Morgunblaðið - 01.10.1970, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1970
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1970
17
" ^v.v/53
''■"swys**4* * #É
v.'.vví?
> <>< ^
>>**.* ********
" v,v,v*i
■v .V.V.VV'/ •.«'
.* 'v.v,*,.V,V
Otgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjómarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 165,00 kr.
f lausasölu
hf. Arvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthía? Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Simi 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innanfands.
10,00 kr. eintaklð.
LANDGRUNNIÐ
OG RÉTTUR ÍSLANDS
¥ ræðu, sem Emil Jónsson,
* utan r íkisr'á ðherra, flutti
á Alls'herjar'þingi Sameinuðu
þjóðanna í fyrrakvöld ræddi
hann m.a. landgrunnsmálið
og afstöðu ísLenzku ríkis-
stjómiarinnar til þess hvort
halda ætti þriðju ráðstefn-
una um réttarreg'lur á hafinu
og verksvið henniar.
í þessu siambandi lagði ut-
anríkisráðhetrra íslands á-
herzlu á fimm atriði. í fyrsta
lagi kvað hann ísienzku
rfkisstj ómina vera samþykka
því, að kvödd yrði saman al-
þjóðaráðstefna varðandi rétt-
arreglur á hafinu, enda verði
verkefni hennar nægilega víð
tækt til að fjalia um öll
atriði er varða réttindi
strandríkis á svæðum, sem
liggja að ströndum þess. 1
öðru lagi sagði Emil Jónsson
það skoðun íslenzku ríkis-
stjómarinnar, að strandríki
eigi rétt á að ákveða takmörk
lögsögu sinnar innan sann-
gjamra takmarka með hlið-
sjón af landfræði'legum, jarð-
fræðiiegum, efnahagsiegum
og öðrum sjónarmiðum, er
þýðingu hafa. í þriðja lagi
sagði utianríkisiráðherra, að
ríkisistjórnin hefði orðið þess
áskynja, að mörg ríki teldu
12 mílna mörk fullnæigjandi
til að tryggja hagsmuni
þeirra, enda þótt lögsaga
strandríkja væri í reynd allt
frá þremur til 200 sjómílur.
í fjórða lagi vakti Emil Jóns-
Togarasmíði næsta verkefnið
Að undanfömu hefur verið
, unnið að samningum um
smíði skuttogaranna, sem
ákveðið hefur verið að
byggja. íslenzk sendineifnd
er fyrir nokkm komin frá
Spáni, þar sem viðræður
hafa farið fram við spæniska
skipasmíðastöð og innan
skamms mun Slippstöðin á
Afeureyri gera endaniegt til-
boð í smíði tveggja skuttog-
ara, sem Útgerðarfélag Akur-
eyrar og útgerðarmaður þar
hafa hug á að láta smíða.
Kaup skuttogaramna eru
þýðingarmikil mái fyrir sjáv-
arútveg okkar og raunar at-
vinmulífið í heild. En það er
ekki síður mikiiisvert, að ís-
lenzk skipasmíðastöð fái
tæfcifæri til þess að takast á
við þetta verkefni. Slipp-
stöðin á Akureyri hefur þeg-
ar nobbra reynslu í smíði
stórra skipa, þar sem eru
sfcrandf'erðaskipin tvö. Annað
iþeirra hefur þegar verið í
notkun um sfceið og reynzt
son athygli á því, að í sér-
stökum tilvikum, þar sem
þjóð byggir aifkomu sína á
auðlindum undan ströndum
sínum væru 12 mílna mörk
ekki fullnægjandi. í fimmta
lagi lagði utanríkisráðherra
áherzlu á, að varðandi ísland
væri lögsaga og umráð yfir
landgrunninu og hafinu yfir
því, sanngjöm og réttlát og
verðskuidaði viðurkenningu
samfélags þjóðanna.
Emil Jónsson benti einnig
á í ræðu sinni, að ytri mörk
landgnmnsins hefðu enn ekki
verið ákveðin en við lausn
þess mális yrði að taka fullt
tifl'lit til réttar strandríkja
til þess að grípa til vemdar-
ráðstafania, þegar hagsmun-
ir þeirra við strendurnar
væm í alvarlegri og bráðri
hættu vegna starfBemi á hafs-
botni utan lögsögu þeirra.
