Morgunblaðið - 06.01.1970, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐ'IÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. JANÚAR 1970
Siglaugur Brynleifsson:
ERLENDAR BÆKUR
The Illuminated Book Its Hi-
story and Production. David Dir-
inger. Faber and Faber 1967.
The Chinese Theory of Art.
Translationis from the Masters of
Chinese Art. Lin Yutang. Heine-
mann 1967.
Style and Civilization: — Gothic
George Henderson. Pre-Classical.
From Crete to Archaic Greece.
John Boardman. Mannerism. John
Sherman. Penguin Books 1967.
Impressionism. Phoebe Pool. Th
ames and Hudson 1967.
Lýsing bóka „illumination",
hefst sem listgrein um það leyti,
sem fornöld er að kveðja ogkveð
ur með prentlistinni. Þessi list-
grein er bundin miðöldum. „111-
mination" (enluminure á frönsku
og illuminare á latínu) táknar
lýsingu upphafsstafa og skreyt-
inga í skinnhandritum miðalda,
með gullþynnum. „Miniature" er
dregið af latneska orðinu mini-
are (að lita rauðu) og merkti
upphaflega, að lita upphafsistafi
og titla bóka með minium, sem
var skærrautt litarefni. Síðar var
tekið að nefna hinar einstöku
myndir skinnritanna „miniatur-
es“ hvort sem þær voru lýstar
með gullþynnum eða ekki. Orð-
ið miniature er einnig notað yfir
smámyndir, sem mjög voru í tízku
frá 16. fram á 19. öld. í þeirri
notkun er orðið dregið af latn-
eska orðinu minus, þ.e. lítill.
Tilgangur lýsingar var, að fegra
blaðsíðuna og leggja áherzlu á
þýðingarmikil atriði. Hin eigin-
lega lýsing, illumination var bund
in málm og litanotkun. Mynd-
skreyting bóka hefst snemma með
Egyptum og Grikkjum, þeir síðar
nefndu skreyttu einkanlega út-
gáfur Hómerskviða, stundum svo
mjög að textinn varð í sumum
þáttanna nokkurs konar útskýr-
ing myndanna. Lýsingin hefst
eins og áður segir í lok forn-
aldar í samruna stíls barbaranna
og hins grísk-rómverska og um
þá lýsingu og myndskreytingu
fjallar meginhluti þessarar bók-
ar. í fyrri köflum bókarinnar ræð
ir höfundur myndskreytingu
bóka til forna og uppkomu lýs-
ingar bóka á Ítalíu og í byzan-
tíska ríkinu, lýsingar bóka í ara-
bíska heiminum og meðal Gyð-
inga.
Höfundur ræðir uppkomu írsk-
saxneskra skreytistílsins á 7. og
8. öld og áhrif hans á meginlandi
Evrópu. Síðan rekur hann hinar
ýmsu stílgerðir, áhrifin frá Kon-
stantínópel og annars staðar frá.
í þessu riti er samankominn mik-
M fróðleikiur, ágætlega flokk-
aður auk myndasafns, sem er
prýðilega beng.t textanum. Ýtar-
legar bókaskrár fylgja. Þetta rit
er nú eitt vandaðasta rit um
þessa listgrein svo viðamikið, að
kalla mætti alfræðirit þessarar
greinar. Þetta er önnur útgáfa
aukin og endurbætt, sú fyrsta
kom út 1958.
Lin Yutang hefur kynnt land
eitt og þjóð flestum Kínverjum
betur. í þessari bók kynnir hann
skoðanir Kínverja um myndlist.
Hann hefur safnað saman hug-
myndum Kínverja um myndlist
gegnum aldirnar og þróun þeirra.
Höfundarnir eru ýmist listamenn
eða listgagnrýnmdur. Þeir lýsa
hver á sinn hátt, tækni, stíls-
máta og smekk. Útgefandi hefur
ejálfur þýtt greinastúfana ogauk
ið við skýringum þegar hann tel-
ur þess þörf.
Nokkuð hefur verið þýtt af
kínversku um myndlist, en það
er allt á dreif, því er þetta úrval
kærkomið, hér er greiður aðgang
ur að kenningum Kínverja um
myndlist öld eftir öld í túlkun
manns, sem hefur til að bera
meiri þekkingu á viðfangsefninu
heldur en útlendingar. Það eru
til ýmis rit um kínverska mynd-
list, og er þá helzt að nefna verk
Alexander Sopers. Bók Osvalds
Siréns telur Lin Yutang ófull-
nægjandi sökum klúðurslegra þýð
inga á hugtökum, sem hann telur
vera skýr og vafalaus, en þesei
bók Siréns er sú eina, sem fjallar
um efni á svipaðan hátt og þess-
ari bók er ætlað.
