Morgunblaðið - 22.10.1970, Blaðsíða 14

Liá
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBBR 1970
Mikil framlög til orkumála
i-----------------------------
yantfiði í framkvæmdaáætlunina
fyrir árið 1970. 1 drögum að
framkvæmdaáætluninni er gerð
grein fyrir einstökum verkefn-
um, en þar sem hér er um ýms-
ar mjög veigamiklar fram-
kvæmdir að ræða, mun ég gera
þær litið eitt nánar að umtals-
efni.
' Enn er fjáröflun til þess að
standa straum af afborgunum og
vöxtum lána vegna Reykjanes-
brautar einn af helztu liðum
framkvæmdaáætlunarinnár, en
afborganir og vextir af þeim
lánum eru á næsta ári um 60
millj. kr. Tekjur af veggjald-
inu eru áætlaðar 15.7 mdllj. og
framlag úr vegasjóði er 6.8 millj.
og verður því að afla nýs láns-
fjár 38 millj. kr. til þess að
standa undir þessum útgjöldum.
Itarlegar viðræður hafa farið
fram milli fjármálaráðuneytisins
og samgöngumálaráðuneytisins
um viðhlítandi lausn þessa
vandamáls, sem verður eilífðar-
mál, ef ekkert verður að gert,
og hefir orðið samkomulag um
leiðir til úrlausnar, sem væntan-
lega verða á sínum tíma lagðar
fyrir Alþingi, í sambandi við
áætlanir um endurgreiðslu
þeirra lána, sem nú hafa verið
tekin og tekin verða tdl lagning-
ar hraðbrauta. 1 framkvæmda-
áætlun siðustu ára hefdr verið
aflað verulegs fjármags til
lagingar Hafnarfjarðarvegar í
Kópavogi. Var sú fjáröflun
byggð á ákveðinni áætlun um
endurgreiðslu lánanna. Þessarri
kostnaðarsömu framkvæmd er
ekki enn lokið, en þar sem ekki
hafa verið gerðar ennþá
fullnaðaráætlanir um fjármögn-
un lokaáfanga verksdns, þá er
ekki gerð, á þessu stigi, tillaga
um fjáröflun í framkvæmdaáætl
un til þessarrar framkvæmdar.
Gert er ráð fyrir að afla 12 millj.
kr. til landshafnanna, en fullnað
arákvörðun hefur ekki enn ver-
ið tekin um það, hvaða verk
skuli sitja þar í fyrirrúmi. Fjár-
veitingar til landshafnanna
vaxa einnig verulega i fjárlaga-
frumvarpinu vegna afborgana af
lánum, en þessar hafnargerðir
hafa á undanförnum árum yfir-
leitt verið f jármagnaðar með lán
tökum, þótt segja megi, að eðli-
legra hefði verið að gera það
með beinum fjárveitingum, og
kemur auðvitað mjög til álita að
taka allar fjárveitingar til lands
hafna nú inn í fjárlagafrum-
varpið sjáift. Langþyngst í fram
kvæmdaáætluninni vega ýmsar
framkvæmdir á sviði orkumála,
og er þar stærsti liður fjáröfl-
un vegna hinnar nýju Laxár-
samningum og kostnaðaráætlun
virkjunar, sem samkvæmt verk-
um er gert ráð fyrir að þurfi að
vera um 118 millj. kr. á næsta
ári. Nauðsynlegar eru margvís-
legar umbætur á orkuöflun
á vegum Rafmagnsveitna ríkis-
ins, sem óhjákvæmilegt er að
afla lánsfjár til. Er gert ráð fyr-
ir 40 millj. kr. fjáröflun í því
skyni, en óskir stjórnar raf-
magnsveitnanna eru verulega
hærri. Er hér um að ræða ýms-
ar ráðstafanir til þess að draga
úr notkun oliuaflsstöðva með
tengingu við samveitukerfi og
ýmsan undirbúning aukinn-
ar orkuöflunar, en ýmislegt er á
prjónunum í þeim efnum og er
þar veigamest Lagarfljótsvirkj-
un og Svartárvirkjun í Skaga-
firði, sem boðað hefir verið af
iðnaðarmálaráðherra að þetta
Alþingi muni fá til endanlegrar
ákvörðunar. Þarf þá að sjálf-
sögðu sérstaka fjáröflun til
þeirra framkvæmda. Rannsókn-
ir á hagnýtingu vatnsorku og
jarðhitalinda landsins eru með-
al hinna mikilvægustu verkefna,
sem nú er unnið að, en hér er
um mjög kostnaðarsamar rann-
sóknir að ræða, svo sem sjá má
af þeim áætlunum, sem Orku-
stofnunin hefir gert um helztu
viðfangsefni á þessu sviði á
'næstu árum. í áætlun Orku-
jstofnunar er gert ráð fyrir mest
um útgjöldúm til þriggja virkj-
anasvæða i sambandi við vatns-
orkuframkvæmdir, en það er
Jökulsá á Fjöllum með Detti-
fossvirkjun í huga, Austurlands
virkjun og þá sérstaklega Jök-
ulsá á Fljótsdal og Skaftárveita
tii aukningar á vatnsmagni
Tungnaárvirkjana og Búrfells-
virkjunar. Er áætlað í fram-
kvæmdaáætlun að afla 20 millj.
