Morgunblaðið - 29.08.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. ÁGÚST 196«
Fólk stakk blómum í byssukjafta
— og skilaði aftur sovézkum heiðursmerkjum
Rætt við Bohuslav Vasulka frá Tékkóslóvakvu
— Rússnesku hermennimir
áttu ekki sjö dagana tsæla í
Prag, og allt lagðist á eitt að
angra þá. Hvernig sem á því
stendur og þó að allir viti, að
innrásin hafi verið löngu ákveð
in, þá virðist skipulagið hafaver
ið í molum. Rússnesku hermenn-
imir gengu um göturnar með
kort yfir borgina, sem tékkn-
eska ríkisferðaskrifstofan gaf út
og reyndu að komast leiðar sinn
ar. En borgarbúar breyttu veg-
vísum, máluðu yfir götunöfn og
rugluðu þá svo gersamlega í riiji
inu, að þeir reikuðu um klukku
tímum saman í leit að ýmsum mik
ilvægum stöðum og fundu ekk
ert. Þeir áttu að ná á sitt vald
ýmsum byggingum t.d. þar sem
aðalstöðvar miðstjórnarinnar
voru til húsa, stjórnarbygging-
um, brúm ,járnbrautarstöðvum
og útvarpsstöðum. En allt gekk
á afturfótunum. Þeir villtust og
hvert sem þeir sneru sér blasti
við þögul og ívið gamansöm af-
staða borgaranna. Hins vegar
tókst þeim að ná einum leik-
skóla á sitt vald.
Þetta se'gir Bobusa'lv Vasulka
frá Tékkáslóvakíu, sem kom til
íslan.ds í gær eftir að’ hafa dval-
izt undanfarnar vikur í heima-
landi sínu.
— Berjast eklki, sagðirðu?
— Já. Unga kynslóðin hefur
til fulls áttað sig á því að átatoa
laus mótspyrna getur verið mun
vænlegri til áhrifa og árangurs
en að láta vopnin ráða. Unga
kynslóðin trúir fyrst og fremst
á mátt orðsins, mátt viljans. Unga
fólkið fylgir Dubcek, sem er
sannfærðasti kommúnisti Tékkó
slóvakíu. >að err byltingarsinn
að gagnvart Rússum, þar sem
Rúissar eru í þeirra augum full
trúar valdisins. Tékkóslóvakar
hafa látið sig dreyrrua um lýð-
ræði, sem ætti skylt við lýðræði
á vesturlöndum, en í raun og
veru er unga fólkið stjórnmiála-
lega óháð, þó að það sé vinstri
sinnað. Fólkið gerir etoki upp-
reisn gegn kommúnilsm'anum held
ur gegn fulltrúum valdsins, þ.e.
áhrif Rússanna.
Unga fólkið varð því eklki
beinlínis undrandi, það vissi, að
það gat búizt við þessu úr göm'lu
herbúðunum. Og það lá Ijóst fyr
ir, að hér var etoki hægt að
nota byssurnar. Sú staðreynd
var okkur svo augljós að hún
var ekki sársaukafull, eins og
hún hefði verið fyrir ruokkrum
áratugum. „Stríðið er bjáni.“
segir unga fóikið og stendur við
andi á að fólk skyldi ekki falia
fram og fagna þeim og lofa þá
fyrir frelsunina. í þriðja hópn-
um voru flestir, þeir skoðana-
lausu og daufgerðu, sem vissu
ekkert í sinn hauls. Btotoert kom
þeim við og þeir skildu etokert,
ihvernig á þessum flerðum þeirra
stóð. Margir höfðu lengi vel etoki
hugmynd um, hvar þeir voru
niðurkomnir.
— Ég sá aðeins eina miðaldra
konu gráta úti á götu. >að var
allt einhvern veiginn öðruvísi en
til dæmis þegar Þjóðverjar her-
uðu af þeim eitt og eitt brauð.
Einu sinni stöðvuðu þeir tvo
brauðbíla. Yfirieitt virtist hagur
þeirra mjiög erfiður. Og hermenn
irnir voru dauðlhræddir við að
vera á feirli á götunum, þeir ótt
uðust að Skotið yrði á þá af
húsaþökum, eða að flólkið grýtti
einhverju ofan á hausana á þeim
úr íbúðargluggum. Þeir gátu
hvergi sofið, þeir reyndu að
leggja sig í skemmtigörðunum.
Hierforingjamir áttu litlu betri
daga. Gisithúsin voru yfirfull atf
ferðamönnum, svo að þeir kom-
ust ekki þar. Bf þeír leit-uðu
inn í húsagarða eða undirgöng
myndaði fólk einis toonar keðju

Hjónin Steinunn Bjamadóttir og Bohuslav Vasulka.
Tékkóslóvakar hafa mikið yndi af hvers konar vélum sagði Vasulka. Þessi mynd er dæmi-
gerð fyrir forvitni þeirra og áhuga. Ungmenni hafa prílað upp á sovézkan skriðdreka til
að aðgæta hvernig hann er úr úr garði gerður.
niámu landið á sínium tíma. Þá
grét flólkið .En etoki núna Menu
voru ekki hræddir við skriðdrek
ana. En menn óttuðust hvað yrði
síðar: og að allt félli í sama far-
ið og fyrir 20 árum. Menn stóðu
saman og útvarpsistöðv-
arnar gengu vel fram í að telja
kjarto í fólkið og hvetja það til
að gefast etoki upp fyrir von-
leysinu. >að fundu allir innist
inni hvílítk glapparstoot Sovét-
ríkin höfðu gert, og hverjar atf-
leiðinigar það hlyti af hatfa fyrir
þiau.