Style and Civilization er nýr
bókaflokkur Penguin útgáfunnar.
Ritstjórinn segir í formála, að
„bókaflokknum sé ætlað að vera
lista og stílsaga Evrópu gegnum
aldirnar og meiri áherzla verði
lögð á tengsl lista við aðrar and-
legar hræringar en oft tíðkast...
Ritunuim er ætlað að ná til l'eik-
manna og einnig til fræðimanna"
Fyrstu þrjár bækur þessa bóka-
flokks hafa nú komið út og fjall-
ar sú fyrsta um gotneska stíl-
inn, sem markaði listir Evrópu
frá því á 12. öld og fram á þá
16. Höfundurinn er fyrirlesari
við háskólann í Edinborg. Orðið
„gotneskur“ kemur fyrir snemma
á miðöldum í sambandi við kirkju
byggingar „constructa artificibus
Gothis“ og átti það að merkja
að kirkjan væri byggð af inn-
fæddum verkmönnum en ekki
Rómverjum. Þegar kemur fram á
endurreisnartímana taka menn að
líta á miðaldir og gothikina sem
tímabil andlegs svartnættis. Vas-
ari talar um Gota, sem upphafs-
menn og reisendur hryllilegra og
villimannlegra bygginga, sem ein
kennist af formleysi og óskapn-
aði, þar skorti alla reglu og kennd
fyrir réttum hlutföllum, sem sé
algjör andstæða hins forna grísk
rómverska byggingarmáta. Bar-
bararnir þ.e. gotarnir hafi flutt
þennan viðbjóð með sér inn í
Rómaveldi. í bréfi til Júlíusar
páfa II skrifar einn samstarfs-
manna Rafaels að „hinn nýi stíll“
eða „þýzki byggingarstíll" sé upp
runninn í myrkviðum Norður-Ev
rópu, þar sem hinir innfæddu
hafi bundið saman trjágreinar og
trjátoppa og gert sér með því
skýli, þar er þeir hafi ekkert
kunnað til smíða og ekki einu
sinni kunnað að fella tré. Þar
sé að leita uppruna oddbogans.
Það er ekki fyrr en á 18. öld,
að farið er að meta gotn-
eska stílinn að verðleikum á
Englandi og í Frakklandi. Og
upp úr aldamótunum fyrir á-
hrif rómamtísku stefnunnar. —
Reyndar hafði tekið að örla á
þessu fyrr á Englandi.
Höfundur rekur alla þessa sögu
Hann reynir að skilgreina hug-
takið, rekja forsendurnar að stíln
um og þróunarsögu hans um ald-
ir. í kaflanum „Art and Mystic-
ism" ræðir hann þá trúarlegu
undirstöðu, sem var svo mikill
þáttur í mótun þessa stíls. Hann
hefst á Norður-Frakklandi og
breiðist þaðan um Evrópu, mót-
ast víða af séreinkennum, sem
rekja má til þjóðlegs menningar-
arfs, en heldur alltaf höfuð ein- '
kennum sínum. 115 myndir eru í
texta og góð bókaskrá fylgir,
Það verða eingin skörp skil y
milli grískrar listar og þeirrar, p
sem skapaðist á Krít og megin- •
landinu gríska fyrir komu Hell-
ena. Þessi skipting er notuð til y
hægðarauka eða viðmiðunar. í <
upphafi 5. aldar fyrir Krist hafa
Hellenar nýtt það af fornri menn
ingu og aðlagað list sinni forna y
listerfð, sem ríkti umhverfis Eyja <
haf fyrrum. Höfundur leggur
mikla áherzlu á þá menningar-
leifð sem lifði þrátt fyrir allt ,
innrás Hellena og frjóvgaði tveim <
til þremur öldum síðar gríska
list. Höfundur rekur þessi tengsl
og leitast við að sýna hve mikill y
þáttur hin foma list var í <
list Grikkja. Hér er einnig kom-
ið inn á etrúska og skýþíska list,
en sú síðastnefnda skaut frjóöng y
um sínum upp meðal Engilsaxa <
á 7. og 8. öld og það glittir ef
til vill í sama fyrirbrigði hér á
landi á miðöldum. Þessi bók rek- y
ur menningarlega forsögu Evrópu
í stuttu máli, gloppurnar eru mikl L-Z
ar, og þær verða seint fylltar,
en höfundur dregur fram það,
sem þekking hans hrekkur til i
stuttu og skýru máli.
Þriðja bókin í þessum bóka-
flokki er „Mannerism", (ít: mani-
era) stíll, háttur, stundum notað
í merkingunni tilgerð. Þessi stíll
hefst í lok endurreisnartímabils-
ins og hverfur inn í Barokkina.