kr. til vatnsorkurannsókna til
viðbótar fjárveitingum til þeirra
rannsókna i fjárlögum, þannig
að samtais verði til þessarra
ransókna til ráðstöfunar á
næsta ári um 36 millj. kr.
Mörgum og miklum verkefn-
um þarf einnig að sinna á sviði
jarðhitarannsókna og þarf að
auka rannsóknarboranir á þeim
háhitasvæðum, sem búa yfir
mestum nýtingarmöguleikum til
efnaiðju og hitaveitufram-
kvæmda, en það eru svæðin á
Reykjanesskaga og í nágrenni
höfuðstaðarins, en unnið er nú
að óvenjumiklum hitaveitufram-
kvæmdum á ýmsum stöðum á
landinu og fleiri staðir hafa
áhuga á athugun á jarðhita með
hitaveitu fyrir augum og er hér
um þjóðhagslega mjög mikilvæg-
ar framkvæmdir að ræða. Vegna
mikilvægis þessarra rannsókna,
hefir verið ákveðið að kaupa
nýjan jarðbor, sem sérstaklega
hentar til rannsóknaborana. Hér
er ekki nema að nokkru leyti
um bein ríkisútgjöld að ræða,
heldur fjáröflun til Orkusjóðs
til þess að hann geti veitt nauð-
synlega aðstoð svo sem lög gera
ráð fyrir til jarðborana. Borun-
um-í Námaskarði, vegna stækk-
unar kísilgúrverksmiðjunnar og
jarðgufuaflstöðvarinnar, sem
þar hefir verið reist sem til-
raunastöð á vegum Laxárvirkj-
unar, er nú að verða lokið og
þarf ekki nema smávegis fjár-
öflun til þess að ljúka greiðsl-
um vegna þess kostnaðar. Enn
þarf að afla nokkurs fjár 5.7
millj. kr. vegna áframhaldandi
jarðhitarannsókna i sambandi
við hugsanlega sjóefnaverk-
smiðju á Reykjanesi og gert er
ráð fyrir 12 millj. kr. lánsfjár-
öflun til byggingar lögreglu-
stöðvar í Reykjavik. Er mikil
nauðsyn að íara að ljúka þess-
arri rniiklu byggingu, sem hefir
verið lengi í smiðum. Mun þessi
fjárhæð að vísu ekki nægja til
að fullgera húsið, en segja má
að hér sé um framkrvæmd að
ræða, sem fjármagna ætti með
beinni fjárveitingu í fjárlögum
og má raunar segja hið sama
með Rannsóknastofnun iðnaðar-
ins, en gert er ráð fyrir að afla
6.5 miilj. kr. til þess að ljúka
þeinri byggingu, sem er brýn
nauðsyn. Verði eitthvert fjár-
hagslegt svigrúm í fjárlögum
tel ég því vel geta komið til
álita að taka báðar þessar fjár-
hæðir í fjárlögin sjálf. Loks er í
framkvæmdaáætluninni gert ráð
fyrir að afla 63.2 millj. kr. láns-
fjár vegna nýbyggingar Áburð-
arverksmiðju rikisins. Sú bygg-
ing var hafin á yfirstandandi ári
og 55 millj. kr. fjáröflun í
framkvæmdaáætlun þessa árs.
Heildarkostnaðaráætiun mun
að sjálfsögðu hækka nokkuð af
eðlilegum ástæðum og nemur
endurskoðuð áætlun nú 265
millj. kr.
