Morgunblaðið - 22.10.1970, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 1970
Bretar lengst komnir í
baráttunni við loftmengun
Baldur Johnsen, læknir.
ROTTURNAR SIGRUÐU
— Eitt er það enn, sietgir Bald-
ur. í ölluim þess'uim löodiuim er
háð bairéifcta við rotfcunruar. í Mið-
löodum í Bretlamidi var í suimar
haifiin herferð ag ætiiumin að út-
rýmia ölknm rofcfcuim á sbóru
svæði, en þeir urðu að gefast
upp. Ro'tfcurnar bótestaftega siigr-
uðiu. í þeasari herfedð var notað
eíni, sieim ihefur reynzt vel. Það
drepur rotfcumiar, ein hefur eteiki
áihri.f á önmur dýr. Ein svo stór
hluti af roftuiniuim var orðiiinm
ónæmiur fyrir því, að ver var far-
ið en hie'iimia sefcið. Sterkiuistiu sfcofn
arair lifðu þefcba atf ag gera enm.
Og nú verða Bretar að setjast á
rökstóla oig fá ný efni til rotfcu-
eyðiinigar. Þetta er það saima ag
þeiga.r bruðlað er mieð sfcenku lyf-
iin handia miaimnfólte.iima, svo að
hæfcfcuilegir bakfceríuisbofniar ver'ða
ón'æmir og ódrepanidi.
— Eru rottuvamd'aimál hér?
— Já, já. Hér eru rotfcur erf-
iiðar vilðtfamigB. Á tveimiur stöðum
úfci á lamdi höfðiu þær beinlínis
setzt að í böteteum, við ár ag við
isgó oig sækj'a svo inn í þorpin.
— Já, það er margt, sem er
að gerast í veröldinmii á þesisu
sviði. Trufluiniin á niáftúrumini
nær æði djúpt, sagði Baldur
Johnsem.
En af þessu, sem hér hefur
verið saigt má vera ljóst, að
monigumarimálim eru mjöig á daig-
islkrá í lömidum Evrópu um þesis-
ar mumdir. Mifclair raininisókinir
hafa þeigar farið fram. Menm
gera sér nú a'lmienmt greim fyr-
h' þeim náttúruisipjöllum og
heiilsiuifiarsileigu hœttum, sem af
meinigumimmi sfiatfia.
Víðast hvar er byrjiað að gera
ráðstafanir gagn menigum í lofti,
á láði oig í legi. Naklkur áramigur
hefitu- þegar náðsfc á suimuim
sviðum. Alls sfcaðiar er verið að
gera eðta búálð að gera áætLamir
ti'l mæisfcu 2ja, Jja ag 5 ára, sem
sfcefma að gjörhreimisum á öllu
skólpi til vermidar ám, vötinum,
fjörðum oig flóuim.
— Útlitið virðiist eikiki gott, em
þó eru miemm bjiarbsýmir. Memm
þetefcjia mú viðfaimgsiefmdð ag eru
stað'náðniir í að takiast á við það
ag siigra, siaigði Baldur að lok-
uim. Heilbriigð'isieftirlit ríkisins
vomiast eftir því alð baráttam gegn
memiguminmi hér á larnidi fái
verðsiku'ldaðam stuðmimig ríkis ag
sveiitiarféliaiga, því að umdiir því er
kiomimin fraimtí'ðarv'eigur otekar,
'seim maitframleiðisiliulþjóð'ar.
E. Pá.
Heilbrigðismál rædd
— á fundi Samtaka sveitarfé-
laga í Vesturlandskjördæmi
HEILBRIGÐISMÁL verða aðal-
umræðuefni á fundi, sem Samtök
sveitarfélaga í Vesturlandskjör-
dæmi halda í Hótel Borgamesi
nk. sunnudag, 25. október.
Samtökin voru stofnuð í fyrra
og er þetta fyrsti aiðalfundur
þeirra, og verða heilbriigðismaálin
rædd að lofcnu.m aðalfuinidarstörí-
um. Verðuir rætt uim læfcnavamda.-
málim, lælfcniamiiðstöðvair, mýja
heilbrigðislöggjöf o. fl. og flytja
lanidlækTiÍT, dr. Sigurður Sigumðis-
son og Bálduir Jdbnisen lælbn'ir,
heilbrigði'stfullfcrúi ríkiisin's fram-
söguerindi um þesisi mál á
fumdinuim. Öllum héraðtstf'æfcnuim
í Vesiturlamdskjardæmi, sjúkra-
húsalæfcnum -svo og þingmömjnc
um kjördæmisins, sýslumö'niniuim,
bæjarfótgetainum á Akramesi og
fulltrúum Saimbamds íslenzlkra
sveifcarfélaga hefur verið boðið
á fu'nd inn.
