Morgunblaðið - 29.01.1970, Qupperneq 15

MORGUIN1BLA.ÐIÐ, FIMIMTU DAGUR 29. JANÚAR 1®70
15
Frá Godtháb, þar sem gömlum by ggingum og nýjum ægir saman. Gert er ráð fyrir að íbúar borg-
arinnar verði orðnir 15.000 áfi,ð 1975.
Menntun situr
í fyrirrúmi
*
Sendiherra Dana á Islandi segir frá Grænlandsmálum
— MENNTUN, ekki sízt
tæknileg, er látin sitja í fyr-
irrúmi. Stefnt er að því, að
Grænlendingar geti tekið að
sér flest þau störf, sem stund-
uð eru í nútíma þjóðfélagi,
svo að fækka megi því fólki,
sem sent er frá Danmörku til
starfa í Grænlandi.
Þa'nnig komst sendiherra
Dana á íslandi, Birger O. Kron-
manm, m.a. að orði í fróðlegu’ er-
indi um Grasnland, sem hamn
Ætuitti á funidi Róitar'ífélasgis
Reykjavíkur fyrir skemimsitiu.
Sendiherranin hefur góðtfúslega
leyft Mbl. að birta glefisiur úr er
ándi þesisu, er fara hér á efbir.
í upphafi máls síns vék sendi
(henranin að sögu Grænlia'nds og
nátitúru en kom síðiam að þeim
l'oEtsilagsbreytingum, sem urðu
þar í landi efitir 1920. >á hæbk-
iaði sjávarhiti, selirnir 'héldu
inorður á bógiinn, og nauiðsynbar
till að hiefjia fiskiv'eiðar í sitað
selveiðanna. Það var þó ekki
fynr en eftir síðari heimsstyrj
öld að breytt var að marki um
stefnu í Græinland'Ssitjórnmiálum.
>á voriu tekniair fyrir iþæir tak-
miarkiainiir, er giilt hötfðu um Græn
lanid, einikaumiboð níkisins á
Grænlan-disverzlium var a.fmumið,
einstaklingsframtak var örvað
og aflað erl'endis fjármagns til að
auðvelda Grænlendingum að
hverfa frá fnuimstæðum veiðum
til nýtízkulegri veiðiaðfer'ða og
gera þróun atvinmuilífs í landinu
’mögulega. Sú meginregla, að fjár
hagsmál Grænlaihds skyldu ein-
amgruð, var látin víkja, og sam-
þykkt að ríkisBtyrkir skyldu
veittir til að byggja upp græn-
lenzkt samfélag. Bneytdng á
grúndvaliaTlöguim, sem gerð var
1953, færði svið þeirra út, þan.n-
ig að þau tóku ein.nig til Græn-
lands. Þanniig hafa Græmlending
ar j.afnain rétt og aðrir Danir
samkvæmt Lögunum, en til þessa
hefiur þeim ebki verið gert að
gj-alida ska-tt eða gegna herþjón
uistiu..
. Ýmsar endurbætiur voru g!erðar
á stjórn ríkisims Græn.lendingu.m
í hag á árunum fyrir 1960. Einn
ig var átak gert í h.eilibrigðis-
máilum, m.a. á sviði berklavarna.
Þá vair memntuin ©ininig auikin, oig
megiináberzla lögð á að bæta
barnaskólana. Grænlenzkir ungl
ingar voru a-uk þess styrkitir til
máms í Danimörfcu og árið 1967
voru yfir eitt þúsiund ungi.r
Grænlendiing.ar við nám í Dam-
mörku. Menntun, ek'ki sízit tæbni
1-eg, er látin sitja í fyrirrúmi.
Stefnt er að því, að Gnænlend-
Birger O. Kronmann, sendiherra
Dana á íslandi.
ingar geti tekið að sér flest þau
störf, se-m stunduð eru í nútíma
þjóðfél'agi, svo að fækka m.egi
því fólki, sem sent er frá Dan-
mörku ti.1 starfa í Grænlandi.
