Morgunblaðið - 03.01.1970, Side 11

MORQUNBLAfMÐ, LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 1/970
11
Úr Leonce og Lena: Herbert Probst sem Valerio og Albert Rolont sem Leonce prins.
Stnax og haustar byrjar að
rigna fruimsýnimigium og miaðlur
verður >að hafa siig aillan við til
að skiijia hismið frá kjarnanum.
Volkstheaiter er afka>stamiest, þar
rekur ein fruimsýningin aðra og
mikið sitand i krinigum það. í
þessuim látum verðuir manini á
að nemn'a aulgiunum tiill BuingitJheat-
ens eða Þjóðleikhúisis landsins, til
að athuga hvoort það hafi ver-
ið lagður á það krans með svaritri
sliaufu, en það virðist nú ekki
vera og nok'krum dögum síðar
fer þar einnig fram mikil frum-
sýning — og fær @óð>a dóma,
mjög góða dóma, en það má te-l'j-
ast til viðþurða hér í stiaðmum.
Þeir, sem hafa ætlað að gfeðjast
yfir útförinni, verða að ieita sér
að öðru tifllefná í þetta siran.
Fyrsta fruim'sýning Volkstiheat
ers var sýnáinig á tiveim verkum
Geoug Biichraeirs: Woyzieck og
Leonce og Lena. Georg Butíhn-
er var bráðsnjiall’ ungur lækna-
sit'údent og umbótasinnaðuæ uirag-
ur maðuir á sínum tím-a. Haran dó
m/jög uragur, ekki nerna 23 áira
gamail árið 1837. Haran skiMi
eftir sig nokkur verik, sem raú-
tíiminn metur öli mikils, stærst
þeirra verika er „Dauði Daratons"
um frörasbu byltiiraguna, verðugt
verkefni fyrir hvaðia þjóðleiikih'ús
sem er. „Woyzeck" er brot, verk
ið var samit það laragt komið, að
það telst tifl. höfuðverka þýzikra
Xeikbóíkmiennita. AHban Berg not
aði textaran með smátoreytingum
fyrflir óperubæklinig eins og
kunnugt mun vera. Woyzeck er
ilíti]m>a'grLÍnin í þjóðfélagimL,
óbreytti hermaðurinn, sem er
leiksoppur hinraa fíniu og hiáu
herra þessa heirnis. En þe>ssi
ómieiranitaði smákianl ‘hiefuir vit og
næma skynjun, sem aðstæðturnar
hafa ekiki íhjálpað til að aga eða
rækta. Hann e>r fuliluir af hiug-
miyndum og spurningum, sem hin.
ix söddu og sjálf/umiglöðu kæra
sig litið um að heyra. Þegar
hiöfuðsmaðurinin, sem hann verð
ux að raka, ávítar haran fyrir
slæmit siðgæði, þar sem hann eiigi
bairn og búi með korau án bless
unar kirikjunnar, svarar Woyz-
eok: „Hierra höfuðsm>aður, góðiuir
Guð mun varl-a fara að teljaþað
etftiir við smiáðanm, að ekiká hetfuir
verið saglt amen áðuir en hamn
var búiran til. Drotitiran sagði:
Leyfið börraunum að koma til
miín.“
Og: „Við erum llfka >af holdi og
blóði. Mín-ir líkar eru gætfullitlir
í þessum heimi og öðrum. Ég
held við verðum að hjiáflpa til
við að gera þrumuirnair, ef við
bomumst til hmma.“!
Woyzetík er hlýðinn hiinum háu
bernum. Lækniriiran bor>gar hon-
um nokkira aura fyrir að borða
ekkert raemia baunir og Woyz-
eck lætur bjóða sér það. Haran
beir heidiur ekiki hörad fyrdr höf-
uð sér, þegar majórinn, sem geng
ur á uiradiam llúðlraifliakikinium með
skreyttan staf, bísperrtur eins
og hani, fífl>ar barrasmóður hans.