í Samtökum svei'tarfélag.a í
Vestur'lanidslkj ördæimi eiru 19 bæji-
ar- og sveitarfólög. Er stefnit að
því að öll sveitarfélög í Vesfcuir-
landskjördæmi gerist aðilar að
®am tötkunum.
Neyzluvatn í stórborgum hreint
Viðtal við Baldur Johnsen lækni
BALDUR Johnsen, læknir,
forstöðumaður Heilbrigðiseft-
irlits ríkisins, fór í sumar ut-
an til að kynna sér málefni,
sem nú eru ofarlega á baugi.
Seint í ágúst sat hann í Var-
sjá alþjóðlega ráðstefnu um
sjúkdóma, sem berast með
matvælum og ferðamönnum.
Síðan fór hann um Norður-
Evrópulöndin til þess að heim
sækja ráðuneyti og stofnan-
ir, sem fást við mengunar-
mál, og kanna hvernig á þeim
málum er tekið á hverjum
stað.
Fré .manni Mbl. fannst
þessi mál girnileg til fróð-
leiks og leitaði eftir viðtali
við Baldur. Fyrst ræddum við
um ráðstefnuna í Varsjá, sem
haldin var á vegum Samein-
uðu þjóðanna, og stóð fyrir
henni Evrópudeild Heilbrigð-
isstofnunarinnar. En ráðstefn
una sátu 1—2 fulltrúar frá
hverju Evrópulaudi.
— Þú nefnir taugaveiki. Er
hún enm við lýði víða?
— Já, fcaugaveiki er til í öll-
um Suður-Evrópulöndum. Þess
vegna bólusetjum við stundum
fólk, sem fer á þær slóðir, gegn
taugaveiki, en bólusetning gegn
taugaveikibróður er gagnslaus.
Stofnarnir eru svo margir að
bólusetning veitir aðeins falskt
öryggi. Rétt er að geta þéss, að
ektei er óalgeiragt að fólík fái í
magann á slíkum stöðum, þó ekki
sé alltaf um smit að ræða. Breytt
mataræði getur alveg eins verið
orsökin. Matur steiktur í þráum
olíum, heldur meira vín en menn
eru vanir, slíkt getur farið illa
með fólk. Þetta ættu íþrótta-
menn, sem fara i keppni, að hafa
í huga, og hafa með sér íslenzk
geign ry'ki og rey'k í borgum og
bæjuim. Samfcvæimt þeim er t.d.
bönmiuð nofckuin kola í ölluim þess
uim gömlu eldstæðum í Londan
og hafa í sfcaðinm verið tekin í
notkun brenn'sluefni, sem eru
mininia mie’nigiamdi, svo siem gas
eðia þá raf'miaign. Afleiðinigin er
sú, að London er óþeikikja'nleig frá
því siem áður var. Hún er orðin
hreinasta sfcórborg Evrópu, fyrir
utan Reykjavíik. Þar eru raú 10
ára gaimlir sfceiraar í bygginigium,
sem enin eru hvítir, en voru arlðin-
ir svartir eftir 2—3 ár áður. Bret
ar bafa siemisaigt bann'að notkun
óhreinkandi brennisluefma, ag
þeir hafa lika komið upp rann-
sókraastofum til að prótfa oig firana
upp nýjar aðferðir til að lo'sna
við mieimgamidi efni. Og á sjúkra-
húsimiu St. Bartlholomeus í
Landon er raninsóikraastafa undir
sfcjóm dr. Lawther, siem kannar
þess að sefcja í það klór. En yfir-
bodðisvafcn þarf að hreimsa. Það er
síað gieigrauim miarg'brotniar siíiur,
og lítet þar eftir hraunlögum og
sandlöigium. En vafcnið er hreiiras-
að mismóikið eftir atvikium,
— Falleigiuisfcu sfcofnuiniina fyrir
vatnisihreinsum og vatnisirairarasiókn-
ir sá éig í Luxemiborig, héit Bald-
ur áfram.. Þar hiefiur verið geng-
ið mjög vel frá þessum málum.