Með ræðu sinni á Alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna hefur utanríkisráðherra
enn undirstrikað rétt íslend-
inga til yfirráða yfir land-
grunninu og hafinu yfir því
og auðlimdum þess. Ræða ut-
anirí'kisráðherra er liður í
þeirri viðleitni að kynna
sjónarmið og lífshagsmuni ís-
lendiniga í þessu efni en slík
kynning og fræðsla er vafa- f
laiuist vænlegasta ráðið til
þess að afla viðurkemningar
annarra þjóða á rétti íslands
í þesisu mikilvæga máii.
með ágætum en hitt verður
sjósett eftir nokkra daga.
Með smíði strandferða-
skipanna hefur Slippstöðin á
Akureyri aflað sér mikil-
vægrar reynslu, .sem tví-
mæ'lalaust kemur að góðum
notum, þegar smíði skuttog-
aranna hefst og takist það
vel verður ekki annað séð en
íslenzkur skipasmiðaiðnaður
sé fær í flestan sjó. Þessi
unga atvinnugrein hefur ver-
ið byggð upp á ó-trúlega
skömmum tíma og hefur að
sjálfsögðu átt við margvísleg
byrjunarvandamál að stríða
en nú bendir allt tii þess að
þeir erfiðleikar séu að baki
og að skipasmíðar fyrir bæði
innlenda og erlenda aðila
verði æ þýðingarmeiri þátt-
ur í atvmnulífi okkar. Skiln-
ingur ríkisvaldsins og þá ekki
sízt Jóhanns Hafsteins, iðn-
aðarráðherra, hefur átt rík-
an þátt í þessum jákvæða
áraugri.
HIRTSHALS
„Islenzki síldarbærinn“
sumarið 1970
Lítill bær — á danskan
mælikvarða Fiskimannabær-
inn Hirtshals, sem er norðar-
lega á hafnlausri vesturströnd
inni hefur i sumar verið helzti
„íslenzki síldarbærinn." Þetta
hefði ekki þótt trúlegt fyrir
fáum árum, en svona hefur nú
síldin snúið hlutunum við. Það
liggja ekki fyrir tölur um það
magn síldar sem hér hefur ver-
ið landað. Segja má að 40 síld-
veiðiskip hafi lagt hér upp frá
því á síðasta vori. Einnig hef-
ur mikið síldarmagn borizt til
útgerðarbæjarins Skagen, sem
er á nyrzta odda Danmerkur
og er frægari fiskimannabær,
en frægastur fyrir mörg björg-
unarafrek sem björgunar-
sveitir þar hafa unnið á liðn-
um timum. Hirtshals er miklu
yngri bær. Ströndin þar er
mjög hættuleg. Gömul kort sem
hafa að geyma staðsetningu
skipstranda á hinni sendnu
strönd minna á sandana heima,
og kortið með Skipakirkjugarð
inum. Karlarnir í Skagen
svara hiklaust ef spurt er
hvort það sé rétt að Esbjerg
sé stærsti útgerðarbær Dan-
merkur: Nel það er ekki svo í
dag. — Mestá útgerðairbærinn
er Skagen og þeir l|æta við: Að
visu hafa þeir fleiri skip í Es-
bjerg en það eru mest minni
fiskibátar — tréskip, Héðan
eru gerð út stærri fiskiskip,
stór stálskip sem einhver slag-
ur er í. Skagen og Hirtshals
eiga það sameiginlegt að þeir
skapa meiri gjaldeyri fyrir
þjóðarbúið en Esbjerg. 1 þess-
um bæjum tveim er feiknamik
ill útflutningur á ferskum fiski
og síld og einnig mikil fiski-
mjölsframleiðsla. Esbjerg aftur
á móti annast einkum heima-
markaðinn, og þar eru aðrar
atvinnugreinar líka allumfangs
miklar meðan Hirtshals og
Skagen byggja sina afkomu á
fisk- og síldveiðum.
Það er ekki ólíkt þvi sem
komið sé heim, þegar komið er
til Hirtshals og Skagen. Spum
ing dagsins er hin sama og
heima. Hvernig fiskaðist sið-
asta sólarhringinn? Háir reyk-
háfar fiskimjölsverksmiðjanna
spúa peningalykt og stemmn-
ingin niður við höfnina minnir
á góðviðrisdag í vetrarvertíð-
arlok.
