Morgunblaðið - 29.07.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. JÚLl 1971
Útgafandi hf. Árvakur, Raykjavik.
Framkvaamdaatjóri Haraldur Sveinaaon.
Rilatjórar Matthías Johannassen.
Eyjólfur KonriS Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjðrn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Arni Garðar Kristinsson.
Ritsljórn og afgraiðsla Aðalstraati 6, sími 10-100
Auglýsingar Aðalstraati S, simi 22-4-80.
Áakriftargjald 196,00 kr. i mánuði innanlands.
I lausasölu 12,00 kr. aintakifik
NÝ VIÐHORF HJÁ LOFTLEIÐUM
T fyrradag var frá því skýrt,
* að samkomulag hefði tek-
izt um Norðurlandaflug Loft-
leiða, á þann veg, að félaginu
er heimilt að hefja þotuflug
til Norðurlanda í haust gegn
því skilyrði, að flogið verði
á IATA-fargjöldum. Frá ár-
inu 1968 hafa Loftleiðir flog-
ið á skrúfuþotum til Norður-
landanna, en ferðafjöldi og
s-etafjöldi hefur verið mjög
takmarkaður svo og verðmis-
munur. Afleiðingin af sam-
komulaginu frá 1968 varð sú,
að mikill safndráttur varð í
farþegafjölda í Norðurlanda-
flugi Loftleiða. Nú hafa Loft-
leiðir tekið þann kostinn að
fljúga fremur á IATA-far-
gjöldum til Norðurlandanna
á fullkomnum þotum.
Það er í sjálfu sér mark-
verður viðburður, þegar Loft-
leiðir taka upp IATA-far-
gjöld á flugleið félagsins milli
Bandaríkjanna og Norður-
landa. Loftleiðir ruddu sér
braut í hinni hörðu sam-
keppni á N-Atlantshafsflug-
leiðinni með laegri fargjöld-
um en tíðkazt hafa, en um
leið hefur það tekið farþega
lengri tíma að komast á
áfangastað vegna viðkomu á
íslandi og lengst af var flog-
ið í eldri flugvélategundum
en almennt voru í notkun á
þessari flugleið.
Nú vaknar sú spurning,
hvort samkeppnisstaða Loft-
leiða skerðist gagnvart öðr-
um flugfélögum, sem fljúga
til Norðurlanda og þá fyrst
og fremst SAS. Vélar Loft-
leiða verða að hafa viðkomu
á Íslandi og þegar af þeirri
ástæðu er ekki um jafna sam-
keppnisaðstöðu að ræða.
Loftleiðir hljóta því að sækj-
'ast fyrst og fremst eftir
þeim farþegum til og frá
Bandaríkjunum, sem hafa
áhuga á viðkomu á Íslandi og
dvelja hér í nokkra daga. Á
hinn bóginn er enginn vafi
á því, að félagið hefur unnið
sér gott nafn og kann það að
verða því talsverður styrkur
í þeirri hörðu baráttu, sem
það á í vændum á þessari
flugleið. En reynslan ein
hlýtur að skera úr um það,
hvernig til tekst. í viðtali
við Morgunblaðið í gær gætti
bjartsýni hjá Alfreð Elías-
syni, forstjóra Loftleiða, um
þetta flug og er vonandi, að
hún sé á rökum reist. Hins
vegar er ljóst, að SAS hefur
tekizt að ná langþráðu marki
með því að Loftleiðir fljúga
nú á IATA-fargjöldum milli
Bandaríkjanna og Norður-
landa.
Á sama tíma og þeesi breyt-
ing verður á Norðurlanda-
flugi Loftleiða eru miklar
viðsjár í fjargjaldamálum
á N-Atlantshafsflugleiðinni.
Um þessar mundir sitja
IATA-félögin á ráðstefnu til
þess að reyna að samræma
stefnu sína í fargjaldamálun-
um, en fargjaldastríð hefur
brotizt út á milli þeirra síð-
ustu vikur og mánuði og
fargjöldin hafa verið lækk-
uð verulega. Loftleiðum staf-
ar augljóslega hætta af þess-
ari þróun. Félagið hefur svar-
að með því að lækka far-
gjöld sín enn, en sú lækkun
hlýtur að krefjast hærra nýt-
ingarhlutfalls, sem þó hef-
ur verið mjög hátt. Einnig í
þessum efnum hlýtur reynsl-
an að skera úr um hversu
félaginu vegnar í harðnandi
samkeppni.
Ekki þarf að eyða mörgum
orðum að þeirri þýðingu, sem
starfsemi Loftleiða hefur fyr-
ir íslenzkt þjóðarbú. Það yrði
verulegt áfall, ef alvarlegur
samdráttur yrði í starfsemi
félagsins. Þetta er nauðsyn-
Iegt, að þær þjóðir, sem hér
eiga hlut að máli og við höf-
um átt mikil vinsamleg
samskipti - við, geri sér ljóst.
Styrkur Loftleiða hefur löng-
um verið fólginn í vinsam-
legri afstöðu erlendra ríkja,
djarfri forystu, sem félagið
hefur notið, og þeim stuðn-
ingi, sem almenningur á ís-
landi hefur veitt því. Ekkert
af þessu má nú bregðast.
