Morgunblaðið - 25.03.1969, Blaðsíða 15

MORjG-LTNBLAÐIÐ, I»RIÐJUDAGUR 25. MARZ 1969
15
Ai baki hljóSlátri en álirifa-
iwikilli andspyrnu Tákiislovaka
viil sovézka innrásarliðið nú,
hrenna heiiltar endurminwingar
um Stalinsskeiðið, sem Alex-
ander Dubeel batt enda á fyrir
réttn ári. Einn dnlarfyllsti at-
liurhiir þess myrka tímahils var
handtaka Rudolfs Slánskys árift
1951 og íjiilda háttsettra em-
bættismanna stjárnarinnar og
flokksins. Þeir játuiu á sig svik
og margs konar glæpi, í þágu
heimsvaldasinna, og vorn
hengdir ári síðar.
Byltingin
étur börnin sín
Josefa Slánska og börn hennar Marta og Hudi. Myndin er tekin í Prag á síðasta ári.
ÞEGAR Öryggislögreglan hand
tók Ruda Slánska fyrirvara-
Iaust á heimili sínu í Prag, nóv-
emberkvöld eitt árið 1951, hafði
hann um árabil verið einn af
valdamestu mönnum í Tékkó-
slóvakíu. Hann var þáverandi
aðstoðarforsætisráðherra og
hafði til skamms tíma verið að-
alritari kommúnistaflokksins.
Hann og Josefa, eiginkona
hans, höfðu þjónað hagsmun-
um kommúnistaflokksins frá
blautu barnsbeini.
Nú var hann handtekinn,
heilaþveginn, á hann ráðizt
sem Trotskyista og Titósinna,
sem hefði verið handbendi
heimsvaldasinna. Það gerði
flokkurinn, sem fáeinum vik-
um áður hafði hafið hann til
skýja.
Árum saman hafði ég lifað í
þeirri einlægu trú, að það, sem
flokkurinnn gerði, væri rétt,
ég trúði á flokkinn í þlindu
trausti. Ég hafði þá sannfær-
ingu að allt sem flokkurinn
krefðist af mér væri rétt og
sjálfsagt, og því bæri að hlýða
umyrðalaust — og raunar af
eidmóði. Og nú staðhæfði Stal-
ín (og þar með Sovétríkin) og
forsetinn Gottwald (það er að
segja okkar eigin flokkur) að
Rúda væri svikari og njósnari.
Innri sannfæring mín komst í
fyrsta skipti á ævinni í and-
stöðu við flokkssamvizku mína.
Handtökurnar, sem 'hófust
fyrir alvöru árin 1950 og 1951,
komu róti á huga minn og rugl-
uðu mig í ríminu. Þá var hand-
tekið fólk sem ég hafði þekkt
náið í fjölda ára og treysti í
hvívetna. Ég hafði sjálf verið
vitni að óeigingjarnri þjónustu
þess í þágu flokksins.
Ég var sannfærð um, að Ruda
væri algerlega saklaus. Mig
skipti engu, fyrir hvaða glæpi
þeir ákærðu hann. Ég braut þó
heilann um það, hvort það gæti
kannski eitthvað verið hæft í
þessum skelfilegu og fráleitu
ásökunum, sem hann var bor-
inn. Ég fann ekkert. Og samt
sem áður reyndist mér um
megn að beita mér af alhug
honum til varnar. Að lokum
reyndi ég það alls ekki. Þegar
mér varð ljdst, að hér hirti eng-
inn um sannleikann. í mínum
augum var þetta móralskt víti.
Ef ég samþykkti nú það sem
flokkurinn heimtaði væru það
svik við Ruda og þar með sjálfa
mig, því að Ruda og ég vorum
eitt og líf án Ruda var mér
einskis virði.
Smám saman varð ég alveg
sinnulaus. Ekkert skipti leng-
ur máli. Ég gerði mér grein fyr-
ir því einu — að ég þráði ekki
að öðlast frelsi á nýjan leik
og snúa aftur til þess „lífs“,
sem beið utan fangelsisveggj-
anna. Og þegar svo var komið,
að mig langaði ekki lengur til
að lifa meðal manna, var öll
lífslöngun þorrin.
Þegar þeir sögðu mér, að ég
yrði einnig tekin af lífi — þá
hafði ég setið aðeins skamma
hríð inni — var ég einlægt að
'hugsa um, hversu mjög ég
þráði að vera hjá Ruda, standa
við hlið hans á dauðastundinni
— og í mínum augum var gálg-
inn bezta hlutskipti mitt í þess-
um heimi, með því móti einu
fengi ég að deila kjörum með
Ruda til hinztu stundar.
Eftir nokkra mánuði í fang-
elsinu var Josefa Slánska og
börn hennar færð í strangt
stofufangelsi. í desember 1952
2. grein
hitti hún eiginmann sinn í fang
elsinu. Það var í fyrsta skipti
síðan þau voru handtekin rösku
ári áður. Hann hafði ekki séð
börnin siðan og hann sá þau
ekki framar. Josefu var ekki
sagt frá aftökuinni, sem var
framkvæmd örfáum dögum eft-
ir, að þau hjónin hittust í síð-
asta sinn.