Gamlar koparstungur frá
Hirtshals sýna hina erfiðu og
hættulegu strönd þar sem upp
haflega tóku sér bólfestu
nokkrir fiskimenn með fjöl-
skyldur sínar. Á þessum mynd-
um má sjá menn undir árum í
brimskaflinum. Á kambinum
stendur kona með barn sitt og
fylgist með bátum og mönnum.
Þannig var ströndin opin fyr-
ir úthafsbárunni allt fram á
vora daga, en árið 1920 var í
það stórvirki ráðizt að gera
fiskiskipahöfnina í Hirtshals, og
er það meðal stórátaka i hafn-
argerð í langri sögu Danmerk-
ur.
Verkfræðingúrinn sem tók
að sér þetta vandasama verk
hét Jþrgen Fibiger. Hann
gegnir sama hlutverki i sögu
Hirtshals og Skúli fógeti í
sögu Reykjavíkur. Eitt af þvi
sem hann lagði áherzlu á, með-
an hann var að leysa hin marg
þættu verkfræðilegu vandamál
hafnargerðarinnar, vaT að
hann var tíður gestur á ölstofu
fiskimannanna og ræddi við þá
um sjólag strauma og fékk upp
lýsingar og ábendingar og hafði
hliðsjón af upplýsingum sjó-
manna við hafnargerðina. 1
þakklætisskyni hafa svo Hirts
halsbúar reist minnisvarða af
þessum föður bæjarins, í nám
unda við ölkrána gömlu. Hirts-
halshöfn var svo opnuð árið
1930. Síðan hefur þessi lífæð
bæjarins verið stækkuð mikið
og endurbætt. Síldveiðisjó-
menn á ísl. skipunum sem hing-
að hafa komið oft í misjöfnu
veðri segja að höfnin sjálf sé
góð, en það geti verið mjög
erfitt að komast inn, sé hvasst
með brimi fyrir utan.
í sambandi við stöðuga
stækkun hafnarinnar hefur
verið gert innan hennar sér-
stakt viðlegupláss fyrir norska
ferju sem siglir daglega milli
Kristiansand og Hirtshals. Ferj
an er svo stór að hún tekur
járnbrautarlest og bíla og fer
umferð ferðamanna með þess-
ari ferju stöðugt vaxandi ár
frá ári. Hér hefur þróunin orð
ið svipuð og heima: Minni tré-
skipin að hverfa en stærri stál
skip að taka við. Það er áber-
andi á athafnasvæði fyrir fisk
vinnslustöðvarnar, hve allt er
með fádæmum hreinlegt. Þetta
gæti eins verið allt saman kex-
verksmiðjur eða jafnvel sokka-
buxnaverksmiðjur. Það fer ekki
miilli mála að af hreinlæti, sem
Dönum er í blóð borið við all-
an atvinnurekstur og iðnað,
gætum við mikið lært. I sífellt
vaxandi samkeppni og kröfum
um hreinlæti, væri vissulega
full þörf á að hafa starfandi
leiðbeiningamiðstöð um þrifn-
að. Forráðamennirnir þyrftu
ekki að fara lengra en til Dan-
merkur fá að ganga í gegnum
nokkrar verksmiðjur til þess
að sjá innan hvaða ramma slíkt
leiðbeiningarstarf ætti að vera.
Fiskvinnslustöðvarnar og
annar atvinnurekstur við höfn
ina í Hirtshals eru smekkleg-
ar byggingar sem fyrr segir
snyrtilega um allt gengið. Á
sjálfu hafnarsvæðinu eru lík-
lega 15 fiskvinnslustöðvar —
stærri og smærri, sem ýmist
vinna úr aflanum eða vinna afl
ann til útflutnings. Þær
vinnslustöðvar sem einkum
vinna úr aflanum eru niður-
suðuverksmiðjur og svo fiski-
mjölsverksmiðjur. Vinnslu-
stöðvarnar sem vinna aflann
til útflutnings samdægurs eru
t.d. fyrirtækin sem kaupa afla
sildarbátanna. Hér í Hirtshals
eru það Færeyingar og íslend-
ingar sem aðeins annast síld-
veiðarnar. Hirtshalsbátarnir
eru eingöngu á „Skítfisksveið-
um“. Þetta mjög svo óvirðu-
lega nafn nota Danir yfir fisk-
veiðar sem eingöngu eru stund
aðar fyrir fiskimjölsverksmiðj-
Hirtshals um arið 1900.
