Morgunblaðið - 11.06.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. JÚNÍ 196«

Útgefandi:
Framk væmdas tj óri:
Ritstjórar:
Ritstjórnarfulltrúi:
Fréttastjóri:
Auglýsingastj ór i:
Ritstjórn og afgreiðsla:
Auglýsingar:
í lausasölu:
Áskriftargjald kr. 120.00
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
Kr. 7.00 eintakið.
á mánuði innanlands.
MIKIL VÆGI FORSETA
EMBÆTTISINS
111 AN IÍD HFIMI
\iiiv U1 nli Uli nLIIVII
Tekst Dubcek að halda
jafnvægi í Tékkóslóvakíu
Vegna forsetakosninganna
30. þ.m. hafa orðið all-
miklar umræður um þýðingu
forsetaembættisins, og eru
skoðanir talsvert skiptar um
það, hve mikilvægt embætti
þjóðhöfðingjans sé. Um þetta
efni fjallaði Hákon Guð-
mundsson, yfirborgardómari,
í sérlega skemmtilegu og fróð
legu erindi s.l. sunnudags-
kvöld, þar sem hann rakti
ákvæði stjórnarskrár og laga,
þar sem fjallað er um stöðu
forseta íslands. Hér er ekki
hugmyndin að fjalla um ein-
stök atriði, sem forsetaem-
bættið varða, heldur einungis
að geta þeirra meginatriða,
sem nauðsynlegt er að menn
hafi hugföst, ef þeir vilja gera
sér rétta grein fyrir þýðingu
forsetaembættisins.
Allir virðast sammála um,
að nauðsynlegt sé, að æðsti
maður lýðveldisins gegni því
hlutverki að koma fram fyrir
hönd þjóðar sinnar í samskipt
um þjóðanna af háttprýði og
virðuleik; hjá slíkum sam-
skiptum geti engin fullvalda
þjóð komizt. Þessi störf þjóð-
höfðingjans séu því hin mik-
ilvægustu, þótt menn geri sér
það stundum til gamans að
hafa orð á því, að óhjákvæmi-
leg risna og ferðakostnaður,
sem þessu er samfara sé
„óþarfi“.
Að vísu hefur því verið
hreyft, að forsætisráðherra
gæti sinnt þessum þætti
starfs forseta íslands, en hins
vegar halda engir því fram í
alvöru, að unnt sé að láta af
viðurkenndum kurteisisvenj-
um í samskiptum milli landa
og þjóða.
Að formi til hefur forseti
íslands víðtækt vald sam-
kvæmt stjórnarskránni, en
þess er að gæta, að oftast
framkvæmir hann vald sitt
með atbeina og á ábyrgð ráð-
herra. Hinsvegar er staða
hans gagnvart Alþingi á marg
an hátt sterk. Honum verð-
ur ekki vikið úr stöðu nema
% hlutar þingmanna sam-
þykki það og síðan sé sú sam-
þykkt staðfest við þjóðarat-
kvæðagreiðslu. Eigi má
skerða laun fórseta á meðan
kjörtímabil hans stendur. For
setinn getur synjað staðfest-
ingu laga, og þá verður þjóð-
aratkvæðagreiðsla fram að
fara.
En meginþýðingu hefur for
setaembættið þó, þegar erfið-
leikar verða við stjórnarmynd
anir, og eins og fram kemur
í viðtali við Bjarna Bene-
diktsson forsætisráðherra hér
í blaðinu s.l. sunnudag hefur
oft á þetta reynt og áhrif for
setans hafa þá að sjálfsögðu
verið geysimikil.
Þegar þjóðfélagsátök leiða
til þess að stjórnmálamönn-
um reynist ekki unnt að
koma á eðlilegu og nauðsyn-
legu samstarfi, er forsetinn
einn fær um það stöðu sinni
samkvæmt að laða menn til
samstarfs og skilnings. Þá
reynir á hæfileika hans, víð-
sýni og þekkingu á þjóðar-
högum.
Því miður virðist lýðræðis-
þroski manna ekki meiri en
svo, að flestar þjóðir lenda
einhvern tíma í verulegum
vanda, jafnvel þótt þær hafi
um langa tíð búið við lýðræð-
islega stjórnarhætti, og eru
dæmin nærtæk, nú síðast erf-
iðleikar Frakka. Ef tilvist for-
setaembættisins gæti, þótt
ekki væri nema einu sinni á
öld, valdið því að þjóðfélags-
átök, sem ella gætu leitt til
þess að lýðræði yrði koll-
varpað, leystust á friðsam-
legan og gæfusamlegan hátt,
þá væri vissulega þess virði
að viðhalda þessu embætti.
Dagleg störf forseta íslands
eru margvísleg, en tilvist
hans í neyðarástandi, sem
því miður virðist á einhverju
tímabili skapast hjá flestum
þjóðum, er þó e.t.v. mikil-
vægust.
