Morgunblaðið - 31.10.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1971
15
Blómvöndurinn í Bratislava
Við konm sovézku leiðtoganna Vii fundarins í Bratislava. í fremstu röð eru, taldir frá vinstri: Svo-
boda forseti Tékkóslóvrakiu, Leonid Brezhnev flokkslcidtogi frá Sovétrík.jun11m, Oldricli forsætis-
ráðiierra og: Alexander Dubcek flokksleiðtogi Tékkóslóvakíu. Fyrir afltan Svoboda eru frá vinstri:
Alexei Kosygin, Mikhail Suslov og Podgorny forseti, allir frá Sovétríkjumun.
Látnir
stjórnmálamenn
Haraldur Guðmundsson, fyrr-
um ráðherra, var meðal þeirra
stjórnmálamanna, sem einna
hæst bar eftir að sú flokkaskip-
iun komst á, sem við höfum bú-
ið við síðustu 4 áratugina. Hann
var einn aðal foringi Al'þýðu-
sflokksins, og þeir, sem ungir
að árurn fylgdust með þróun
stjórnmála á 4. og 5. áratugn-
um, fengu þá mynd af Haraldi
Guðmundssyni, að hann væri
meðal hinna heilsteyptustu í röð
um islenzkra forustumanna,
enda voru honum falin fjöl-
breytileg störf við lausn mikil-
vægra málefna.
Haraldur Guðmundsson var
forstjóri Tryiggingastofnunar
ríikisins um nærri tveggja ára-
tuga skeið, og fer því ekki á
milli mála, að félagslegt öryggi
og aðstoð við þá, sem minna
máttu sín, voru hans aðalhugð-
arefni, enda hafði hann
margvísleg áhrif á 'þróun mála
á sviði almannatrygginga og síð
ast vann hann að álitsgerð um
lífeyrissjóð fyrir landsmenn alla.
Hann hlýtur því mjög að koma
við sögu stjórnmálanna, er hún
verður rituð í heild, jafn ríkur
þáttur og þróun á sviði trygg-
ingamála hefur verið í ís-
lenzku þjóðlífi á því tímabili, er
starfskrafta hans naut við.
Anmar alþingismaður, Gumnar
Jóhannsson frá Siglufirði, var
jarðsettur í vikunni. Hann átti
einnig drjúgan þátt i þróun
hagsmunamála verkalýðsins
þótt ekki væri hann jafn
áberandi stjómmálaleiðtoigi otg
Haraldur Guðmundsson. En
hörð var baráttan oft, er ís-
lenzkt þingræðisskipulag var að
mótast á 4. áratugnum, ekki sízt
úti á landi, og hlaut mjög að
taka á þá, sem eindregnir voru
1 skoðunum, en engu að síður vel
viljaðir hverjuim og einum.
Þegar litið er til baka yfir
liðna tíð, má vissulega segja, að
vel hafi farið, þrátt fyrir hörð
átök. Allir ættu að geta tekið
undir orð, sem Steinþóra Ein-
arsdóttir, ekkja Gunnars, mælti
nýlega við bréfritara, en þau
voru eitthvað á þessa leið: „Nú
er allt svo breyitt frá því sem
áður var; nú getum við öll starf
að saman, þvi að enginn líður
neyð á okkar dásamlega landi“.
Það eru alkunn sannindi, að
andstæður, heilbrigð átök milli
manna og þjóðfélagshópa kalla
fram athafnir og úrbætur. Lýð-
ræðið krefst skoðanaskipta, og
um kyrrstöðu getur aldrei verið
að ræða. Þess vegna er barizt
í stjórnmálunum og svo á það
að vera. Vissulega er það
ánægjulegt, að baráttan skuli
nú ekki vera jafn harðvítug og
íyrrum, en aðalatriðið er, að
átök frumherjanna báru þann
árangur, sem raun ber vitni.
Friðarstefna
Um allan heim var því fagn-
að, er Willy Brandt, kanslara
Vestur-Þýzkalands, voru veitt
fniðarverðlaun Nobels. Hann
hefur um margra ára skeið lagt
sig allan fram um að bæta sam-
búðina milli austurs og vesturs,
reynt að koma á samskiptum í
stað einangrunar, samúð í stað
andúðar og haturs.
