Morgunblaðið - 10.01.1971, Page 6

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JANÚAR 1971
/ f
SKATTFRAMTÖL Friðrik Sigurbjörnisson, lög- fræðingur, Harrastöðum, Skerjafirði. Sími 16941 eftir kl. 6. Geymið a ug 1 ýsingu'na. Pantið tímanlega.
KEFLAVlK — NJARÐVlK Þriggja til fjögurra berbergja íbúð óskast til leigu. Upp- lýstngair í síma 1980, Kefla- vík.
ER KAUPAIMDI að 3—6 tonoa triilu. Tilboð, er grelni frá staerð og verði, leggi'St imm trl afgr. Mbl. merkt „19240 — 4846'1 fyrir 17. þ. m. nk.
KÓPAVOGUR Ung hjón óska eftir íbúð í nakkra mánuði í Kópavogi. Góð umgengni og reglusemi. Stmi 41693.
BARNGÖÐ KONA óskast hálfan daginn til að gæta barnis á öðru ári. Þarf helzt að vera í Vesturbæn- um eða Miðbænum. Uppl. í síma 2-65-46.
GOTT PlANÓ TIL SÖLU STEINWAY & SONS. Upplýsingar í sfma 10155 frá kl. 2—7 e. h.
HÚSGAGNASMIÐUR óskast eða maðuir vanur verkstæðisvi'nniu, ei'nn'ig að- stoðarmaður. Húsgagnaverzl- un Axels Eyjólfssonar hf„ símar 10117, 18742.
SUÐURNES Chevrofet Nova 1965 í mjög góðu gtamdi til sölu nú þeg- ar. Upplýs'ngar í síma 92-1716.
TVEGGA TIL ÞRIGGJA herbergja íbúð óskast á leigu, helzt í Vestunbæn>um, þrennt í heimili, afgjöt reglu- semi. Upplýsingar í síma 20338.
ATVINNUREKENDUR Isienzkur háskól'asitúdent í Þýzkatandi ósikar eftiir at- vinino í tvo mán., frá miðjum febrúar. Margt kemur til gr. Upp4. í s. 84552 eftir kl. 18.00.
AKRANES Óska eftir íbúð til kaups eða leigu. Sími 93-1331.
ATVINNUREKENDUR — útgerðarmenn. óska eftir að taika að mér eða reka mötuneyti nú þegar. Vélstjóri á sama stað. Upp!. í síma 21147.
TVlTUG STÚLKA ósikar eftir vinmu strax. Mála'kunnátta fyrir hendí. Vön skrifstofu- og verzlun- arstörfum, einn-ig urvnið við Sími 42729. barnagæzltu og á hóteii.
UNG BARNLAUS HJÓN óska eftir 2—3 herb. Ibúð á leigu í tvö ár. Helzt sem r*æst Miðbænium. Titboð sendtet Mbl. rnerkt „10100".
„Þar tindrar þú, stjarnan mín stolt og há”
ÞEIR nUKH
UIUSKIPTin SEIR
nucivsn I
I»a<5 var á milli jóla og ný-
árs. Kvöld var komið, og
við kusum að eyða þvi undir
berum himni út við sjóinn.
Síðdegisháflæði var rétt ný-
liðið, ljósin í borginni og ná-
grannabyggðarlögimum tindr
uðu líkt og stjörnur. Með út-
fallinu gutluðu iitlar bárur
við lága hleina; einstaka máf
ur rauf kvöldkyrrðina. í suð
austri trónaði fullt jólatungl-
ið; það var stórstreymt.
1 kvöld ætluðum við til
náttúruskoðunar á vit stjarna
himinsins; ætluðum að heilsa
upp á Orion, hinn mikla veiði
mann, með Fjósakonumar i
beltinu, horfast í augu við
Nautið, skoða gimsteininn
Aldebaran, sem þar glóði,
telja Sjöstjömuraar, og ferð-
ast um álfur allar með Tví-
burunum, Poilux og Castor,
sitjandi með þeim í- Karls-
vagninum af árgerð allra
tima.
★
Og með kvæði Davíðs í
huga, þegar hann kveður um
stjörnumar, héldum við öt í
kvöldhúmið, með trefil um
háls, og hnepptum að okkur
íslandsúlpunni frá Belgja-
gerðinni og höfðum yfir:
„Stjörnurnar, sem við sjáum
sindra um himininn,
eru gleðitár guðs, sem hann
felldi,
er hann grét í fyrsta sinn.“
1 gömlu hefti af því ágæta
riti, Náttúrufræðingnum, er
fróðleg smágrein eftir hinn
merka jarðfræðing, Guðmund
sáluga Bárðarson, um sams-
konar stjörnuskoðun, og við
ætlum nú að leggja í, og
margt í þeirri grein, mun ég
nota, máli mínu til stuðnings.