Stærðar gljúfur með dialverpi hef
ur verið „tekið frá“ í Ardenna-
fjölluim og afigirt fyrir raeyzlu-
vatn, þar sem þaö er oondir
ströragu effcirliti. í öðrum enda
vafcrasimis, sem er um 3'0 km lamigt,
er miöiguleiki til silgliraga og þeiss
háttar. En hinn endiran er m-jög
vel verndaður, svo að t.d. er
baraniað a/ð flytja olíu uim vegiraa
í gremind. í höíuðíborginini befur
verið byggð vel innréttuð stöð,
sem araraasit v'aitnsranrasóknir ag
— Á þessari ráðstefnu var
mest fjallað um matvæli og ferða
mál, sagði Baldur. Þ.e. hvernig
matvæli bera sjúkdóma og hvern
ig ferðamenn fá í sig sjúkdóma,
þar sem þeir fara um eða bera
þá með sér þangað. Þegar farið
var að draga saman niðurstöður,
kom fram að óhætt er að treysta
neyzluvatni í stærri hótelum og
i öllum stórborgum Evrópu. Svo
mikið hefur verið unnið í heil-
brigðis og hreinsunarmálum, að
vaitoið er orðiið raægdleiga hreimt
í öllum ferðamamiraaihótelum, svo
og í borguim ag bæjum.
En hættan liggur í að taka
neyzluvatr. úti i sveitum og að
kaupa af götusölum ís eða ávexti
ag yfirleifct allam ósoðinn miat.
— Önn.ur ndðursfcaða ráðetefn-
unnar var sú, að ekki aðeins
gefci ferðaim'enn sótt tauigaveitei ag
taugaveikibróður eða aðra slíka
sjúkdóma til annarra landa, eins
og til Miðjarðarhafslanda, held-
ur geti þeir líka mengað frá sér,
hélt Baldur áfram. Ferðafólk,
sem heimsækir Island, leitar til
dæmis upp um holt og móa og
slær niður tjöldum við ár og
læki og getur borið í þá bakterí
ur og veirur. Við því er helzt
það ráð, að sjá um að hafa hrein
lætisaðstöðu á þeim stöðum, sem
ferðamenn sækja, svo þeir geti
haft hreinlæti um hönd.
— Er þar átt við að hafa alls
staðar næg salemi?
— Já, eða einhverja möguleika
aðra en fara út í móa. Við get-
um tekið sem dæmi aðstöðuna
við Gullfoss, þar sem geta kom-
ið upp í 1000 manns á dag og að
eins er 1—2 salerni.
MEÐFERÐ SKOLPS
OG NEYZLUVATNS
— En hreimisiuirain á vatniinu.
Hvað um baraa?
— Vafcraið er gífurtega mikið
vairadiaimiál. Þar teiragiist tveirant
sanraan, mielðtferðiin á frárenrasli oig
öfluin nieyzliuivaitinis. Vatrasimis er
aflað á tvenman hátt. Yfirborðs-
vafcn er teteið, þar siem jiarðlög
eru. hart berg eiras ag t.d. hér á
Vestfjörðum og Auisfcfjörð'um.
Norðmienn niota t.d. yfirborðisvatn
iþví þar eru graníttelappir. Þar
sem setlög enu, einis ag við
Lomdion, þar má borta etftir viafcnii.
Esch-Sur-Sure, en þar hafa Luxembourgarbúar myndarlega Það er þó ruotekiu® hreinit. Þó þyte
vatnshreinsun og vatnsrannsóknir. ir eteki óhætfc aið mofca það án
Mengunin mæld í borgum. Reykurinn mældur og rykið fangað í rykmæla.
an mat og matsvein. Nauðsynlegt
er að hafa möguleika á íslenzku
mataræði, til þess að íþróttamenn
þurfi ekki að skipta um mat
aræði á meðan þeir standa í erf-
iðum keppnum og allra mest
reynir á líkamann.
GEGN MENGUN í LOFTI
OG VATNI
— Svo fórstu að kyraraa þér
m-eniguraarmál í Evrópu?