Haran hlýðir aftur, í þetta srran
efldki miörarauim, heflidur röddiumum,
sem hann heyrir, sem segja hon
um að hamn eigi að stinga stúlk-
uraa til bana. Á eftir fyrirfer
hanm sér.
„Woyzeck" er ekki harmleik-
ur í gömd.um skilminígi, það er
emigin rfeajndi fliíraa, enigira miót-
stfaða elðla bamátta, en hvert himraa
stuttu atriða verksiras er hlaðið
spenrau og áhrifamagni, en for-
sendiur henraai eru svo raáttúru-
legar og naktar í ©iinfaldleik
sírauim, að manni finnst þessi
skáldskapur ver.a hreinni og
ófalisaðri en flest ann.að.
Eiras og ég sagði áðan saman
steradur veúkið atf miöngum situitt-
um aitriðlum, sem þuinfla að gieta
taamið hriaitt hvert á etftir öðru. Á
miðju sviðinu i Voflikstlheater var
pailluir, sem notaður var fyrir
ffliest iinraiatriðin ag sum útiatrið-
in. Þau atriði, sem kröfðust
meira rúms, fóru fram á svið-
inu sjálfu. Það þurfti aðeiras fáa
leikmiuni í hvert siran tii að stað-
setja artriðið. Þaranig geíkik þe>tta
aflfljt ffljótt fýirir sáig. Aðaillhliut-
verkið lék Herbent Probst, mað-
ut llíitiflfl. og vel í skinn komið
m.eð mikla hálfkúliuvömlb og tölu
vert miiklu eldri en Woyzeck á
að vera. Þrátt fyrir þetta tókst
horaum að leika hlu/tverkið þa>nn
ig, að það sem honum var ósjáíltf-
rátt truifiaðd ekki og hitt var
nógu vefl mótað og siterkt til
þess að góður Woyzeck komst
til skilia.
Seinrai hluti sýniin.garinraar var
gamiaraleikur Bútíhners: Leo-nce
og Lena. Gam>anleiikur í hinni
stóru merkingu þess orðs: létitur
og póetískur leikur um alvar-
lega hluti. Hamin er hreárat iedik-
hús, l'eikur að raunveruileákan-
um, en ekki rraerikimgarmimni fyr
ir það. Búdhraer þjáðaist mieð mieð
bræðrum síraum ag tó(k virikiam
þátt í barátbunni gegra fátækt og
kúgura í þýzku smátfurstadæmun
um. En það þýddi samt ekki að
hanra gæti ekki brugðið á glens
og losað sig við þessa drepandi
alvöru, sem of oft einkenmir
ávexti þýzks anda. Aðalpersón-
ur lei'ksiras, að undan-skilinni
einni, eru at þeirri stétt, sem
pólitísik barátta hans beindfet
gagin: smiálkóngar ag þednra fyfligi
lið. Leonce prins er soniur Pét-
urs kórags í ríkirau Pópó og Lena
er priins-essa í ríkinu Pípí. Það
er sjálfsagt að geta þess að
r'íkjanöfinin eru gæluheiti, pó]Xi
er bossi og pípí er piss. Fín ríki
það>! Leonce priras leiðiist lif-
andis ósköp að vera tifl: „Herra
m'inra, hvað vil'jið þér miér? Búia
mig undir starf mitt. Ég hef svo
mikið að gera, að ég sé ektoi út
úr þvL Sjáið þér, fyinsrt þarf ég
að skyrpa 365 sinnum í röð á
þennan stein. Hafið þér afldrei
reyrat það? Þer ætituð að r>eyna
það, það er mjög merkileg
skemmit.an.“ Þegar haran er orð-
iran eiran, teygir haran úr sér á
bekkraum í hallargarðinum og
talar við sjálfan sig um iðjuileys
ið og ieiðindin. Honum er óger-
legt að taka lífið alvarilega: „Af