Fiskflutningabilar með kælda vagna, ferðbúnir til Þýzkalands.
islenzkir og færeyskir síldarbátar i Hirtshals. i húsunum á hafnargarðin-
um er afiinn boðinn upp.
Harpa RE nýkomin. Það þykir athyglisvert í bátnum hve skipshundar
eru á mörgum síldarbátanna.
Séð yfir verksmiðjuhverfið.
Einn hinna stóru færeysku síldarbáta kemur að.
Götumynd. — Á sðlbjörtum sumardegi í Hirtshals.
Skipsverjar á Jóni Kjartanssyni.
urnar. Hirtshalsbátarnir eru
töluvert minni en íslenzku og
færeysku síldarbátamir og eru
ekki útbúnir með kraftblakkir.
En skítfiskurinn er yfirleitt
smár fiskur. Sögðu mér strák-
ar af síldarbátum, sem séð hafa
aflanum landað, að feikna
magn af ýsu, oft aðeins fing-
urstórri sé í aflanum.
Það er sama fyrirkomulag á
sölu síldarinnar hér og á bol-
fiskinum í brezku hafnarbæj-
unum Hull og Grimsby. — Allt
er selt á uppboði, sem fram fer
hér milli klukkan 6—7 árdeg-
is í stórum fisk-uppboðsskálum.
Öllum fiski og síld er landað í
kössum og allt ísað. Skipshafn-
ir landa afla sínum sjálfar. Á
kvöldin og fram á rauða nótt,
og stundum fram undir það að
uppboðin hefjast, er verið að
vinna að löndun á bryggjun-
um.
Stærstu aðilarnir sem Islend
ingarnir skipta við, eru Skage-
rak Fiskeeksport og Hirtshals
Fiskeeksport. Það eru bræður
sem reka þessi fyrirtæki af
miklum dugnaði eftir því sem
mér var sagt. Sámkeppnin er
mikil milli þeirra, því hvor um
sig hefur viðskipti við tugi fisk
kaupmanna suður I Þýzkalandi,
Svíþjóð, Frakklandi og Belgíu
og víðar. Áður en uppboðin
hefjast, eru sölumenn þeirra
sem hafa tekið fjarritunina í
sína þjónustu búnir að hafa
samband við kaupendurna til
þess að kynna sér hve þörfin
sé mikil hverju sinni. Hér gild-
ir aðeins eitt lögmál. Framboð
og eftirspurn. Síðan er rölt af
stað út í fiskskálana og boðið
i síldina. Þessi fyrirtæki vinna
svo úr síldinni, sem einkum fer
til flökunar og alltaf er nokk-
urt magn saltað. Hér er rögun
síldarinnar ekki framkvæmd í
vélum, heldur mannshöndin
sjálf, sem gerir það miklu bet-
ur, segja þeir. Rögunin minnti
mig á hina gömlu góðu daga á
plani Hafsíldar norður á Rauf
arhöfn fyrir mörgum árum í
mikilli löndunartörn.
Öll vinnan kringum síldina,
sem þið íslendingar og Færey-
ingar hafið landað hér i sumar,
hefur verið mikils virði fyrir
bæjarfélagið í heild, sagði gam-
all fauskur sem ég hitti. Akk-
orðsvinnan kringum sildina gef
ur fleirum meira i hönd, sagði
sá gamli, heldur en skítfisks-
veiðarnar, sem ekki geta
skapað neitt svipað því eins
mikla vinnu og síldin. Af þess-
um sökum eru skipin ykkar vel
komnir gestir hér.
Ég hitti sem snöggvast að
máli umboðsmann íslenzku síld
veiðiskipanna hér í Hirtshals.