Þegar við leiðum hugann að
hinum miklu andstæðum, sem
fyrrum voru í íslenzku þjóðlífi,
og hvernig tekizt hefur að sætta
þær, þannig að ekkert djúp er
lengur staðfest milli fjölmennra
þjóðfélagshópa, þótt öfgasinnar
hljóti ætíð að finnast, þá hljót-
um við lika að hugleiða, hvern-
ig unnt sé að draga úr andstæð-
um og tortryggni milli þjóða og
þjóðaisamsteypa. Staðreynd er,
að í kommúnistaríkjunum hafa
efnahags- og atvinnumál nokk-
uð nálgast það, sem er meðal
frjálsra þjóða, og á hinn bóg-
inn hafa opinber afskipti af at-
vinnulífi í auðugu iðnaðarríkj-
unum aukizt. Samvinna hef-
ur tekizt í atvinnumálum á ýms-
um sviðum milll austurs og vest-
urs og jafnvel gengið svo langt,
að vestræn fyrirtæki hafa byggt
upp miklar verksmiðjur I Sovét-
ríkjunum. Allt þetta horfir í
rétta átt og dregur úr andstæð-
unum.
Nú hefur Kína gerzt aðili að
Sameinuðu þjóðunum. Því hljóta
allir að fagna, þótt vissulega
beri þann skugga á, að Formósu
var vísað úr þeim samtökum.
Ferð Nixons Bandaríkjaforseta
til Peking oig Moskvu er einnig
ánægjulegur vottur um þær til-
raunir, sem gerðar eru til að
sætta sjónarmiðin. Loks er svo
ástæða til að geta ferðar Manlio
Brosio fyrrverandi framkvœmda
st j óra A'tílainitsihaf'sibanidalagsins
tii jámtjaldsiríkjanina til að lei't-
asit við að koma á samkomu-
lagsviðræðum og undirbúa ör-
yggisráðstefnu Evrópu.
Samkomulag
með festu
Nobelsverðlaunahafinn Willy
Brandt gerir sér grein fyrir þvi,
að óskhyggjan ein nægir ekki til
að koma fram hugsjónum hans
um bætta sarnbúð ríkja verald-
ar. Hann er Þjóðverji og því ná-
kunnugur mistökum þeim, sem
brezka forsætisráðherranum,
Chamberlain, urðu á í viðskipt-
um við Þjóðverja skömmu fyrir
styrjöldina. Hann veit, að veik-
leiki dugar ekki í viðskiptum
við þá, sem lengi hafa haft út-
þenslustefnu á dagskrá og
sýnt hana í framkvæmd.
Það er þess vegna mjög at-
hyglisvert, að þýzka ríkisstjórn
in skuli nú hafa boðizt til að
borga kostnað af dvöl
bandarískra hermanna í Vestur-
Þýzkalandi á sama tíma sem frið
arviðræður eru mál málanna. í
Bandaríkj'unum hafa af skiljan-
legum ástæðum verið uppi um
það háværar raddir, að ósann-
gjarnt væri, að Bandaríkjamenn
legðu á sig miklar byrðar til að
annast varnir Evrápu, ef
Evrópuþjóðirnar sjálfar vildu
lítið á sig ieggja, og þess vegna
heíur verið óttazt, að dregið
yrði úr vömum Vestur-
Evrópu, án þess að sambærileg-
ur samdráttur yrði í her-
afla Austur-Evrópuríkja.
Þýzk yfirvöld gera sér það
sýnilega ljóst, að allar tilraun-
ir til að bæta friðarhorfur eru
unnar fyrir gýg, ef Vesturveld-
in láta undan síga á sama tíma
sem Rússar auka herstyrk sinn
dag frá degi. Þess vegna býðst
vestur-þýzka stjórnin til að
greiða kostnað af dvöl Banda-
rikjamanna í Þýzkalandi, til
þess að hafa aðstöðu til að ræða
um gagnkvæman samdrátt her-
afla í Evrópu, og auðvitað ger-
ir Brandt ráð fyrir því, að þessi
ákvörðun Þjóðverja muni stæla
aðrar Vestur-Evrópuþjóðir og
hindra, að þær geri einhliða ráð
stafanir, sem skerða mundiu
varnarmátt Atlantshafsbanda-
lagsins og þar með útiloka þá
samninga, sem allir vona að tak
ist.