★
Þegar við komum niður að
ströndinni, speglaðist fullt
tunglið á firðinum. Nokkuð
frost var á, alheiðskír himinn
og langt birtunnar að bíða,
líkt og Tómas segir i Gömlu
ljóði:
„Löng er nóttin þeim, sem
birtunnar bíða —
Við brunninn ég sat, þar sem
stjörnumar komu
forðum.
og horfðu á okkar börnin, og
brostu við okkur
frá botni djúpsins. En það er
svo óraiangt síðan. —
Nú horfðu stjörnurnar
frosnum andvökuaugum,
svo ótti mig greip. Og síðan
hef ég reikað
um auðar göturnar árlangar
skammdegisnætur."
★
Og nú skulum við skoða
stjömur. Á himninum i suður
átt blasir við Orion, sá mikli
veiðimaður, í allri sinni dýrð.
Hann ber í hægri hendi
kylfu að vopni, en ljónsfeld
sveipar hann um þá vinstri,
eins og skildi. Belti hef ur hann
um sig miðjan. 1 þvi glóa 3
jafnstórar stjömur, sem við
Isðendingar höfum kallað
Fjósakonurnar. Stefna þeirra
liggur upp á við til Aldebar-
ans, augans í Nautinu, en
niður á við til Siríusar, sem
sumir telja konung stjam-
anna. Sverð hangir við belt-
ið, og þar greinum við einn-
ig þrjár samkynja stjömur,
en stefna þeirra er ólík
stefnu Fjósakvennanna. Yfir
öxlum hans liggur hið bjarta
stjörnutraf, sem við höfum
nefnt Vetrarbrautina, og
minnumst máski á síðar. Rauð
blikandi stjama, Betelgauze,
ljómar á hægri öxl hans, en
á hinni vinstri blikar Bella-
trix. Á vinstra fæti hefur
hann bjarta stjömu, bláleita,
Rigei, að ristarskrautí.
En áður en lengra er haldið
við lýsingu á stjörnunum í
þessu ægifagra stjörnumerki,
Orion, langar mig til að rekja
stuttlega goðsögnina um Ori-
on veiðimann, eins og frá
henni er skýrt í grískum goða
sögum: „Orion var talinn son
ur sjávarguðsins Poseidons, og
var fríður sýnum, mesta
hraustmenni og afbragðy
veiðimaður. Stundaði hann
svo ákaft veiðamar, að guð-
unum þótti nóg um, og hugðu,
að hann myndi eyða öllum
dýrum jarðarinnar. Veiðigyðj
an Artemis var yfir sig ást-
fanginn af honum, vildi
ganga að eiga hann, en bróð-
ur hennar sólguðinum Apolló,
mislíkaði þetta, og til að
binda enda á samdrátt þeirra,
sendi hann sporðdreka til höf
uðs veiðimanninum, sem
særði hann í hælinn með eit-
urklónni á sporðinum, og Ori
on lá. Artemis var óhuggandi,
og hætti ekki að gráta, fyrr
en guðirnir höfðu fengið Ori-
on stað á himninum, fagur-
lega skreyttum og búnum
vopnum, og runnu með hon-
um um himinhvolfið hundar
tveir.
★
Við lítum snöggvast frá
þessu ægifagra stjörnumerki,
sem öllum ætti að vera auð-
velt að þekkja, — og virðum
fyrir okkur alla þá stjörnu-
mergð, sem yfir býr, þennan
Poseidon sjávarguð,
faðir Orions.
mikla eilífðargeim, sem þýzka
skáldið Schiller fann engin
orð betur við hæfi um en
þessi: „Alheimurinn er hugs-
un Guðs.“
Hvað skyldu nú sjást marg
ar stjömur?
Á heiðríkum næturhimni,
eins og þeim, sem blasti við
okkur þetta desemberkvöld
milli jóla og nýárs, má greina
5000 stjömur með berum aug
um. Litlum sjónauka birtast
yfir 2 milljónir og í hinum
risastjóra stjörnukíki á Pal
ómarfjalli sjást mörg þúsund
milljónir. En þótt mergðin
stjamanna sé nær óteljandi,
eru þó vegaiengdirnar á milli
þeirra næstum ögnvekjandi,
og tölur þær, sem þær mæla,
eru vart skiljanlegar mannleg
um heila. Vegalengdirnar eru
mældar í ljósárum, en eitt
ljósár, er sú vegslengd, sem
ljósið fer á einu ári, — en
sá „spölur“ er ekkert smá-
ræði, nefnilega 10 billjónir
kílómetra!
Og í þessari grein skúlum
við ekki fjalla um plánetum
ar I okkar eigin sólkerfi, þótt
skemmtilegt væri. Við geym-
um okkur það, þar til síðar.