Þrátt fyrir þessar stað-
reyndir hafa þær raddir
heyrzt að leggja bæri niður
embætti forseta íslands. Þeim
sjónarmiðum er Morgunblað-
ið algjörlega andvígt. Skiljan-
legt er að þeir, sem ekki meta
mikilvægi forsetaembættisins
meira en svo, að þeir vilja af-
nema það, taki ekki allt of
alvarlega kjör forseta íslands.
En vonandi er þorri þjóðar-
innar á allt annarri skoðun og
sýnir það nú á þeim skamm'a
tíma, sem eftir er til forseta-
kjörs, að kosningamar ein-
kennist af heiðarleika og
fullri alvöru, hvorn fram-
bjóðandann svo sem menn
telja heppilegri og meiri hæfi
leikum búinn til að gegna
hinu þýðingarmikla embætti.
BÚRFELLS-
VIRKJUN
egar forseti íslands lagði
hornsteininn að Búrfells-
virkjun, rifjuðust upp deil-
urnar, sem urðu um þá miklu
framkvæmd og byggingu ál-
bræðslu — einhverjar hörð-
ustu deilur, sem um langt
skeið hafa orðið í íslenzkum
stjórnmálum.
JAFNVÆGISSKYN er eiffin-
leiki, sem ekki öllum er gef-
inn í jafn ríkum mæli, hvort
heldur átt er við líkamlegt
jafnvægisskyn eða til dæmis
í stjórnmálum. Einn þeirra,
sem virðist hafa það í góðu
lagi, er tékkneski kommún-
istaleiðtoginn, Alexander Du-
cek, enda er honum ekki van-
þörf á því, svo viðkvæm, sem
aðstaða hans hlýtur að vera.
Til þessa hefur honum tek-
izt að halda jafnvægi milli
öfgaaflanna til beggja handa,
þar sem annars vegar eru hin-
ir róttæku, sem vilja gera
breytingar og það sem allra
fyrst; hins vegar þeir, sem
vilja halda í horfinu og telja
allar breytingar til þess eins
fallnar að grafa undan komm
únismanum. Það hiljómar dá-
lítið skrítilega að einmitt þeir
skuli kallaðir afturhaldssinn-
ar“ og „hægri menn“ en hin-
ir, sem vilja færa lífið til
frjálsara horfs og meira lýð-
ræðis eru kallaðir „róttækir
og vinstri“ menn.
Væri of mikið og Of hratt
látið undan kröfum „vinstri
mannanna" gerði það Rúss-
um líklega erfitt fyrir að
grípa ekki í taumana. Á hinn
bóginn sitja „hægri mennirn-
ir“ um hvert tækifæri til að
velgja Dubcek undir uggum
— enda þótt þeir hafi Jlestir
snúizt til fylgis við endurbæt
ur hans — í orði — vegna
þess, að þeir töldu sér ófært
annað, vegna þess hvernig
vindurinn blés. Og þessir
menn mundu fljótir að færa
sér það í nyt pólitískt, ef
Dufoeck yrði á í messunni.
Eins og er heldur Dubeck
góðu jafnvægi og hefur stuðn
i-ng tveggja þriðju hluta mið-
stjórnarinnar í öllum hinum
veigameiri málum. En það er
þegar ljóst orðið, að ekki verð
ur komið á varanlegum brevt
ingum og þær fullkomlega
tryggða-r, nema því aðeins, að
kosið verði í miðstjórnina á
ný. Og til þess að unnt sé að
halda kosningar um mið-
stjórnarmennina, verður að
halda landsþing kommúnista
flokksins. Framan af var tal
ið, að Dubeck mundi forðast
að flýta landsfundinum og að
hann yrði ekki haldinn fyrr
en næsta sumar; síðan var
Andstæðingar stóriðjufram
kvæmdanna beittu þá öllum
ráðum til að koma í veg fyr-
ir, að í þær yrði ráðizt. Þeir
greiddu að vísu atkvæði með
frumvarpi, sem heimilaði
virkjun við Búrfell en börðust
síðan með oddi og egg gegn
því að unnt yrði að ráðast í
framkvæmdirnar með því að
tryggja fjárhagslegan grund-
völl þeirra, en hann varð ekki
tryggður nema orka yrði seld
til stóriðju.
Svo mikil var heift beggja
stjórnarandstöðuflokkanna í
umræðum um þessa mikil-
vægu framkvæmd, að gripið
var til einna falsraka af öðr-
um og allar bardagaaðferðir
taldar réttlætanlegar.
Nú er hins vegar svo kom-
sagt, að hann yrði sennilega
að vera í vetur og nú síðast
herma fregnir, að honum
verði lífclega enn flýtt og
hann verði haldinn þegar í
haust, og í október eða nóv-
ember.