Stöðug viðleitni
til sparnaðar
Haldið hefur verið fram stöð-
ugri viðleitni til þess að auka
hagkvæmni í ríkisrekstrinum og
koma við sparnaði og bættri
skipulagningu. Hefir forusta á
þessu sviði verið i höndum hag-
sýslustjóra, en undirnefnd fjár-
veitingarnefndar, sem skipuð er
fuldtrúum allra flokka, hefir
haldið marga fundi milli þinga,
fylgzt með starfsemi Fjárlaga-
og hagsýslustofnunarinnar og
komið að ábendingum og athuga
semdum, eftir þvi sem nefndin
hefir séð tilefni til. Hefir sem
áður verið hið bezta samstarf
millí nefndarinnar og ráðuneyt-
isins og enginn efi, að það er
til mikilla bóta sú nýskipan, að
fjárveitinganefnd fylgist stöðugt
með sem flestum þáttum í ríkis-
kerfinu, en annist ekki einung-
is afgreiðslu fjárlagafrumvarps
á Alþingi. Þá hefir aðhald rík-
isendurskoðunar með stofnunum
og embættismönnum aukizt og
rikisendurskoðandi hefir nú í
athugun ýmis konar skipulags-
breytingu á starfsemi rikisend-
urskoðunarinnar til þess í senn
að gera hana virkari og gera
henni kleift í tæka tíð að kom-
ast yfir viðfangsefni sín, en það
hefir um langan aldur verið
gagnrýnt á Alþingi, að endur-
skoðunin væri of langt á eftir
tímanum með verkefni sín.
Bifreiðamál ríkisins
Hér verður ekki gerð nein til-
raun til að gera tæmandi taln-
ingu á hinum margvíslegu við-
fangsefnum, sem koma til kasta
Fjárlaga- og hagsýslustofnunar-
innar á sviði hagræðingarmála,
en þó tel ég rétt að drepa á
nokkur atriði. Meginverkefni
stofnunarinnar á þessu ári hefir
verið að koma í framkvæmd
reglugerðinni um bifreiðamál
ríkisins, en þar er svo sem hátt-
virtum þingmönnum er kunnugt
um áratuga vandamál að ræða,
sem oít hefir verið rætt hér á
hinu háa Alþingi. Telja má, að
mjög vel hafi gengið að koma
reglugerðinni í framkvæmd, en
hún tók að fullu gildi 1.
júli í sumar. Samkvæmt reglu-
gerðinni átti að merkja allar
þær bifreiðar, sem áfram yrðu í
eigu ríkisins, en þar var fyrst
og fremst um svokallaðar vinnu
bifreiðar að 'ræða, og var jafn-
framt lagt bann við þvi, að þær
bifreiðar væru notaðar til eigin
þarfa umráðamanna bifreiðanna.
Hafa nú verið merktar um 450
bifreiðar. 1 fyrstu kom i ljós, að
ákvæði reglugerðarinnar um
bann við einkanotkun voru brot-
in af einstökum aðilum, en þeg-
ar ráðuneytinu hefir borizt slik
vitneskja hafa viðkomandi verið
sérstaklega aðvaraðir. Sumar
rikisstofnanir hafa þegar komið
upp geymslustöðvum fyrir bif-
reiðarnar og í athugun er að
koma upp sameigmlegri
geymslustöð fyrir hinar minni
rikisstofnanir. Seldar hafa verið
alls 94 ríkisbifreiðar, og er þar
fyrst og fremst um að ræða hin-
ar svokölluðu forstjórabifreiðar.
Hafa bifreiðar þessar verið seld
ar ýmist með almennu útboði eða
fyrrverandi forráðamönnum á
grundvelli mats i samræmi við
ákvæði reglugerðarinnar. Þegar
sala hefir farið fram með al-
mennu útboði, hefir ávallt verið
um staðgreiðslu að ræða, en í
síðara tilvikinu hefir verið gerþ-
ur lánssamningur, svo sem reglu
gerðin gerir ráð fyrir. Þá hafa
verið gerðir 550 aksturssamning
ar við starfsmenn vegna notkun
ar eigin bifreiða í þágu ríkis-
ins. Þetta umfangsmikla verk
hefir verið talsverðum erfiðleik
um háð, einkum vegna greiðslu-
venja, sem tiðkast hafa um ára-
raðir en samræmast ekki þeim
grundvelli, sem nú er miðað við
í gerð aksturssamninga. Hefir
verið leitast við að meta raun-
verulega akstursþörf í þágu
starfs og mönnum skipað í akst-
ursflokka i samræmi við það.