Þetta er still 16. aldar á Ítalíu
og víðar í Evrópu. Lengi vel var
því haldið fram að þetta væri
afturfararskeið, leifarnar af end-
urreisnartímunum eða list vegna
listarinnar, án tengsla við nauð-
syn tímanna. Þetta mat hefur
breytzt mjög hin síðari ár. Menn
viðurkenna að vísu að þetta sé
stíll yfirstéttar, sem hneigðist að
epíkúrisma, en smekkur hennar
var vandfýsinn og formkennd
hennar óbrigðul.
Phoebe Pool hefur sett saman
bækur um Picasso, Degas og Con
stable. Umhverfið og uppruninn
veita henni oft svör við ástæð-
unum til listsköpunar ákveðinna
listamanna og í þessari bók leit-
ar hún róta impressionismans í
þeim miklu breytingum, er verða
í vísindum, tækni og þjóðfélags-
hugmyndum á seinni hluta 19.
aldar. Impressionisminn var
stefna fárra listamanna og tíma-
bil það, sem er kennt við hann er
stutt en fáir hópar listamanna
hafa haft slík áhrif á þróun mál-
aralistarinnar og þeir, sem hófu
uppreisn gegn hefðbundinini mál-
fcralist og tróðu nýjar bra.utir milli
1860 og 1870. Pissarro, Renoir,
Monet, Bazille, Manet og Deg-
as gáfu allir heiminum meiri og
skærari birtu liti og yl með verk
um sinum.
=í)
Pistilinn skrif ar
SÚ TILFINNING hefur leitað á mig
undanfarið að ég gangi með stein í mag
anum. Ég veit vel ég hef ekki borðað
stein. Og hvers vegna skyldi ég yfir-
leit gera það? En tilfinning blýfur.
í málinu liggur eitt fyrir: frá því á
aðfangadag og fram á miðjan annan í
jólum hef ég þyngzt um fjögur kíló-
grömm mæld á ólygna vigt.
Svo rætt sé um þær helztu jólagjafir,
sem átta ára gamall bróðir minn fékk,
þá hef ég unnið eina keppni á raf-
magnsbílabrautinni, haft nokkuð jafn-
an gróða og tap í rúllettunni en stað-
ið mig í lakara meðallagi í fótbolta-
spilinu. Ég er gefinn fyrir intelektúel-
ar nautnir.
Á jóladag fór ung systir mín til og
trúlofaði sig. Hún heitir Elsa og kær-
astinn hennar Jón. Trúlofunarhringir
gerast breiðir nú á dögum. Mér kom
fleira en margt í hug, sem gera mætti
fyrir allt það gull, sem þar var saman
komið. Því svo er nú komið fyrir mér,
að ég umbreyti ósjálfrátt öllu, sem ég
sé í aura. En hvað um það; alltaf verð-
ur mér á að glotta út í annað, þegar ég
sé ungt og bjartsýnt fólk með þessi
litlu og ofur sakleysislegu handjárn.
Eftir nokkur ár er farið að rykkja í
þau, en þá sýnir sig að þau sitja furðu
þétt og eina ráðið er að saga af sér
aðra höndina og kannsiki báðar.
Utan úr heimi er það að frétta, að
vinur minn einn og kona hans bjuggu í
franskri sturtu í þrjá mánuði. Konan
ætlar að verða þjóðfélagsfræðingur.
Það leiðir af þessari framangreindu að-
búð, að hún hlýtur að verða hálf bit-
ur út í Kerfið og má þá kapítalisminn
sjálfum sér um kenna.
Annar kunningi minn fer ákaflega
hörðum orðum um Frakka. Fyrsta mán
uðinn fékk hann ekkert að éta á
stúdentagarðinum. Brytar vildu sjá
skírteini, en hann hafði ekki stúdents-
próf. Það eitt var þó að mínu viti
ástæða til að gefa manninum tvöfald-
an. Skamimt. Að öðru leyti halhnælir
hann frönsku þjóðinni ákaflega og
kveður erfitt að komast í samband við
hana. Það tel ég kunni stafa af því
að hann skilur ekki frönsku og talar
það mál ekki heldur. Frakkar sjálfir
telja ekki ástæðu til að tala öðrum
tungum, þar eð franska er eina al-
mennilega kúltíveraða málið og því
hlaut fyrr eða síðar að koma til alvax-
legrar misiklíðar milli kunningja míns
og frönsku þjóðarinnar. Þetta er því
verra fyrir Frakka, sem hann hefur
áhuga á þjóðfélagsvísindum. Maðurinn
kemst í andstöðu við Kerfið og enginn
veit hvar það endar.
