erfiðleikar
að þjóðinni nú þótt leiðsögn
Framsóknar og Kommúnista bæt
ist ekki þar ofan á.
Þó ég sé hættur leiguakstri
eftir 39 ára óslitið starf þá hef
ég þó ekki gleymt mínum fyrri
vinum og félögum í þeirri at-
vinnugrein.
Mig tekur sárt að sjá hvernig
nú skal farið með þá. Enginn
getur með rökum mælt gegn því
að vörubílstjórastéttin hefur
unnið ómetanlegt starf á undan
förnum áratugum í þágu aðalat-
vinnuveganna og við uppbygg
ingu borgar og bæja. Hún hefur
rækt sín störf oft við erfiðustu
skilyrði en unnið þau möglunar
lítið. Vissulega hefur það verið
þeirra draumur ekki síður en
annara að þjóðvegakerfi lands-
ins yrði stórbætt frá því sem
verið hefur og í því skyni
hafa þeir greitt sfna skatta í
ríkissjóðinn, til þessara þarfa. Þó
stundum hafi komið lítið í aðra
hönd. En það risastökk sem nú
er tekið í skattpíningu á þessa
stétt verður ekki með rökum
varið, þótt þönfin fyrir nýja
og bætta vegi sé mikil.
íslenzka þjóðin hefur á und-
anförnum áratug lifað eitt mesta
velgengnistímabil í sögu þjóð-
arinnar og tamið sér lifnaðar-
hætti í samræmi við það. Nú
virðist þessari velgengni lokið
í bili og vð blasa erfiðlekar á
flestum sviðum þjóðlífsins. En
enginn má láta hugfallast. Þrátt
fyrir eindæma harðan og vond-
an vetur hefur vertíðin gengið
betur en flestir þorðu að vona.
Við skulum líka vona að sum-
arið verði okkur gjöfult og
gott það myndi leysa margan
vanda.
f þeirri von og vissu að þau
máttarvöld sem verndað hafa ís-
lenzka þjóð í gegnum margvís-
legar hörmungar liðinna alda
haldi áfram að gera það. Óska
ég Verkalýðssamtökunum og
þjóðinni allri gæfu og gengis
um ókomna framtíð.
Cuðmundur C. Cuðmundsson iðnverkam.:
Aukin stóriðja og
bætt verkmenning
f DAG eru 45 ár síðan ís-
lenzkur verkalýður gekk fyrst í
skrúðgöngu um götur Reykja-
víkur. Verkalýðsfélögin stóðu
fyrir þessari nýbreytni sem þá
var að ryðja sér til rúms úti
í heimi.
Vefkamenn söfnuðust saman
við Báruhúsið við Tjörnina og
gengu undir rauðum fánum með
lúðrasveit í broddi fylkingar.
Borin voru 28 hvít merki með
ýmiskonar áletrunum Eftir að
hafa farið um ýmsar götur bæj-
arins var staðnæmst á lóð hins
fyrirhugaða Alþýðuhúss þar sem
Alþýðuhúsið er nú.
Þessari nýbreytni var auðvit-

að misjafnlega tekið enda hátt-
vísi almennings þá minni en nú
er. Sumir hentu skít í göngu-
menn en á einum stað gekk
kona í veg fyrir fyrsta fániaber-
ann og nældi rauðri rós í barm
hans. Síðan 1923 hefur margt
breyst til hins betra og nú þyk-
ir það sjálfsagður hlutur að
verkamenn lærðir sem ólærðir
múrarar, málarar, rafvikja,
smiðir og sem sagt allir vinn-
andi menn og konur klæðist sín
um bezta búnaði 1. maí og fari
út á götuna, sumir í skrúðgöng-
una en aðrir fylli gangstéttirnar
og horfi á fána mergðina og
lesi kröfuspjöld sem borin eru.
Á sumardaginn fyrsta er einn
ig farið í skrúðgöngur um bæ-
inn og háir sem lágir fylgja
börnum sínum ,um göturnar. Á
frídegi verzlunarmanna er hins-
vegar aldrei farið í svona göng-
ur. Þá er líka komið hásumar
og allir sem vettlingi geta vald-
ið fara út úr bænum og skemmta
sér konunglega. Því miður er
slíkt naumast hægt 1. maí vegna
vegakerfisins sem þá er sligað
af leysingum og byltingu vors-
ins um strönd og dal. Efalaust
samtökin sögðu hingað en ekkimætti þó skemmta sér meira 1.
maí en gert er og dagurinn gæti
vterið hátíðlegori. Einum spillir
það hástíðaskapi fólksins þá að
ræðumenn eru með skammir og
svívirðingar á menn og flokka.
Einhver árátta er hjá flokkun-
um til að æsa menn og spilla
gleði hinna prúðbúnu verka-
manna með skætingi og ásök-
unum. Þetta er alls ekki viðeig-
andi. Verkamenn eru ekki flokk
ur heldur stétt. Hér eru tveir
pólitízkir flokkar sem telja sig
sjálfkjörna fulltrú fyrir verka-
menn sem eru allir ein stétt.
Einnig hafa verið hér tveir
flokkar sem báðir töldu sig full-
trúa bænda en bændur eru auð-
vitað líka ein stétt. Oft hafa ver
ið miklar deilur um slagorð þau
sem borin eru vegna þess að
pólitíkin vill ráða og hver flokk
ur um sig ætlar að reyna að
hafa áhrif á mennina sem komu
í bæinn til að skemmta sér og
heilsa upp á hvern annan. Með
þessum bægslagangi flokkanna
eru þeir að stela deginum frá
stéttinni sem hefur fengið nú-
verandi stjórn til að löghelga
daginn sem frídag og hátíðisdag
verkamanna.
Á seinustu árum hefur þó
nokkuð áunnist í því að lægja
öldur ágreiningsins og temja sér
heflaðra orðalag. Því ber vissu-
lega að fagna og stefna að því
að gera daginn hátíðlegan og
skemmtilegan. Kröfur þær sem
bornar voru í 1. maí göngunum
fýrstu árin eru flestar fyrir
löngu orðnar að veruleika. Nýir
tímar gera þó nýjar kröfur og
þessvegna á að bera áfram
spjöld 1. maí en þær mættu
vera nýtízkulegir og þjóðlegri
en þær eru. Sú var tíð að verka
menn litu kolakranann við höfn
ina óhýru auga, óttuðust að hann
tæki frá þeim vinnu. Nú fagna
verkamennirnir hverju nýju
tæki sem léttir störfin og eykur
afköstin. Þeir vita að vélarnar
bæta kjör þeirra meira en verk
föll og aðrar úreltar kjarabar-
áttuaðferðir hafa möguleika til
að gera.
Við sem erum farnir að eldast
og þreytast vitum bezt hver
feikna breyting er orðin á öll-
um atvinnuháttum og launakjör
um. Við vorum fæddir danskir
ríkisborgarar en höfum stofnað
lýðveldi í landi okkar. Við höf-
um alið upp þróttmikla, óbeygða
og skólagengna menm. Æska
sú er að umbreyta höfuðborg-
inni í hallir Aladíns. Vélgrafan
sem þeir stjórna tekur í einu
jafnmörg tonn og handskóflan
okkar tók mörg kíló. Faglærð-
ir iðnaðarmenn dagsins í dag
hyggja glerhallir á súlum og
risa kranar, sem einnig er stjórn
að af ungaverkamanninum, tek-
ur gömlu húsin upp á pall í