Þar sem nú hefir verið komið á
heildarkerfi, varðandi slika
samningagerð, hafa aðstæður til
raunhæfs mats batnað veru-
lega frá því sem áður var, og
mun verða gert sérstakt átak á
næstunni til að koma þessum mál
um í fullkomið horf. Jafnframt
framkvæmd bifreiðareglugerðar-
innar, varðandi ríkisfyrirtæki
og stofnanir ríkisins, sem beint
heyra undir ráðuneyti, hefir
fjármálaráðuneytið sérstaklega
ritað bankaráðum rikisbank-
anna og öðrum rikisstofnunum,
sem lúta sérstakri stjóm, og lagt
áherzlu á, að þessu-m reglum
verði einnig fylgt í þeim stofn-
unum.
Sameinlng vélaverk-
stæða ríkisins?
Annað veigamikið mál, sem
unnið hefur verið að af sér-
stakiri nefnd, en í nánu samráði
við undimefnd fjárveitinga-
nefndar, er athugun á s-amein-
ingu margvíslegra verkstæða,
sem rekin eru á vegum ríkisins
og ríkisstofnana. Hefir þetta mál
verið í athugun síðan í fyrra,
en það er mjög umfagsmikið og
snertir margar stofnanir. Eru
auk Landssmiðjunnar rekin sam-
tals 11 verkstæði í véla- og
málmsmiði á vegum 9 ríkisfyrir-
tækja hér í Reykjavík, a-uk
verkstæða annars staðar á land-
inu. Öll eiga þessi fyrirtæki
vinnuvélar af ýmsum gerðum og
tegundum, ekkert samræmi eða
samráð hefir rikt um vinnuvéla
kaup, kaup varahluta og rekst-
ursvöru, notkun vinnuvéla og
restur þessa fjölda verkstæða.
Enda hafa nær eingöngu verið
hafðar í huga þarfir einstakra
stofnana, þegar ráðizt hefir ver-
ið í vélakaup eða verkstæðis-
rekstur. Vinna flest þessi verk-
stæði mjög skyld störf. Fleiri en
ein ríkisstofnun eiga þannig sam
bærilegar eða sams konar vélar,
sem standa stundum ónotaðar
um lengri tíma á sama tima og
önnur stofnun þarf á sams kon-
ar vél að ha-lda. Ósam-ræmi í
vélakaupum og tegundum véla
veldur erfiðleikum í rekstri og
margfaldri fjárfestingu í vara-
hlutum og rekstrarvöru. Mörg
smáverkstæði haf-a óþarfa stjórn
unarkostnað, mannafli verkstæð
anna nýtist misjafnlega vegna
smæðar þeirra og takmarkaðra
verkefna, og rík tilhneiging er
til að taka inn á verkstæði þessi
starfsmenn á ýmsum timum, sem
þar hafa raunar ekkert að
gera, enda ætlað að sinna
öðrum verkefnum aðra tima árs-
ins, og er það vandamál út af
fyrir sig. En engum efa er bund
ið að hér er brýn nauðsyn skipu
lagsbreytingar, hægt að koma
við verulegum sparnaði með
sameiningu verkstæða og auk-
inni samvinnu þeirra, og sýnist
raunar eðlilegt að stefna að sér-
stakri alls herjar vélamiðstöð
ríkisins svo sem ég vék að i síð-
ustu fjárlagaræðu. Verður unn-
ið með öllum hraða að því, að
koma þessum m-álum í viðunandi
horf, en því er ekki að leyna,
að hér getur orðið um nokkurt
vandamál að ræða, þar sem mörg
fyrirtæki eiga hlut að máli og
veltur því á miklu um samstarfs
vilja. Þótt yfirleitt hafi tillög-
um um skipulagsbreytingar ver-
ið vel tekið af hlutaðeigandi
stofnunum, þá er því ekki að
neita, að i sumum tilfellum gæt-
ir óhæfilegrar tregðu og and-
stöðu við að hreyfa við gamal-
grónum venjum, m.a. að ekki
komist í framkvæmd ýmsar til-
lögur um fækkun starfsmanna í
rí-kisrekstrinum. Er það að vísu
viðkvæmt mál á atvinnuleysis-
tím-um, svo sem ég vék að í síð-
ustu fjárlagaræðu, en erfitt er
þó að koma við sparnaði, ef
ekki má fækka fólki.
20,5 millj. kr. til reksturs
mötuneyta
Fjárlaga- og hagsýslustofnun
in hefir á hendi yfirumsjón með
öllum húsaleigumá-lum ríkisfyrir
tækja og stofnana ríkisins. Hef-
ir eftir föngum verið leitast við
að koma á samræmdum reglum
um þessi mál og að feng-
inni nokkurri reynslu um fram-
krvæmd húsaleigusamninga, hef-
ir nú nýlega verið gefin út af
ráðuneytinu sérstök reglugerð
um húsaleigumál ríkisins, sem
birt hefur verið.