hveirju get ég eikiki orðilð þýð-
inigarmikillíl í mímiutm. eiigin aug-
um og klætt brúðuraa í >kjól og
sett ragrihllítf á hlönidáinia henraar
til þess að hún verði heiðarleg,
nauðsynleg og mjög siðsöm? Af
hverju verð ég endilega >að vita
það?“ Þetta er erfdttt lítf og
haran óskar sér einhvers, sem
hrífi hann upp úr doðanum. Og
það kemur í liki hálfdrulkkins
föruimararas, sem er verðugur við
mælandi fyrir hann. Valerio, en
svo heitk íöruma-ðurinn, er
svarinm andstiæðingur allrar
vinrau: „Herra, það eru ekki tlil
raem.a þrjár mannsaeimandi aðferð
ir til að vinraa sér inn peninga:
finraa þá, vinna þá í happa-
drættirau, erfa,, eða steflia þeim í
Guðs nafrai, ef maður er nógu
sniðú.guir til að fá eklkeri; sam-
vizkubit. Leonce: Þér beflur tek-
izt að verða gamiall með þessum
líflsreglum, án þese að deyja úr
huragri eða verða heragdur. Val-
erio: Já herra, og það er mín
ákoðun, að hver sem vimnur fyr-
k sér á anraan hátt, sé þorpard.“
Af póiMtísíkium áistæðum heíur
verið ákveðið að Leonce og Lena
gangi í hjónaband. Hvoru fyrk
sig finnst það hryllileg tillbugs-
un að giftast manraeskju, sem
þau ekki þekkja. Leonœ flýr
roeð Valerdo og Leraa með
feeranisilukorau sáirani. En hjá Búohn
er getia mienra eiklki sniúáð á ör-
lögira. Án þess að viiba hvort
um sig >hvað hitt rauraverulega
er verða þau ástfanigin og
koma grímuklædd til Pópó. Hirð
in ásamit Pétri kóngi, er búin að
bíð.a of lengi eftir því að prins-
inra garagi í hjiómiaiband. Þeigar
þessar grímiu/kliæddu verur birt
ast, ákveðUr Pébur kóragur að
gefa þær saman, þrátt fyrk það,
að Valerio segi, að þetita séu
upptrekktar gervim.anneskjur.
Pétur kóngur vill að þau séu
gefin saman eins og þau væru
Leonee og Len.a, þar með er mál-
ið leyst. Þeigar grímiumiar ®ru
teknar af þeim, kemur í ljós
hver þau eru, og báðuim finrast
þeim fyrstf að þau hafi verið
svikira., en auðvitað sœtta þau
sig við örlög síra. Valerio hetfuir
seinasta orðið og það er góð
ræða: „Og ég verð ráðherra og
læt geía út fyrirskiipun um að
hver sem fái sigg í lófana verði
gerður ómyndugur að hver sem
vinni svo mikið, að hann verði
veikur, verð'i refsað eins og
gliæpaim'anni; að hver sem státi
sig af því að vinn.a fyrir brauði
sínu í sveita síns andlitis, verði
yfklýistuir brjálaður og hættuleg
uir þjóðfélaginu og svo leggjum
váð ökkuif í skuggann og biðj-
um Guð um miatókairónií, mielóniuir
og gráfiíkjuir og tiámelskandi
barka, klassíska kroppa og þægi
flieg trúairt>ragð!“
Leikritið ©r Stuitlt, en þessi
situltta og ófulUmægjiandi endur-
sögn miín veitk samlt ekki nema
liitllia huigmynd um orðaleik og
aradagiift þessa snjalla verks.
Kannski samit næga til þess að
einhver fái áhuiga á því að
kynna sér það betur. Það væri
ekiki óverðugt verkefni fyrk
skólaleiík eða sýningu unigra
leika/ra.