í síðasta pistli varð mér á að sleppa
lausri setningu, sem hljóðaði svo: Um
daginn var kunningi minn handtekinn
og yfirheyrður; hann hafði pissað á got
um úti. Ég hefði átt að vita betur. Þeg-
ar ég les setninguna yfir blaðinu er hún
á þessa leið: Um daginn var kunningi
minn handtekinn og yfirheyrður; hann
hafði verið á götum úti. Þetta las ég
tvisvar og geri því skóna, að lesendur
hafi ekki gert það sjaldnar. Hafi ein-
hver lesenda þegar í stað getið sér
þess til, að þarna ætti að standa pissað
í stað verið ætti hann að gera vart við
sig. Sá maður er áreiðanlega á rangri
hillu í lífinu.
Eins og komið er gefur hin framan-
greinda setning næsta ískyggilegar
hugmyndir um kunningja minn. Það lít
ur sterklega út fyrir, að hann þurfi
ekki nema sýna sig á götu til þess að
verða tekinn fastur. Það eru nú dálitl-
ar ýkjur. Þá bendir allt til þess, að
ekki sé alt með felldu eða sem vera
skyldi í höfðinu á sjálfum mér — eða
a.m.k. séu málkennd mín og hugmyndir
um stíl sérstæðar í meira lagi.
Þegar svona nokkuð kemur fyrir
hyllast greinahöfundar til þess að
gruna annan hvom — setjara eða próf
arkalesara. Og það ætla ég að gera.
Nú þarf ekki arniarauga til að sjá, að
þeir bókstafir, sem þarf til að rita öessi
tvö orð — pissað og verið eru hremt
ekki hverjir í grennd við aðra á vél-
inni og liggur jafnvel allt leturborðið á
milli sumra þeirra. Prentvilla er því
nokkuð fátæklegt orð yfir allt þetta.
Skammhlaup í setjaraheila kemur til
greina. En þessi er sú skýring, sem
einna fastast hefur leitað á sjálfan mig:
að villan stafi af afar sterkri siðgæðis-
vitund setjara-prófarkalesara. Satt er
það: það er ekki pemt orð — pissa.
Ég mun trúa því, að siðgæðisverðir
blaðsins leynist annað hvort í prent-
smiðjunni eða prófarkaherberginu
nema annað komi í ljós.
HUGSJÓNAFLOKKUNARVÉL
Eitt er það, sem íslenzka Ríkisút- og
sjónvarpið vantar nú mest og það er
þar til gerð vél að telja með nokkurri
nákvæmni dúfunnar á þeim friðarfund-
um, sem kunna að verða haldnir í þess-
ari borg í framtíðinni. Vera má, að slík
vél hafi ekki verið fundin upp en þá er
að drífa sig í það.
Hún starfar þannig: þegar telja skal
er vélin trekkt upp, henni beint að
þeim sem vilja láta telja sig, líkt og
ljósmyndavél og hún sett í gang. A
henni er fjöldi takka. Hver þeirra
stjórnar ákveðnum teljara í vélinni.
Hver teljari teluir eina tegund fólks.
Er fólkið þá flokkað eftir ástæðunum
til þess að það kom á fundinn. Til að
teygja ykkur lengra tek ég strax fram,
að vélin er hugsuð sem gagnger endur-
bót á íslenzkum fréttaflutningi, en þau
mál eru ekki sem vera skyldi þessa dag-
ana eins og Jónas segir. Jæja. Einn
teljarinn telur þá, sem komu af því
þeir vildu frið í Víet-nam, annar telur
þá, sem vilja Bandaríkjamenn burt úr
því landi, hinn þriðji þá, sem vilja
þetta hvort tveggja.
Hinn fjórði telur þá, sem vildu að
alls staðar væri friður, fimmti þá, sem
komu til að hlusta á trúbrot, sjötti þá,
sem voru undir áhrifum og komu vegna
þess að ekki var í önnur hús að venda
(á miðvikudagskvöldi). Hinn sjöundi
teldi þá, sem komu að hlýða á Jónas
Árnason syngja, áttundi utanbæjar-
menn, sem hefðu villzt og þannig enda-
laust. Þetta kerfi mundu vandaðir
menn bræða með sér; ég gef aðeins
dæmin. Þegar gengur þó fram, að vélin
ætti að fullnægja ströngustu kröfum
um fréttaflutning, sem nú eru uppi. En
gott eftirlit yrði að hafa með smíði
hennar; hvergi mætti vera laus ró aða
skrúfa, þannig að vélin færi t.d. að
taka afstöðu til málanna. Enginn veit
hvar það endaði.