En það er ungur duglegur mað-
ur Niels Jensen að nafni og er
hann skipaafgreiðslustjóri fyr-
ir norsku ferjuna. Hann og full
trúi hans sögðust hafa haft
gagn og ánægju af því að
vinna með skipstjórunum á
síldarbátunum. — Já, við er-
um jafnvel farnir að skilja
nokkur orð i íslenzku, en mest
lærðum við, er hér var í sum-
ar fulltrúi frá skrifstofu LIU,
Bjarni Lúðvíksson. Hann var
mjög duglegur og vakandi. Um
samskipti Hirtshalsbúa við um
og yfir 500 íslenzka síldveiðisjó
menn af um 40 skipum sem kom
ið hafa nær 360 sinnum þegar
þetta er skrifað, sagði Niels
skipaafgreiðslustjóri, að þau
hefðu farið friðsamlega fram,
eftir þvi sem hann vissi bezt,
og ekki tiltökumál í hafnarbæ
að sjómenn fjarri heimalandi
fái sér i gogginn. En ekki hefði
dregið til alvarlegra tíðinda til
allrar hamingju fyrir alla að-
ila, sagði Níels rólega. — Þeir
syngja stundum kröftuglega.
Nei innrás íslendinganna hér í
bæinn hefur verið friðsöm inn-
rás, og þó veit ég að margir
eru í þeim hópi sem hafa krafta
í kögglunum.
Götulífið í Hirtshals, sem tel
ur nú um 7500 íbúa, minnir á
götulífið heima. Hér eru börn
og unglingar miklu meira á ferð
inni um götur bæjarins, en t.d.
í einhverri útborg Kaupmanna-
hafnar, svo tekið sé dæmi. Hér
í Hirtshals er Rúntur og vin-
sælir stefnumótsstaðir ungling-
anna. -— 1 fljótu bragði a.m.k.
virðast unglingarnir vera öðru
vísi en unglingarnir í stórborg-
unum. Kaupmaður við aðalgöt
una í Hirtshals, sem seldi póst-
kort, sagði eitthvað á þessa leið:
Enn sem komið er hafa heim-
ilin hér ekki þurft að glíma
við eins óskapleg vandamál og
hundruð ef ekki þúsundir heim
ila í Kaupmannahöfn, eitur-
lyfjavandamálið, sagði hann.
Hér hafa krakkarnir annað og
betra svigrúm en stórborgar-
börnin. — Það hefur líka sitt
að segja. Síðan bætti hann við:
En einn góðan veðurdag getur
sú ógnarbylgja líka skollið yf-
ir okkur hérna norðurfrá.
Sólin er komin á vesturloftið
og kyrrð ríkir við höfnina,
sem þó er svo allt í einu rofin
af skrölti lyftara og skarkala
við löndun síldar úr íslenzkum
og færeyskum skipum framan
við fiskuppboðsskálana. Ofan
við höfnina standa nokkrir stór
ir ískældir fiskflutningabílar
ferðbúnir að aka suður til
Þýzkalands í kvöld og nótt og
létta ekki ferðinni fyrr en kom
ið er að morgni með íslenzku
síldarflökin til vinnslu.
Áður en dimmdi, rölti ég um
bæinn, götur hans og torg. Ver
ið er að reisa feiknarmikið
skrifstofuhús fyrir bæjarfélag-
ið sem á síðasta vori gleypti
nokkra smábæi. Með íbúatölu
þeirra, telur Hirtshals og lög-
sagnarumdæmið um 14000 íbúa.
Ekkert sjúkrahús er í bænum
en læknamiðstöð. Hérna norð-
urfrá er miðstöð viðskiptalífs
og margs konar lýðhjálpar í
bænum Hjþrring — og þangað
er ekki nema örskot ef flytja
þarf sjúkling í sjúkra-
hús, sögðu heimamenn. Tvær
kirkjur eru í bænum og er önn
ur sænsk sjómannakirkja. Ann
ars er hér fátt um gömul hús.
Þetta er svo ungur bær að
hann er ekki nærri búinn að
slíta barnsskónum. Já en það
er ekki hægt að loka augunum
fyrir þvi, að okkur er nauðsyn
legt að skapa meiri fjölbreyttni
á sviði atvinnulífsins hér í
bænum, sagði ungur maður.
Hann sagðist minnast þess sem
nærtækast væri, er mikla verð-
fallið á sjávarafurðum varð
hér á árunum. Það sýndi okk-
ur nauðsynina á fjölbreyttara
atvinnulífi en nú er.
Skömmu áður en myrkrið féll
yfir bæinn og athafnasama
Hirtshalsara, seig norska ferj-
an inn á lygna höfnina, en yf-
ir skipin flugu múkkar. — Já
múkkinn er alls staðar.
Skrifað í sept. í Hirtshals.
Sverrir Þórðarson.
=XE