Sýningin í Volfestheate'r var
ágiæt og tóranrnn í leikmum . allt
af réttur, nema hvað leiikkon-
unni, sem lék Lenu, tóksit ekfei
að ná honum. Hún lék eins og
hún væri að leika rau'nveruieik-
ann, en það er falskt í verki,
sem hefluir aðein>s laius tenigsl við
hanin, en tengisl samit.
★
Önniur flrumsýniragin í Volkis-
Theater var leitorit eftir höf-
und, sem einnig dó of ungur,
ödön von Horwáth, hann varð
samlt töluvert m'ifelu eldri en
Búohruer og slkiildi efltk sig 16
léikrit. Hann er mifcið liei'kinn
um þessar mundk í þýztouimæl-
andi löndum og er milkifls met-
inn. Horwáth er sarot á engan
hátt þægilegur höflundur, haran
er háð'skur og harðtur og sýnk
gjiairnan gríimiulauisit >m>aranlega lít
ilmenrasfeu. Eiitt af beztu verkum
hians „Sögur úr Vín“ er gott
dæmá um það. Það vair sýrat hér
fyrir noklkru við mifelar undk-
tietotik og væri áreiðanlega verð
uigt verfeefini fyrk íslenzkt leik
hús.
Horwáth var mikið barn síns
tíma og skrifaði helizt um sam-
tím'a sinn: árin eftk fyrri 'heiros-
styrjöldina, kreppu aitvinnu-
leysL verðfalil og uppkomu flas-
ismianis. Leikritið, sém hér um
ræðir heiitir „ítölsk nótit“ og ger
ist fyrk valdatöku brúnstakk-
anna og Hitlers, á þeim ifana þeg
ar bommúnistar og sosíaldemó-
kratar Þýzkalands lögðu meiri
áherzlu á það, að berjiasit hvor
gegn öðrum, en að snúast gegn
samieiginlegum óvini. í suðux-
þýzkum smábæ ætla lýðræðis-
sámiraair og sösiíailiisitar að geira
sór gl’att bvöld á veitingastofu,
þar sem þeir hitltast gjarnan,
og bræðumk í Marx, sem eru
enn lengra til vinstri mega láka
vera með. Þetta kvöld kalla þek
Italska nótt, af því veitiragastof-
an er blómum skreytt og ljós
mieð m'argl'itum pappírsskermum
hatfa verið heragd upp í loftið.
Bn þetssd sakilieysáiálieiga sam-
koroa verður tileflni til ým'sra at
buirða. Kommúnistaforiinginn
uragi víiliar ekki fyrk sér að mis
nota mannlegar tilfinningar
stúlkumnar, sem elskar hann, í
þágu Fíokkisins og Hugsjónax-
inraair, hanra gerk hana út til að
viðra sig upp við einn af for-
ingjum brúnstakkannia. Gestgjaf
iran á veitiin/gaihiúsiiinu leiigk binúra-
stökbum salinra á undara Jtölstou
nóttirani. Það borgar siig ve'l,
þeir drekka mikiran bjór og
hatfa pantað yfk 60 svímasteik-
ur. Komimaistrákar miálla stand-
mynd atf keisararaum nauða og
bir'úrastaiklkair veriða ösfkiurvonid-
ir og ætflia að híleypa íitölisfku iniótt-
inni upp og berja all>a lýðræðis-
sinnaða vinsrrimenn og hina
líka. Kommúnisitarnk komast
náittúrulte'ga að þessu og yfir-
gefa ítötsiku nóttina og ráðgast
um hvað gera skiuili. Á þá ráð-
Stefn.u kemuir bommiúniisti frá
Norður-Þýzkalamdi og talair
mjög Skynsamlega, en haran tai-
ar móðunmiálið mieð öðrum hreim,
hann er „prúss“ hrópa þek með
fyrirlitninigU' þegair hanra er bú-
inn að segja nokkrar seibniragar