Alex Dubcek
En það er laust við, að Dub
cek sitji á meðan og haldi að
sér höndum. Hann hefur skip
að nefnd til þess að útíbúa
nýja stjórnarskrá, þar sem
Slóvöikum og Tékkum verður
gert jafn hátt undir höfði. í
undirbúningi eru lagafrum-
vörp um hin aðskiljanlegustu
og athygiisverðustu mál, til
dærnis frjáilsan frélttaflutning
og afnám ritskoðunar, funda-
frelsi, breytingar á fyrir-
komulagi kosninga, sem
mundi gefa stjórnarandstæð-
ingum aukna möguileika, þótt
ekki láti kommúnistaflokkur-
inn af stjórnartaumunum. Enn
fremur hefur stjórnin gengið
frá og fengið samþykkt ný
lög á sviði félagsmála, afnum
inn hefur verið skattur á
ellilaunum, lögboðin fimm
daga vinnuvika í septemfoer
og lengd fæðingarorflofs
kvenna á launum. AMt eru
þetta mikilvæg spor, sem lífc
leg eru til að vekja traust á
Dubeck og stjórn hans. Menn
eru farnir að trúa því, að
Blómstrandi
hagur Tollvöru-
geymslunnar hf.
AÐALFUNDUR Tollvörugeymsl-
unnar h.f. var haldinn í Sigtúni
miðvikudaginn 5 .júní 196«. Fund
ið, að svo til hver einasti
arstjóri var kjörinn Þorsteinn
Bernharðsson, og fundarritari
maður gerir sér grein fyrir
því, hve mikið gæfuspor var
stigið, þegar ákveðið var
að ráðast í þessar fram-
kvæmdir, og foringjar stjórn-
arandstöðunnar, einkum
Framsóknarmenn, fyrirverða
sig fyrir afstöðuna til málsins,
og er það út af fyrir sig góðra
gjalda vert.
stjórnin nýja ætli afó gera eitt
hvað af því, sem hún talar
um.
En — hættan liggur í leyni
— og hún er mest þar sem
eru verkalýðsfélögin og verka
menn almennt. Þeir vilja sjá
skjótan árangur af auknum af
köstum. Verkamenn halda því
fram, með notokrum rétti, að
launahækkanir og bónus-
greiðslur, sem þegar hafa ver
ið veittar, séu svo takmarkað-
ar, að þær hafi samstundis
kafnað í hækkandi lífskostn-
aði. Menn vilja sjá órangur
af aukinni vinnu; sérstaklega
er þeim í mun að fá bætt hús
næði. Það er ein ástæða þess,
að Dubcek hefur sent nefnd
manna til Frakklands til þess
að semja þar um kaup á hrað
framleiddum verksmiðjulhús-
um og íbúðum. Það er líka
ein ástæða þess, að hann
hefur reynt að fá Rússa til
þess að jafna vöruskipti ríkj-
anna með lánum í staðinn fyr
ir vörur, sem þeir mundu
kaupa af af Tékkum einhvern
tíma og einhverntíma.
Dubcek og mönnum hans er
ljóst, að geti þeir ekki séð fólk
inu fyrir bættum kjörum fljótt
vel, megi þeir eiga á hættu
verkföll og vinnudeilur — og
það gæti orðið Rússum tylli-
ástæða til þess að grípa í
taumana; þeir gætu sagt, að
þeir væru að bjarga hinu sósí-
alísíska þjóðfélagi í Tékkósló-
vakíu frá upplausn. Það er
varla hægt að búast við því af
Rússum, miðað við fyrri
reynslu af þeim, að þeir sjái,
að þeir geti ekki snúið til fyrri
daga í Tékkóslóvakíu.
Til þessa hefur Dubcek
haldið vel á spilunum. Heima
fyrir hefur hann fetað sig var-
lega eftir stjórnmálaslánni
og haldið jafnvægi til þessa
og sama er um utanríkismálin
— hann hefur ekki hikað við
að halda því fram, að hann
muni ekki láta nágranna sína
kveða sig í kútinn, en hann
hefur jafnframt gætt þess að
leggja mikla áherzlu á nauð-
syn þess, að Tékkóslóvakía
haldi góðu sambandi við Sov-
étríkin.
(Að mestu og endursagt úr
The Economist).
Helgi K. Hjálmsson.
Formaður félagsins, Albert
Guðmundsson, stórkaupmaður,
flutti skýrslu stjórnarinnar um
störf hennar á liðnu ári, og gat
hann um ýmis framtíðaráform.
Helgi K. Hjálmsson, fram-
kvæmdastjóri, flutti skýrslu um
rekstur fyrirtækisins og kom
fram í henni blómstrandi hagur
fyrirtækisins, og brýn nauðsyn
á stækkun fyrirtækisins.
Fráfarandi stjórn og vara-
stjórn var einróma endurkjörin
en hana skipa: Albert Guðmunds
son, stórkaupmaður; Hilmar
Fenger, stórkaupmaður; Einar
Farestveit ,stórkaupmaður; Sig-
urliði Kristjánsson, kaupmaður;
Jón Þór Jóhannsson, forstöðu-
maður birgðadeildar S.Í.S.;
Bjarni Björnsson, forstjóri og
Þorsteinn Bernharðsson, for-
stjóri.
Framkvæmdastjóri félagsins
er Helgi K. Hjálmsson, viðskipta-
fræðingur.