En næsta fastastjama við
okkur í geimnum að frátal-
inni sólinni okkar, er þri-
stirnið Alfa Ontaiiri, sem er
Orion veiðimaður.
að
í 4,4 ljósára fjarlægð, og mig
minnir, að hin skæra Siríus,
sé í um það bil 8 ljósára fjar
lægð, sem þýðir það, að þeir
á Siríus, ef við gerðum ráð
fyrir því, að þeir ættu nægi-
lega sterka kjjíja, myndu
ekki sjá atburði þá, sem ger-
ast kunna á 1100 ára afmæli
Islandsbyggðar 1974, fyrr en
árið 1982!
★
En víkjum þá aftur málinu
Orion. Hægri axlarstjarn-
an, Betelgauze, sem er mörg
hundruð þúsund sinnum
stærri en sólin olíkar, ægileg
ur risi, er í 300 ljósára fjar-
lægð frá okkur, og Rigei, rist
arstjarna Orions, hin skæra
og fagra, er gott betur. Ljós-
ið frá þessum bláa risa, er
hvorki meira né minna en
540 ár á leiðinni til jarðar.
Og ef við gerðum nú ráð fyr-
ir, að þessi risastóra sól hefði
sprungið, sundrazt, árið 1430
myndum við fyrst nú um ára
mótin hafa orðið þessa atburð
ar varir! Þannig eru stjam-
fræðilegar tölur heldur litt
uppbyggilegar í daglegu lífi.
★
En við skulum enn um
stund halda áfram stjömu-
skoðuninni, en verðum að
fara fljótt yfir sögu. Hátt á
himni, í norðaustri frá höíði
Orions eru Tvíburamir Poll-
ux og Castor, sem við máski
á eftir bjóðum með okkur í
ökuferð í Karlsvagninum, og
niður frá þeim er Prókyon i
Litla Hundinum, en hann er
annar förunauta Orions á
veiðiferðunum, en heimkynni
hins er þar á himninum, sem
Sirius er. Og nærri beint upp
af höfði Orions blikar Kap-
ella, sem nefnd hefur verið
Kaupmannastjarnan i merki
Ökumannsins, og er hún að
stærð talin jafningi 4 þúsund
sólna!
Orion veitir litla athygli
Héranum, sem rennur við fæt
ur hans. Hann er búinn und
ir árás úr norðvestur átt, og
horfir þangað fránum augum.
Þar glóir á augað í Nautinu,
Aldebaran. Nautið hefur sett
undir sig hausinn, er mann-
ýgt og ætlar að stanga veiði-
manninn. Sjöstirnið er í Nauts
merkinu, og telur raunar, ef
betur er að gáð, mikiu fleiri
stjömur. Og svo skulum við
venda okkar kvæði í kross
og beina sjónum að Karls-
vagninum. Hann er á norður
himni, glöggt og fallegt
stjömumerki, og hefur þá sér
stöðu, að dragi maður línu
gegnum afturhjól vagnsins,
og horfi upp, komum við auga
á Pólstjörnuna, en eftir henni
hafa sæfarendur í margar ald
ir orðið að sigla, enda einnig
á landi, gefur hún okkur vís-
bendingu um, hvar hánorður
er að finna.
★
Það er rómantík kringum
Karlsvagninn. Hér kemur ein
litil saga i lokin um það.
Sunnan jökla bjó ungur mað
ur, dreyminn, en unnusta
hans átti heima við lygnan,
bláan fjörð á Norðurlandi.
Þetta var um vetur, eins og
nú. Snjóþungt var, samgöng-
ur strjálar milli elskendanna;
bréf komust ekki einu sinni á
milli. Þá var það, sem unga
manninum dreymna varð
gengið út í nátthúmið, og ást
föngnum augum horfði hann
til norðurs, þar sem hann
vissi, að elskan hans beið á
bak við fjöjlin. Þá sá hann
Karlsvagninn. Og upphátt
sagði hann í einverunni í
myrkrinu, þegar stjörnubjart
ur himinninn hvelfdist yfir
hann:
„Karlsvagninn minn góður!
Fiýttu nú för þinni norður
yfir jökla, og hittu að máli
fegurstu stúlkuna á Norður-
landi. Segðu henni, að ég
hugsi tU hennar ölium stund
um og ég hafi beðið þig fyrir
kveðju. Þú hlýtur að rata, þú
getur ekki villzt, því að eng-
in er fegurri, — og það er
einmitt stúlkan mín.“
Og nú var okkur orðið ör-
lltið kalt við þessa stjörnu-
skoðun, svo að við héldum
heim á leið, og gamalkunn
stef úr Stjömukvæði Einars
Benediktssonar hljómuðu fyr-
ir eyrum okkar, þegar við
loks komum inn í hlýjuna:
„Þar tindrar þú, stjaman
mín stolt og há —
sterkasta ljósið, sem
hvelfingin á!
— Ég elska þig, djásnið
dýrðarbjarta,
demant á himwsins tignarbrá,
geisli af kærleik frá
guðdómsins hjarta."
Fr. S.
ÚTI
Á
VlÐAVANGI