— Já, ég fór um löradin í Norð
ur-Evrópu. Nágrarannar akkar,
Damir ag Norðmieran, eru nú orð-
ið vateamidi fyrir þessum málum,
ein þeir isœteja yfirleitt 'huigmynd-
ir síraar til sfcærri Larada sunraar
í álfurarai. í öllum löradium Evrópu
er verið að viinraia martevisst að
því að draga úr meragura, í lofti
og legi. Loftmeiniguiniinrai tilheyr-
ir hávaðirara, rykið, reyteurirara,
útblásfcurisigníur bíla og sérsfcaikra
vertosmiðja.
— í Norður-Evrópulöradum,
allt frá Auistur-Evrópu til Erag-
laraids, hefur ilðralþróunin verið
milkil í buradruð ára, ag þar er
mifcil mieraguin, heldur B-aldur
áfram útskýriragum síraum. Þar
bruigðu Eniglenidiraigar fyrstir við
með því að setja lög árið 1956
áhrif rraeragumiar á maraneskjuina
sjálfa. Starfsmierara þar eru sjálf-
ir tiir'auiniaidýrin, því það er orðið
ljóst, aið eikki þýðdr að giera til-
rauniir aðeimis á dýrum.
— En bva’ð eru önmiur lönd
kamin áleiðis á þessu sviði?
í öðrum Evrópulönidum f-ara
fraim sairrasikanar riainrasóknir og í
Breitlamdi. Eran er þó eiktei kom-
itnm eiinis mdkiil áraraigur þar. Eim
mierteasta rararaisákraiaisitofraiuraira,
sem ég sá á miegiinlanidiinu, er í
Bilthoven niálæigt Utrecht í Hol-
landi. Þar eru þeir nýbúnir að
setja upp geysiimitela heilbirgðis-
eftirlitsisfcotfniuin. í Daramörkiu var
nýleiga komiið á sfcofm Meniguniar-
ráði, sem nýtur starfskratfta alls
karuar sérfræðimiga ag stafraana.
Svíar, Norðimeran og Danir reyna
að viniraa samiara að 'hreiraisun á
höfiuraium, sem að löndiuraium
liggj-a. Trjákvoðiuiiðiniaðuriran hietf-
ur leikilð Norðmienn ag Svía illa.
— En hvemdig er með bílaút-
bMisfcuriinra. Er farið að sietja
reiglur um hanra?
— Bretar settu í sín lög, að
ekfci miætti sjiáisfc svarifcutr reykur
úr bíl mieira era áteveðimin sok-
úmidutfjölda í semm, þá mæfcti taka
bamra úr umtferð eirais og ef hiamm
væri ljóisiauB í miyrteri. Að öðru
leyti er tali'ð að mijög erfitfc verði
að breyta útblæsifcri bíla, era eins
ag ku'nraugt er hatfa Bamdaríteja-
mieran nú gert ráðstaf'arair til þess.
rarainsóknir á steolpi. Og áætlun
er um, að etftir fimrn ár verðd
skolp gjörlhreiraisiað, þaraintig að
þa-ð fari jiatfraara tært oig bakifceríu-
laiust í ána, sem nú reininiur þama
í gegn og fceteur viið skolpimu.
Fleiri hafa svipuð áform. í Kötge
í Danmiörku er verið að byggj-a
hreirasistölð fyrir Siuður-Sjáiaind,
ti'l að komia i veg fyrir meraigura
sjévarims í kriraig. Hreimsun á öllu
sikolpi verður auðvifcað að vera
akkar miartemdð lífca hér á Latndi.
En ég er að sjélfsöigðu að skoða
þefcfca allt oig afchuga miisimiuraaraidi
aðtferðir, mieð tilliti til þess, sem
hér þarf að gera í fráreninsliis-
oig vatrasihreirasunanmiálum, ektei
sízfc í fiskibæjumum hér.
— Þeir gætu þá hreirasað mis-
milkJð eftir aðstæðum?
— Já, það er ihægit að hreinsa
mismiteið etftir efraurn og ásfcæð-
um. Víða í þorpumium hér á laradi
hetfur verið kiomið upp skolp-
leiðslum af vamiefnum. Sjaldniast
hetfur skolpirau verið komið í eiiraa
leiðislu, ag það mieraigar fjö'ruínniar.
En nú er raakkur viðleitrai til að
bæta þetta, era hætt er við aíð
róðurimm verði erfiiður ruema ut-
ara að komiaraidi hjálp komi til.