Á sviði íbúð.abyggiiniga hefuir
einn.ig verið gert mikið átak.
Þannig voriu á árun.um 1950 til
1967 byggðar yfir 4.500 íbúðir
fyrir Grænlendinga og þessi þró
un heldur áfraim. Bygginga-
styrkjum hefur verið komið á,
sem gera mönnum kleift að eign
ast nýjar íbúðir án þess að
leggja fram eigið .fé, einnig er
húsaleigustyrkur veittur barn-
mörgum fjöl-skyldum. Af hag-
kvæmnisástæðum færigt það stöð
ugt í vöxt, að byggðar séu stór
ar íbúðabtok'kir.
>á hefur verið komið upp ný-
tízku iðinfyrirtækjiuim, einikum í
fiskiðnaði, þar sem grænlen.zkar
sjávarafurðir eru unnar. Er
fra'm.leiðsla frosimna rækja og
þorskflaka þar efst á þlaði. Þá
hefiur Gráenlandsverzlunin, að
fnumkvæði Grænila.ndsmálaráðu-
neytisims stuðiað að tæbnileigri
ha.grænni þróun. •Verzlun.in hef-
ur verið skuldbundim til að sjá
öllum landshlúituim fynir nauð-
synjum og nýtízkuleigri verzlun-
arhættir hafa víða verið teknir
uipp, t.d. í formi kjörbúða. Græn
landsvezlunin hefur ekki tekið
þátt í atvinnureksitrii svo sem
dýnaveiðum, fiislkveiiðuim eðia
sauðfjárrækt, en kaupir fram-
lieiðgluvörurniar og kemur þeim á
markað. Fer ttm 80% af hiedld-
arf.namileiðsliu Grænlands úr
l'andi og það krefst mikiils og
markviss skiputlags.
Þá hefur eiinkaverzlium þróazt
talsvert á Grænlandi og mun
láta nærri að 30% grænlenzkra
verzlana séu i einfcaeign, Er öll
verzlun frjálls til Grænilands,
'nem.a ýmsar tolilvöriuitegundir, svo
sem tóbaik, sykurvörur, öl, vín og
sprengiefni.
Þegar hugað er að tímaibi.linu
frá 1950 verður aufcning rikis-
Styrksins til Grænlands fyrir-
ferðarmest. Þessi styrkur er um
500 milljómiir damlsikria knóma áx-
lega og er uim þa® bi.l helmimgi
hans varið til stofnstyrfcj a og
hellminigi til rekstrarstyrkja. Uim
þessar muindir er verið að ganga
frá fimm ára áætlun í da-nska
Græml'amd smá 1 aráðiuneytimu, s e m
gi.ldir frá 1970—74. Er þar uim
að ræða fjárveitingu er nem.ur
1.8. milljörðum dansikra króna og
er fénu ráðstafað í náinni sam-
vinnu við grænlenzk stjórmar-
völd.
Eitit þeirra vandamála, sem við
er að glíma á Grænlandi, er ör
fólksfjöligun, s-em er um 4% á ári.
Þetta á m.a. rætur að rekja til
þess, að dánartala hefur minnk-
að ört og berklum er því nær
útrýmt, en stafar eimmig að
nokkru af því að fæðinguim hef-
ur fjölgað. Af þessu leiðir að
u.þ.b. helmingu'r Grænlendingia
er in.nan 14 ára og það er aug-
ljósit, að sú staðreynd gerir mikl
ar krófur til opinberra stjórn-
valda.
Ta-kmarkið er að tryggj.a öil-
um Grænlendinguim öru.gga at-
vinnu og bæta lífsskilyrðin.
Fiskveiðar á höfiuim úti þurfa að
þnóast þannig að hægt sé að starf
rækja frystiihúisiin al'lan ársins
hring. En til þess að svo megi
verða þarf að útvega Grænlend
ingum stærrd haffær sbip. Til
þess að fjárveitingar komi að
fuillu gagni þarf að beina þeim
til bæja í níkuim mæli, því ð
það veitir fiestuim vin-nu. Gera
verðlur ráð fyrir, að fólksifilutn-
ingar haldi áfnam fr-á afskekkt
ari stöðum til bæja o-g þorpa,
ei-nkum þeirra, sem er-u á miðri
vestu.rst rönd Lnni.