Mikil þörf hefir reynzt á því
að setja fastar reglur um sem
flest atriði, sem varða ferðalög
starfsmanna á vegum ríkisins og
þann kostnað, sem af slíkum
ferðalögutn leiðir, bæði innan-
lands og utan. H-efir nýlega vér-
ið gefin út heildarreglugerð utn
þetta efni, sem launadeild ráðu-
neytisins og Fjárlaga- og hag-
sýslustofnunin hafa undirbúið.
Ríkisstofnanir hafa á undan-
förnum árum í vaxandi mæli
komið upp mötuneytum fyrir
starfsmenn sína. Hafa þessi
mötuneytismál verið tekin til sér
stakrar athugunar með samræm-
ingu í hug-a á reksturskostnaði.
Hefir komið í ljós, að ríkið rek-
ur nú 29 mötuneyti, sem starfa
allt árið, en auk þess starfa
fjöldi mötuneyta hluta úr ári
vegna tímabundins rekstrar.
Greiddi rikissjóður beinlinis
vegna rekstrar þessara mötu-
neyta, 20.5 millj. kr. árið 1969
og er þá ekki meðtalin nein
húsalei-ga eða fjármagnskostnað
ur, og heldur ekki meðtalin
mötuneyti skólanna, sem rikið
ber allan kostnað af á skyldu-
námsstiginu nema hráefniskostn
að, en á framhaldsstiginu greið-
ir það ráðskonukaup. Athugun
hefir leitt í ljós, að kostnaður
ríkisins pr. máitíð er verulega
frábrugðin frá einni stofnun
til annarrar og er nú verið að
kanna með hverjum hætti unnt
sé að koma á fullu samræmi í
þessu efni og hverjar reglur
skuli gilda við ákvörðun um
rekstur mötuneyta af þessu tagi.
Kemur þar m.a. til álita, hvort
hagkvæmt sé að kaupa eða fram
leiða máltíðir á einum stað, t.d.
fyrir hin mörgu mötuneyti hér í
Reykjavík i stað þess að reka
matargerð með tilheyrandi bún-
aði á mörgum stöðum.
Aukin verkefni
Innkaupastofnunarinnar
Tekin hefir verið upp af
hálfu fjármálaráðuneytisins sú
meginstefna, að Innkaupa-
stofnun ríkisins annist sölu
allra ríkiseigna og sé leitað til-
boða i þessar eignir, þannig að
ekki geti orðið um neina óeðli-
lega sölu að ræða. Þá hefir jafn
framt verið lögð áherzla á það,
að Innkaupastofnunin annaðist
saimeiginleg innkaup fyrir rikis
stofnanir í sem rikustum mæli
til þess að tryggja hagkvæmari
innkaup. Þá hefir Innkaupa-
stofnunin einnig verið efld með
hinni nýju deild um eftirlit með
opinberum framkvæmdum í sam-
ræmi við lög, sem um það efni
voru sett á síðasta Alþingi og
verður þar um mjög veigamikið
verkefni að ræða. Rétt er að
taka það skýrt fram, að með
aukin-ni starfsemi Innkaupa-
stofnunar rí-kisins er ekki æti-
unin að taka upp neina sam-
keppni við önnur viðskiptafyr-
irtæki í landin-u, heidur ein-
göngu að tryggja ríki og ríkis-
stofnunum sem hagkvæm-ust
kjör með innkaupum í stærri stíi
á grundvelli útboða, en um bein
an innflutning sé þá fyrst að
ræða, þegar innkaup eru hag-
kvæmust með þeim hætti.
Mörg einstök úrlausnarefni
hafa komið upp í sambandi við
rekstur einstakra ríkisstofnana,
sem Fjárlaga- og hagsýslustofn-
unin hefir unnið að í samráði
við viðkomandi ráðuneyti. Hefir
það samstarf yfirleitt verið
ágætt og hafa ráðuneytin í vax-
andi mæli leitað til stofnunarinn
ar beinlinis um aðstoð varðandi
athuganir á hagkvæmni í rekstri
og nytsemi einstakra fjárráðstaf
ana, sem ríkisstofnanir hafa vilj
að ráðast í.
Hagkvæmni í rekstri
ÁTVR aukin
Síðustu árin hefir verið
unnið að margvíslegri könnun
á úrræðum til þess að auka hag-
Framhald
á blaðsíðu 19