Blómvöndurinn
á Bratislava
Málgagn sovézka hersins,
Rauða stjarnan, hefur lýst þvi
yfir, að það sé fáránlegt að
„Sovétríkin muni beita Island
þvingunum með því að senda
herskip að ströndum þess, ef til
þess kæmi, að bandarískar her-
sveitir verði fluttar frá íslandi."
Þessari fregn stakk Tíminn al-
veg undir stól, en Þjóðviljinn
faldi hana. Og hví skyldi það
vera?
Menn hafa af því nokkra
reynslu, að eitthvað muni undir
því búa, er sovézkir ráðamenn
lýsa sem ákafast vináttu sinni í
garð einnar þjóðar, og þannig
rifja þessi ummæli Rauðu stjöm
unnar um Island upp fund, sem
haldinn var í Bratislava í byrj-
un ágústmánaðar 1968 milli sov-
ézkra og tékkóslóvakískra leið-
toga. Þá féllust þeir í faðma
Brésneff og Dubcek, og sovézki
leiðtoginn afhenti Dubcek
blómvönd einn mikinn. Jafn-
framt var skýrt tekið fram í
Bratislavayfirlýsingunni, að
ríkin myndu virða landamæri
hvors annars. Aðeins hálfum
mánuði síðar réðust hersveitir
Sovétrikjanna og annarra Var-
sjártoandalagsríkja inn í Tékkó-
slóvakiu.
Blómvöndurinn í Bratislava
fölnaði skjótt. Reynslan hefur
því miður sýnt, að vinarhót af
hálfu Sovétrikjanna boða venju
iega alvariegri tiðindi.. Þess
vegna verður yfirlýsing Rauðu
stjörnunnar til þess að auka
þann ugg, sem Isiendingar bera
í brjósti, ef landið verður varn-
arlaust, en ekki til að draga úr
honum. Þetta gera kommúnistar
hér á landi sér augsýnilega ljóst.
Og ritstjórar Tímans skilja
þessa alvöru líka, og gripa tll
þess ráðs að fela fregnina. Með
því sanna þeir þá kenningu, sem
hér var sett fram sl. sunnudag,
að áhrif kommúnista mundu
jafnt og þétt aukast, er undan
væri látið, einkum á sviði örygg-
ismálanna. Þá yrði farið að
þegja um það, sem þeim þætti
óþægilegt og jafnvel hæla því,
sem andstætt er Iýðræðislegum
hagsm'unum. Annað dæmi um
þessa þióun í herbúðum Fram-
sóknarmanna gaf að líta í Tím-
anurn sl. þriðjudag, er í aðalfyr-
irsögn blaðsins voru falsað-
ar fregnir af fjölda erlendra
sendiráðsmanna á Islandi. Und-
anlátssemin er byrjuð — og hve
larngt verður gengið, spyrja
menn með ugg í brjósti.
Tilboð Sjálf-
stæðisflokksins
Sú ákvörðun Einars Ágústs-
sonar utanríkisráðherra að
kveðja tvo fyrrverandi Þjóð-
viljaritstjóra sér til aðstoðar í ör
yggismálum landsins, hefur eðli-
lega vakið kvíða. Eftir að bent
var á, hve alvarleg tíðindi þetta
væru, hefur utanríkisráðherra
leítazt við að halda því fram, að
engin breyting hafi á orðið i
þessu efni. Hann fari enn einn
með utanríkis- og varnarm&l
landsins. Þessu neitar Þjóðvilj-
inn hins vegar dag eftir dag og
sagði t.d. sl. miðvikudag:
„Frá því var greint í sl. viku,
að sett hafi verið á laggirnar
sérstök nefnd þriggja ráðherra
til þess að íjalla um herstöðv-
armálið I samræmi við ákvæði
málefnasamnings stjórnarflokk-
anna. 1 nefnd þessari eiga sætí
einn ráðherra frá hverjum
flokki. 1 henni eru Einar Ágústs
son utanríkisráðherra, Magnús
Kjartansson iðnaðarráðherra og
Magnús Torfi Ólafsson mennta-
málaráðherra; hér eru semsé í
nefnd þrír ráðherrar einn frá
hverjum flokki ríkisstjórnarinn-
ar.“
Málgagn Kommúnista sker
ekkert utan af því, að hér séu
þriír hliðsettir ráðherrar, sem
fjalla eiigi um öryggismál lands-
ins. Þeir brosa bara í kampinn
á Þjóðviljanum, er utanríkisráð-
herra gerir tilraun til að halda
öðru fram.