Miklar vegaframkvæmdir
eim, sem aka út fyrir höf-
uðborgina, er orðið ljóst,
að bylting er að verða í vega-
’málum okkar íslendinga.
Þegar farið er um Suður-
landsveg austur fyrir fjall er
ekið á varanlegu slitlagi mik-
inn hluta leiðarinnar og inn-
an tíðar allt frá Reykjavík
til Selfoss. Miklar fram-
kvæmdir standa yfir við var-
anilega vegagerð frá höfuð-
borginni og upp í Kollafjörð.
Grundvöllur að þessum
miklu vegaframkvæmdum
var lagður í tíð viðreísnar-
stjórnarinnar þegar Ingólfur
Jónsson var samgönguráð-
herra. Þá var fjármagn út-
vegað til þessara fram-
kvæmda og þær hafnar. Um
leið og fólk kynnist slíkum
vegum utan þéttbýlis koma
fram ákveðnar kröfur um, að
áfram verði haldið á þessari
braut. Vonandi kemur eng-
inn afturkippur í varanlega
vegagerð, nú, þegar aðrir
menn hafa tekið við yfir-
stjóm vegamála.
Maður hefur afstöðu þangað til niaður tekur nýja afstöðu.
V erkamannaf lokkurínn
klofinn 1 EBE-málinu
Kúvending Wilsons flokknum álitshnekkir
Brezki Verkamannafiokkur-
inn hefur klofnað í tvær and-
stæðar fylkingar í mikilvæg-
asta máli brezkra stjórnmála
frá stríðslokum: Afstöðiumi
til aðiidar Bretlands að Efna-
hagsbandalaginu samkvæmt
þeim skilmálum, sem samkomti
lag hefur orðið um. Ákvörðun
Breta verðtir tekin í október
þegar Edward Heath forsætis-
ráðherra ber fram frumvarp
um aðild að EBE í Neðri mál-
stofunni.
Harold Wilson, for-
ingi Verkamannaflokksins, tók
lengi vel ekki afstöðu til þeirra
skilimála, siem samkomulag
varð um í viðræðum Geoffrey
Rippons markaðsmálaráðherra
vlið fuliltrúa EBE, en á ráð-
stefnu, sem Verkamannaflokk-
urinn hélt um markaðsmálin
17. júlí, tók hann skýrt fram
að undir forystu hans mundi
Verkamannaflokkurinn leggj-
ast gegn aðild þar sem skilmál-
arnir væru ekki nógu hagstæð
ir.
Kaldhæðnislegt er, að það
var Wilson sjálfur sem lagði
fram umsóknarbeiðni þá,
sem Efnahagsbandalagið hefur
nú samþykkt i aðalatriðum.
Það var Wilson sem sann
færði ríkksstjómir að-
ildarlanda EBE um að Bretum
væri alvara með umsókn sinni
um aðild, og í þvi sambandi
minoasit menn umtalaðira feirðia-
laga til höfuðborga EBEdand-
arnna, viðuireiignair hans við de
Gaulle og sögufrægrar ræðu
sem hann hélt í Strassborg.
Hins vegar getur Wilson bent
á það, að hann hafi allitaf
haldið því fram að skilmálarn-
ir yrðu að vera hagstæðir, að
hann hafi haldið ölilium ledðum
opnum og að hann hafli því
fullan rétt á því að vísa á bug
þeim skilmálum sem samkomu-
lag hefur orðið um.
Þessi vörn fyrir málstað
Wilsons er þó ekki sannfær-
andi. Þeir ráðherrar úr stjóm
Wilsons, sem mest fjölluðu um
miairkaðsimálin, hafa lýsr því
yfir opinberlega að þeir telji
skilmálana nógu haigtovæma.
Meðal þessara fyrrverandi ráð
heirra eru Michael Stewart,
sem var utanrikisráðherra,
Georg Thomson sem var
aðalsamininigamaður Wilisons-
stjórnarinnar í viðræðunum
við EBE, og núverandi tals-
maðuir fllotoksiims í markaösmál-
um, Harold Lever. Tveir aðrir
kumniir leiðtogar Verkamianna-
flokto9iins hafa fagnað stóiilmál-
unum, þeir George Brown, sem
var í fylgd með Wilson á ferð-
um hans til höfuðborga EBE-
landanna, og Roy Jenkins,
aðstoðarteiiðtogíi Vertoamiamma-
flokksins og óopinber foringi
stuðningsmanna EBE-aðildar í
flokknum.
Almennt er litið svo á, að
Wilson hafi snúizt til andstöðu
gegn EBE einungis vegna þess
að hann hafi verið að huigsa
um atkvæði I næstu kosning-
um, þar sem hann fceliji að meárii
hluibi brezku þjóðarinnar sé
andvígur aðild og að siú af-
staða mumi ekki breytast. Þeiir
sem eru vinveittari Wilson
seigja hins vegar, að hann hafi
fómað trausti sínu sem stjóm-
málamaður eimungis tiil þess að
tryggja einingu í flokkn-
um. Þótt hann hafi gengið I lið
með meirihlutanum og lagzt
gegn aðild reyni hann að hlífa
stuðningsmönnum aðildar við
reiði meirihlutans.