Um þessar mu.ndir búa um
40.000 m inn.s í Grænlandi og oft
er spuirt, hvort þetta fóik sé
hamingjuisamara vegna aðgerða
Dan-a. Því er auiðvitað ekki unnt
að svara. En út'riei'kningar hafa
verið gerðir, sem sýna að lífs-
sikilyrði vonu þrisvar sinnuim
betri á Grænla-ndi 1962 en- þau
voru árið 1947. Við vituim einnig
að dánartala hefwr lækkað uim
heliming frá 1948—58 og byggt
hefur verið margt góðra íbú'ða
og fiélagS'Iieg og men.ningarl.eg að
staða hefur verið stórbætt. Það
er því okkar skoðun, að Græn-
lendingum hafi verið sköpuð
skilyrði til hamir.gju.S'aim.rar og
frjiálsirar tiiverui og það hlýtuiT
að sikipta megi'nimáli.
Nýtizku hús í klettóttu fandslag i Grænlands.
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
„Fyrr má nú vera, faðir minn”
Jónas Guðmundsson
stýrimaður:
Dáið á miðvikudögum.
Bókaútgáfan Hildur, Rvík.
Þegar ég las þessa bók rak
ég mig enn einu sinni á það að
til eru þeir bókaútgefendur, sem
taka til útgáfu og láta prenta
handrit, án þess að fela þau
fyrst til yfirlestrar og lagfær-
ingar mönnum, sem fái séð á
þeim ýmsa þá galla, sem með
hægu móti er unnt úr að bæta
í samráði við höfundinn, svo
framarlega sem honum er við
bj'argandi.
í bók þessaii eru tólf sögur
og eitt ræð'ukorn. Sögurnar eiga
það allar sameiginlegt, að á þeim
er enginn persónulegur stíl-
blær, en að öðru leyti eru sög-
umar allmisjafnar. í sumum er
efnið höfundinum auðsjáanlega
afviða, en auk þess eru á þeim
—• eins og flestum sögunum —
iminni háttar, en samt sem áður
mjög leiðir gallar, gallar sem
eru ærið áberandi lýti og bera
kunnáttusemi höfundarins, rök-
fiestu hans og smekkvísi mjög lé
iagt vitni. Stundum em heilar
málsgreinar hrein og bein rök-
leysa, sums staðar rekuir lesand-
inin sig á orðaþvælu, sem auð-
sjáanlega felur í sér misheppn-
aða tiiraun höfundar til að
skneyta og litka frásögnina,
stundum verða á vegi lesandans
smekkleysuir í notkun einstakra
orða — og annað veifið rangar
orðmyndir og orðasambönd.
Bókin heitir, svo sem að ofan
.gineiniir, Dáið á miðvikudögum.