Einari Ágústssyni var á'
það bent, að hann ætti þann
kast að leggja nefnd þessa nið-
ur og skýra skýrt og skorinort
frá því, að það hafi verið gent.
Jafnframt tæki hann upp sam-
starf við aðra lýðræðisflokka
um lausn öryggismálanna. Þetta
hefur hann enn ekki gert.
Nú hefur Sjálfstæðisflokkur-
inn lagt fram á Alþingi tillögu
til þingsályktunar um, að þeir
þingflokkar, sem styðja aðild Is-
lands að Atlantshafsbandalág-
inu, tilnefni menn í nefnd til
þess að starfa með utanríkisráð-
herra að öryggismálum. Með
þeirri tillögu býður Sjálfstæðis-
flokkurinn fram samstarf af
sinni hálfu, ef kommúnistar
verði útilokaðir frá áhrifum á
öryggismál landsins.
Fróðlegt verður að sjá við-
brögð Framsóknarflokksins við
þessu boði af hálfu Sjálfstæðis-
flokksins, og vissulega er von-
andi að því verði tekið. Þannig
yrði heiðri utanríkisráðherrans
borgið. Þá mundi verða bætt fyr
ir það tjón, sem unnið hefur ver
ið, ekki einungis í viðræðum
við Bandaríkjamenn og Atlants-
hafsbandalagið, heldur einnig í
viðræðum við aðrar þjóðir um
landhelgismálið.
4
Mikið í húfi
Vissuilega er nú mikið í húfi,
og menn munu fylgjast af áhuga
með þvi, hver viðbrögð lýðræð-
issinna i Framsóknarflokknum
og Samtökum Frjálslyndra og
vinstri manna verða við þeim
viðhorfum, sem nú hafa skapazt.
Næstu daga og vikur verður úr
þvi skorið, hvort lýðræðissinn-
uð öfl á Islandi bera gæfu til
þess að standa saman um sjálf-
stæðismál þjóðarinnar eða hvort
áhrif kommúnista eru orðin svo
rík, að þeir fái þar ráðið ferð-
inni.
Ef niðurstaðan yrði sú, að til-
boði Sjálfstæðisflokksins yrði
hafnað, hlyti afleiðingin að
verða tortryggni allra lýð-
frjálsra þjóða í garð okkar Is-
lendinga. Þá yrði vissulega erf-
itt fyrir utanrikisráðherra — og
raunar hvern annan sem væri
— að ræða við Bandarikjamenn
og Atlantshafsbandalagið um
varnarmál. Þá væri ekki unnt
að treysta því, að upplýsingar,
sem gefnar væru, færu ekki
beint til sovézkra yfirvalda, því
að naumast getur það verið hug-
myndin, að einn hinna þriggja
nefndarmanna dylji aðra þess,
sem hann kynni að verða
áskynja.
Hitt er kannski ennþá alvar-
legra, að mjög erfitt verður fyr-
ir utanríkisráðherra að hefja
vinsamtegar viðræður við Breta,
Þjóðverja og aðra Vestur-
Evrópubúa um landhelgismálið,
ef hann ber ábyrgð á þvi, að
kommúnistar eru aðilar að við-
ræðum um öryggismál, ekki ein-
ungis Islendinga heldur allra
lýðfrjálsra þjóða.
Állt frá því að ríkisstjórnin
var mynduð hefur Morgunblað-
ið leitazt við að styðja utanrík-
isráðherra í tilraunum hans til
þess að kynna landhelgismál-
ið og vinna íslendingum fylgi S
erlendri grund. Blaðið vonar, að
auðið verði að styðja haun
áfram, en því miður er útilokað
að treysta honum og flokfci
hans, ef þeir taka nú ekki rögg
á sig og útiloka áhrif kommún-
ista á öryggismát landsins, og
taka þess i stað upp samvinuu.
við lýðræðisöflin.
Reykjavíkurbréf
---— Laugardagur 30. okt.-