Aðstaða Wilsons sem for-
inigja stjiórnarandstöðunniar er
allt önnur en þegar hann var
forsætisráðherra. Hann verð-
ur að láta í ljós skoðanir, sem
eru í aðaiatrtiðum samhijóða al-
mennt ríkjandi skoðunum í
íloktonuim, ella á hann það á
hættu að lenda í hörðum deil-
um á flokksþingum Verka-
mannaflokksins og i árekstrum
við þingflokk flokksins. Þar
með á hann það á hættu að
verða að segja af sér sém for-
inigi sitijómarandstöðunniar.
Skipulag VerkamannafJokks-
ins er flókið. Úti á landsbyggð-
inni ráða verkaliýðsflélögin og
teiðtogar þeinra mestu og það-
an kemur mestaHit það fé siem
rennur í sjóði flokksins. Á ár-
legum þingum fiokksins er
stefnan mörkuð, og þess á mi'lli
skilgreinir framkvæmdanefnd
flokksins stefnuna og túlkar
hana. Þinigílokkuirinin er etoki
bundinn af ákvörðunum flokks
ins sjáifs, en tóiðtogi flotótós-
ins er kosinn af þingmönnum
hans og er jaflnframt leiðtogd
alls flokksins. Wilson og að-
stoðarleiðtoginn, Jentoins, eiga
sem slílkiir sæti í flnamtovæmda-
stjórninni, en aðrir þingleið-
togar, sem þar sitja, Barbara
Castle og Denis Healey, eru
kosmir af óbreyttum floktos-
mönnum. Leiðtogi Verkamanna
flokksins er því háður ólíkum
og reikulum skoðunum hínna
ýmsu stoflnana flotótosins
(ekki sízt skuggaráðuneytis-
ins) auk skoðania óflokksbund
inna stuðningsmanna Verka-
mannaflokksins og venjulegra
kjósenda, sem ef til vill mundu
kjósa Verkamannaflotókinn.
Áður en opinberlega var
sagt frá skilmálunum, sem
samkomulag tókst um í viðræð-
um Breta við Efnahagsbanda-
lagið, voru andstæðingar aðild
ar komnir í meirihluta i öll-
um áðurnefndum stofnunum
flokksins nema skuggaráðu-
neytinu. Plokkurinn i heild og
kjósendur einnig höfðu færzt
frá þeirri stefnu, sem Wilson
og stjórn hans fylgdu gagnvart
Efnahagsbandalaginu, og sðmu
sögu var að segja um
suma fyrrverandi ráðherra,
sem höfðu sætt sig við stefnu
hans, t.d. frú Castle og
Richard Crossman.
Það sem raunver.utóga heflur
valdið þessari miklu hugarfars
breytingu i flokknum er, að
margir brezkir jafnaðarmenn
hafla aldréi verið jafinéiindregin-
ir stuðningsmenn aðildar að
EBE og þeir hafá látið í veðri
vaka. Þeir gátu sætt sig við
umsókn stjórnar Verkamanna-
flokksins um aðild þar sem
sennilegt virtist, að ekkert
mundi af henni leiða, að EBE-
löndin vildu ekki að Bretar
gerðust aðilar hvað sem það
kostaði og að settir yrðu óað-
gengilegir skilmálar. Tilgangs-
laust hafi verið að stofna til
deilna eða segja sig úr flokkn-
um út af máli, sem væri að-
eins fræðilegur möguleiki þar
til að mörgum árum Iiðn-
um. Þar sem nú verður að taka
ákvörðun, telja brezkir jafn-
aðarmenn sig hafa fullan rétt
á að láta í ljós andstöðu sina
gegn aðild, og það er til að
styrkja skoðanir þeirra að þeir
telja að þeir hafi almennings-
álitið með sér.
Hefði Wilson ákveðið að
leggjast etoki gegn ákvörðun
stjórnar Heaths, er hugsanlegt
að hann hefði getað tryggt sér
situöninig meiirihiliuta þin.gfloktos
Verkamannaflokksins, en sá
meirihluti hefði verið mjög
naiumur. Auk þess hefði
slik ákvörðun leitt til harðra
deilna á þingi flokksins, og
flestum eru í fersku minni
harðvítugar deilur, sem uröu á
þimiguim fllotóksliinis, þeigar H.ugh
Gaiifcskelil var flotoksteiiðtoigi, og
stofnuðu einingu fllotoksins í
hættu, þótt aðstæðumar væru
almennt hagstæðari þá en nú.
Hugsanlegt var, að Wilson
hefði etoki hlotið stuðning
meirihlutans i þingflokknum,
og hann og allir stuðnings-
menn aðildar i flokksflor-
ystunni hgfðu ef tii vill verið
séttir af^taunar stendur WH-
son miifct á milM þeinra fllokiks-
manna, Sem vilja samþykkja
aðild nú þegar, og öflugs hóps
Framhald á bls. 22.