Það er og nafn á einni af lé-
legustu söguiniuim, og hefur höf-
undi þótt það svo vel heppnað,
að hann hefur bennt við það
bókina. En sannleikurinn er sá,
að ég að minnsta kosti hef enga
hugmynd um, hvað á að felast í
nafninu, sem ætla mætti, að
vena ætti táknirænt. Á fyrstu
lesmálssíðunni rek ég mig á
þetta dáindi:
„Hinar stöðugu gæftir þetta
vor uirðu til þess, að sjóhundar
vom jafnmikið á sjó og hæg-
lætismenn, sem létu barómeter-
inn á veggnum segja sér fyrir
um sjóveðrið, ásamt fuglum him
insins og draumfögrum skýjum,
sem hrönnuðust í furðulega
bólstra á himniniuim, eftir viss-
um kerfum.“
Seinna í sögunini, sem annans
er allvel formuð sem heild, seg-
ir um „sjóhundinn“ Ólaf gamla
í Sjólyst, sem vanur var að vera
aflahæstur: „ . . . Og hann bað
fyrir atonmii Ihivierjia nlótit og að
hann mætti verða hæstur.“
Hann bað ekki um storrn, held-
Ur fyrir stonmi. í næstu sögu,
Dáið á miðvibudögum, eru nokk
ur blóm máls og skýrleika
í hugsun: „Ég, sem gat ekki
einu sinni náð andanum og ég
var orðinn of sjúkur til þess að
það væri hægt.“ Taglfar á hesti
er nefnt í næstu sögu, en hún
eir ein af þeim bezt sögðu í bók-
inni. í sögunni Jólasnjór er
fróðleg lýsing á kaupönnum
fólks fyrir jólin og tilgangi þess
með þeim, og mundi þessi lýsing
ef til vill haft einhver bætandi
áhrif:
„Menn og konur voru að leita
dauðaleit hvert að öðru í búðar-
gluggum, í hillum verzlana eða
í verðlistum. Menn að kaupa sér
annað fólk með gjöfum og kort-
um. Kaiupa það ífyirir penliniga og
pakka inn í marglitan pappír
með slaufu, í stað þess að
elska.“
Dnengir eignast bát, er látlaus
og laglega gerð saga, og Axíu-
Jónas Guðmundsson.
félagið er ef til vill veigamesta
sagan í allri bókinni, í henni skýr
asta mannlýsingin, sem þar
er að finna, en þar er eitt orð,
sem ég hef aldirei heyrt og get
ekfki ráðið í hvað mehkir. Þar
stenduir skrifað: „Og hann elsk-
aði þessi hlutabréf, sem voru
úr þykkum pappír, sem minnti
á leður. Skrautrituð og með
splittflaggi og „gus“ félagsins.
Höfundur talar og um bein-
brotna urð, rökkur í fleirtölu
og afð koga, — elklkii í miartoinig-
unni að sjóða, — og þegar hanm
hefur skrifað eina söguna, hefur
hann bundið slíkan kærleik við
arðið tittlingaskít, að hann not-
ar það tvisvar með stuttu milli-
bili. Ég læt svo nægja að bæta
hér við einu dálítið meinlegu
dæmi um hugsanaskýrleik höf-
undarins, þegar skáldsbaparvim
an reminur á hann. Hann skýrir
þar frá hugsunum skálds, sem
er einn af hinum réttlætisunn-
anidd talamlöininium Viettoaim og
grunar íslenzk stjórmarvöld eða
fulltrúa þeirra um að hafa sett
sig hjá við úthlutun skálda-
styrks í hefndarskyni. Höfund-
'ur segir:
„Hann hafði verið þar, sem
heiðatTegir launþegar og stúd -
entlar toomiu öaimam til að mót-
mællla oig iáta heirjla úr aéir tanmi-
urnar.“ Og nú slær heldur bet-
ur í baksegl: „Já, hann hafði
mótmælt öllu, sem vitstola borg-
arlastéttin sigaði lögreglu á af
ótta við röskun á verðmætamati
og á sjálfu síldarþjóðfélaginu.“
Jónas Guðmundsson er allhug
kvæmuir og trúlega hefur hann
næma athyglisgáfu, og honum
getuir llániazt að seigjia og fiommia
sögu allbærilega. Ég hygg, að
hanis meinsemd sé fyrst og
fdieimislt sú, að hianrn iiamlbist svo
mjög við að gera mál sitt mynd-
irænt, hátíðlegt og sérstætt, að
dómgreind hans ruglist og fái
alls ekki fylgzt með á fluginu.
Mér þsetti ekki ólíklegt, að hon-
um neyndist vænlegast að temja
sér látleysi og hófsemi í orða-
vali, ásamt rólegri athugun og
samvizkusemi, og mætti þá svo
fara, að hann gæti áunnið sér
eðlilegan og ef til vill allper-
sónulegan firásagnarhátt.
i Guðmundur Gislason Hagalin.