og þar með er ekkfl hilustað á
harani. Briúnisrtaiktoairmk birjótast
inn í salimn og byrja að beflgjia
sdg og ætilia að raeyða borgiari-
stjóraran til að storifa ytfirlýs-
iragu um að hann sé svín og
þjóðníðingur og ajm. En> borgar-
stjórinn á toonu, sem hanra met-
uir nú éfeki mikiils og hefur a.ldrei
tekið m>eð á manmamót fyrr, af
því að haran er svo saranfærðúr
uim að hún sé svo létíiLsigfld og
þunra, að hún sé bezt geymd
heima yfir þvottia- og matarpott
um. Borgarstjórinn sezt niður,
titrandi atf ótta roeð hjartað í
buxunuim til að storitfía yfirlýs-
iraguna, þá er það frúira, sem rfe
upp og ræðst að brúinstalkkafor
iragjiarauim atf slikum kjarki og otf
forsi að hann verðuir að víkja
með sitt lið. Lýðiræðissinnaðh
vinistrimenn hafa enn einu sirani
sigrað. Þeir nota þennan sigur
til þess að festa blirada trú sína
á sigur hirana góðu afla og yfk-
lýsa sjáltfa sig sem tryggin.gu fyr
ir sigrirauim. Þá býð ég góða nótt,
s’agði komroúraistaforinginn ungL
Og nóttira kom.
Það er rnjög skilljanl.egt að
svoraa verk skuii vena álitið hug
tækt nú tdll dags. Það veitk dá-
litla innsýn i „hvemig það gat
gerzt“.
★
í eirau aí kj.al'laraleiikhúsum
borigarinnar, Ateliertheat’er, er
anraað leikrit eftk Horwáth á
dagskrá: „Góð útsýn.“ Titifllinn
er nafn á gistihúsi. Það er ait-
viranúlieysi og kreppa og aflmenn
ur féskortur. í gistihúsinu „Góð
útsýn“ er aðeins einn gestur;
gdæsáfliag toomia, toomin vel tiifl. áæa
sinraa, en hún er rík og karl-
meranimk í húsinu, þjónniran, eig
aradiinn og bílistjóriran veriðia að
þjónia henni dag og nótt eiras og
hún viLl, hún bongar. Þessir karl
mienn eru engk engfl'ar, bfflistjór-
inn betfur setið inni í Portu'gal,
iþjánmiiirun er uppÆtosniaður aiugilýs-
iragateiknari og erfiðleikarnir
hatfa gert eigandann kaldan og
ófyrkleitinn, Höfuind'urinn er
varila búinn að sýn.a áhorfend-
um hveins tooraair toarflabúr þetta
gistihús er, þegar hann bætk
tveim ikairlmönnum við: ein-
um fynrverandi forstjóra, sem
nú er orðirar, sölu>- og iranheimtu
maðttr fyriir fneyðivín. Sá hefur
heldur etoki fleikklauisa fortíð,
Og síðaist en ekiká sízt: úitliÆuð-
um og spilltuim bróðiur keriing-
arinnar, sejn kennur tffl að betla
út úr henni^ peninga til að borga
spil>askuild. f þennan fína herra-
selskap bætist svo un>g stúlka.
Hún hefur búið á gistihúsinu
fyrir um það bJl ári síðian, lát-
ið fflekast af eigandanium og alið
hionum baim í fyllin.gu tímans.
Hún hefur skrifað honum ástar
bréf á rósrauðan pappk. Bréf-
in hafa gengið á mfllli m,anna í
húsinu til almeranrar skemmtun
ar. Stúlkan vill fá uppgerða
reikninga. Hún elska,r eigand-
ann og villl að haran gangist við
barnirau. Ræða hennaæ er óljós,
hún talar um að þetita hafi alflt
Framhald á bls. 16
Þorvarður Helgason;
V ínarbréf