— Virtust þér margir gamga
til liðls við hernámsliðið?
— Nei, þeir voru sárafláir. En
einh.verjir auðvitað. En þeir voru
eiginiega í meiri hættu en hinir
almennu borgarar, veigna þeirr-
ar reiði sem þeir áttu vísa frá
samlborgurunum.
— Þú talaðir um erfiðleika so
vézíku hermannanna? Hvemig
fóru þeir að þvi að ná sér í
matvæli og slítot. Virtust þeir
vera vel útbúnir?
— Nei, fjarstoalega illa. Þeir
höfðu með sér dálítið af niður-
suðuvÖrum og þurrmat, vatn á
flöskum. En það getolk fljótlega
til þurrðar. Þeir gátu ekki far-
ið inn í verzlanir og fengið mat,
því að Pragbúar létu þá etoki
haifa neitt. Þeir hefðu þá þurtft
að beita vopnum. Á öðrum degi
stöðvuðu þeir oftsinnis fólk, siem
var að fara til vinmu og hrifs-
og vamaði þeim vegarins. Eftir
nötotora daga vissi ég til að þeir
fóru að reisa búðir í úthvertfi
Prag, og reyndu að hatfast þar
við sumir hverjir.
— En geturðu þá skýrt þetta
fládæma skipulagsleysi á einbvern
hiátt? ^
— Ég töl víst, að þeir hafi
gert náð fyrir, að Tótotoóslóvak-
ar hlypu upp í famgið á þeim
ag fögnuðu þeim. Það er enginn
vafi á, að meginn hluti herliðsins
hélt, að hafin hetfði verið gagn
byl'ting í landinu. Svo tooma þeir
og ætla að berja hana niður. Þá
er engin gagnbylting. Enginn ó-
vinur. Það hlýtur að hafa verið
óþægileig reynsla og erfitt að
bregðast við henni af Skipulagi
og dkynsemd. Þeir höfðu ætlað
að bjarga vertoarmönnunum úr
klóm menntamannanna. 9vo kom
í ljós, að vertosmiðjurnar urðu
skjól fyrir ýmsa menntamenn oig
stjórnmálamenn, til dæmis fyrir
leynilega floktoslþingið, sem var
balidið í Prag fyrstu daga inn-
rásarimnar.
— En eru TétotoósHóv aíkar komm
únistar?
— Áður en þetta gerðist var
fólkið einhvern veginn að leita
að lýðræðisskipuliagi, sem skylt
væri vestrænu fyrirkomulagi.
Þegar Rússarnir toomu skildist
lönnum, að kommúnistarnir voru
eina vörnin. Þeir voru hinir
einu, sem gátu bjargað þjóðinni
— Aðstaða hermannanna, sem
Sátu uppi á skriðdrekunum var
ektoi betri. Fólkið safmaðist um-
hverfis skriðdrekana, stakk blóm
um upp í byssutojatftana og sett
ist á götuna fyrir framan þá,
svo að þeir komuist ekki Leiðar
sinnar. Hermennirnir voru hrædd
ir. Þeir höfðu fengið skipanir
um að forðast að skjóta, ogþeir
hikuðu við að ryðja fólkinu frá.
Þama sátu þeir eins og háltfgerð
ir fangar og umhverfis stóð fól'k
ið glaðlegt og jafnvel hlæjandi.
Þeir komust ekki einu sinni frá
til að kasta af sér vatni. þeir
fengu engan svefn ,þeir voru
órakaðir og þreyttir. Ég skil
ekki að þeir hefðu lifað af marga
Blítoa daga til viðbótar.
— En voru viðbrögð fólks þá
yfirleitt á þessa lund? Tók það
innrásinni af umburðarlyndi og
jafnvel kímni?
— Auðvitað varð fólto undr-
andi. En Tékkóslóvakar höfðu
lengi haft grun að Rússarnir
kæmu og menn voru viðbúnir
að berjast ekki.
þá skoðun sína, með því að láta
etoki leiða sig út í stríð.
— En hvernig var fyrsti morg
uninn, innrásarmorguninn. Voru
menn svo fljótir að átta sig, að
þeir gætu látið skynisemi og húm
or ráða?
— Það var ríkjandi undrun,
þrátt fyrir að búizt var við
þessu, eins og ég sagði. En það
greip um sig einhvers konar sig
urtiífinning, vegna þess að það
voru Rússar, sem hötfðu hlaupið
á sig. Smiám saman varð ástand
ið eðlilegra. Borgarar sóttust eft
ir að gefa sig á tal við her-
mennina. Eiginlega má skipta her
rnönnunum í þrjá hópa eftir fram
göngu þeirra. Fyrst þeir sem
vildu taia við fólkið og trúðu
því sem fólkið sagði við þá.
Fólk var í uppnámi og reyndi
að útskýra málin fyrir þeim. Það
var auðvitað vita þýðingarlaus.
í öðrum hópnum voru þeir sem
litu á sig sem sæluglaða sigur-
vegara með harmónikur úr síð-
ustu heimsstyrjöld og voruundr

"i," 'ý-,
••
Ef þú hættir ekki þessu skýtég, segir sovézki foringinn við borgarbúa, sem hefur verið með
uppsteit.