í apríl 1953 tjáði starfsmaður
öryggislögreglunnar frúnni, að
hún og börnin yrðu bráðlega
látin laus úr stofufangelsinu.
Það var ekki fyrr en þá, að hún
varð þess vísari, að eiginmaður
hennar hafði verið líflátinn.
Hún trúði því ekki.
Brottförin var ákveðin að
næturlagi. Þeir vildu ekki láta
uppskátt, hvert förinni væri
heitið.
Ég leið óbaérilegar kvalir í
höndunum, þær 'höfðu orðið
langverst úti í kuldanum í Ruz-
ynefangelsinu, þegar ég sat þar
inni frá því í janúar og fram
í maí 1952. Þær voru svo illa
farnar, að þegar þriðja skeið
fangelsisvistarinnar hófst, var
sú skipun náðarsamlegast gef-
in, að mér skyldi heimilt að
stinga höndunum undir ábreið-
urnar.
Á nóttunni hafði sonur minn
borið græðandi smyrsl á hend-
urnar og hann hjálpaði mér í
vettlinga, sem hann hafði rimp
að saman úr pjötlubút. Kval-
irnar voru mestar á nóttunni —
þær voru verri en nokkur tann-
pína, og ég gat ekki gripið með
fingrunum utan um nokkuð.
Ég varð því að læra að nota lóf-
ana.
Við fengum ströng fyrirmæli:
„Blandið ekki geði við neinn,
ekki einu sinni ættingja". Við
komum á ákvörðunarstað —
þorp við pólsku landamærin.
Þá var klukkan sex að morgni
og fylgdarmaður okkar hélt
með okkur á skrifstofu mið-
nefndarinnar á staðnum. Þar
sem við höfðum ekki fengið
skilríki okkar aftur, sagði rit-
arinn að við þyrftum að fara á
öryggisskrifstofuna í nærliggj-
andi þorpi, Bruntál. Þar yrði
okkur afhent bráðabirgðaskjöl,
unz hefðist upp á okkar skil-
ríkjum í Prag og þau yrði vænt
anlega send til okkar síðar. Þvi
næst útbjuggu þeir kola-
skömmtunarkort handa mér. ív
hjúskapardálkinn var skrifað
ekkja.
Þannig sá ég það í fyrsta
sinn svart á hvítu, að ég væri
ekkja. En þó að ég sendi ótal
beiðnir og fyrirspurnir, var
mér ekki afhent dánarvottorð
hans fyrr en árið 1955. Því er
víst engin furða, þó að þær
stundir hafi komið, er ég átti
alisendis erfitt með að trúa því,
að maðurinn minn væri í raun
og veru látinn.
Frú Slánska var sagt, að
Rudi sonur hennar, fengi að
hefja skólanám að nýju næsta
haust, en hann hafði engrar
skólagöngu notið, siðan hann
og foreldrarnir voru handtekn-
ir. En flokkurinn skipti um
skoðun — hann var sonur svik-
ara. Og hann var sendur í
vinnu í verksmiðju ásamt móð-
ur sinni, í niu kílómetra fjar-
lægð.
Þeir létu okkur frá lítinn kofa
til íbúðar. Inn í kjallarann bun-
aði vatn eins og í leysingum á
vorin. Kaldur rakur kjallari,
kofinn var allúr kaldur og rak-
ur. Jafnskjótt og hlýnaði í her-
bergjunum láku vatnstaumarn-
ir niður veggina. Skór, sem
voru skildir eftir í anddyrinu
yfir nótt voru gegnvotir að
morgni.
í anddyúnu myndaðist jafn-
an stór poiiur og á morgananna
varð ég að taka undir mig
stökk, þegar ég opnaði. Þegar
ég kom he.m frá vmnu varð ég
að ausa út mörgum vatnrfötum
úr anddyrinu.
Ég va.ð fljótlega vör við, að
ekki var ráðiegt fyrir okkur að
iðka göngufeiðir í skóginum.
Einu sinni um sumarið — ég
man það var á fimmtudegi —
kom upp eldur í kofa í grennd-
inni, þar sem var geymt hey.
Ég brá við, greip fötu og hljóp
af stað til að ná i hjálp. Og
skömmu síðar, kannski klukku
stundu eða svo, kom ritari
nefndarinnar á staðnum, og
sagði við mig:
— Frú Slánska, þér voruð
nærstaddar, þegar eldurinn
kom upp? Kannski þér getið
sagt okkur eitthvað
Svo að ég var brennuvargur
í þokkabót! Slánsky var svik-
ari, njósnari og morðingi og
kona hans var brennuvargur.
Það félli prýðilega í kramið,
— æsifregn skáldsögu líkari en
veruleika.
Nákvæmlega viku síðar —
einnig á fimmtudegi — brann
annar kofi. Og sunnudaginn þar
á eftir hinn þriðji. En í það
skiptið var vitað, að ég sat í,
vagni á leiðinni heim frá Opava.
Eftir það var ekki minnzt á
málið og það kom ekki upp eld
ur í fleiri kofum.
Fólk kom vel fram við okk-
Framhald á bls. 19