Morgunblaðið - 18.11.1971, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1971
JllttgMtlWltfrfr
Útgafandi hf. Árvakur, Raykjavlk.
FramkvMmdastjóri Haraldur Svsinsaon.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konréð Jónston.
Aðstoðarritatjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulitrúi Þorbjðm Guðmundsson.
Fréttaatjóri Bjöm Jóhanntson.
Auglýsingastjóri Ámi Garðar Kriatinsaon.
Ritatjóm og afgraiðsla Aðalstrasti 6, sími 10-100
Augtýsingar Aðalatrœti 6, sími 22-4-80.
Áskrlftargjald 196.00 kr. á mánuði innanianda.
f lauaasölu 12,00 kr. aintakiCL
VALDATÍMI STÓRVELDA
Á ENDA
Svíþjóö — Finnland 1940;
Komið skyldi á ríkja-
sambandi landanna
— til þess aö Finnland drægist
ekki út í stríö
Cú heimsmynd, sem við höf-
^ um búið við, svo til allt
frá lokum síðari heimsstyrj-
aldarinnar, er nú í örri breyt-
irigu. Afleiðing styrjaldarinn-
ar varð í rauninni sú, að hin-
um gömlu stórveldum Evrópu
hnignaði og þau misstu smátt
og smátt nýlendur þær, sem
að verulegu leyti voru undir-
staða áhrifa þeirra í heims-
málum. í þess stað komu
fram á sjónarsviðið tvö risa-
veldi, sem svo voru kölluð,
Bandaríkin og Sovétríkin.
Fyrst í stað, og meðan enn
naut við styrjaldarleiðtoga á
börð við Winston Churchill,
komu þessar afleiðingar
styrjaldarinnar ekki jafn
skýrt fram og síðar varð, en
sl. hálfan annan áratug hefur
framvinda alþjóðamála ein-
kennzt af hinum miklu áhrif-
um og togstreitu þessara
tveggja risavelda.
Nú bendir margt til, að
ýfirráðaskeið þessara tveggja
risavelda sé senn á enda.
Ný, voldug ríki krefjast auk-
inna áhrifa, jafnframt því,
sem völd og áhrif Bandaríkj-
anna og Sovétríkjanna fara
dvínandi. Mesta breytingin er
í Asíu. Þar hefur Japan náð
því marki að verða þriðja
mesta iðnaðarveldi heims,
næst á eftir Bandaríkjunum
og Sovétríkjunum. Að dómi
fróðustu manna, munu Jap-
anir fara fram úr Sovétríkj-
unum í iðnaðarframleiðslu á
riæstu áratugum og að öllum
líkindum skjóta Bandaríkj-
unum aftur fyrir sig um
næstu aldamót. Þrátt fyrir
vaxandi efnahagsstyrk hafa
Japanir farið mjög varlega í
sakirnar að beita þeim póli-
tísku áhrifum, sem óhjá-
kvæmilega fylgja svo miklu
efnahagsveldi og þeir hafa
verið enn varkárari í að
byggja upp nýtt hernaðar-
veldi. Nýleg ferð Japanskeis-
ara til Evrópu sýndi glögg-
lega, að ekki þarf mikið til að
rifja upp minningar um ógn-
arverk Japana í heimsstyrj-
öldinni síðari, og kynslóð
eftirstríðsáranna í Japan er
mjög friðarsinnuð. Engu að
síður er ljóst, að áhrif Japana
hljóta að fara vaxandi á
næstu árum og áratugum,
fyrst og fremst í Asíu og á
Kyrrahafssvæðinu en einnig
í öðrum heimshlutum. Japan
er komið í tölu stórvelda.
Kína skipar nú tvímæla-
laust sess stórveldis. Ekki
fyrst og fremst vegna efna-
hagslegs styrkleika. Kína á
lahgt í land að verða iðnað-
arveldi á borð við Bandarík-
in, Sovétríkin og Japan. En
fyrir sakir fjölmennis og
aldagamallar rótgróinnar
menningar er Kína í fremstu
röð. Allt frá því að kommún-
istar tóku völdin í Kína fyrir
rúmlega tveimur áratugum
hefur Kína verið lokað land
og afskipti þess af alþjóða-
málum harla lítil. En nú er
bersýnilega að verða mikil
breyting á. Kína er reiðubúið
að láta rödd sína heyrast á
vettvangi alþjóðamála og í
vaxandi mæli verður tekið
tillit til þess, sem Kínverjar
hafa til málanna að leggja.
í Asíu eru risin upp tvö ný
stórveldi, sem valda því, að
Bandaríkin og Sovétríkin
verða ekki jafn einráð um
gang alþjóðamála og hingað
til.
Það eru þessar augljósu og
öru breytingar, sem eru að
verða í alþjóða stjórnmálum,
sem valda því, að leiðtogar
Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna ferðast nú um heiminn
þveran og endilangan til þess
að bregðast við breyttum að-
stæðum. Þrír helztu forystu-
menn Sovétríkjanna hafa síð-
ustu vikur verið á ferðalagi
í flestum heimsálfum og inn-
an tíðar mun Nixon, Banda-
ríkjaforseti, fara bæði til
Peking og Moskvu.
Stóra spurningin er sú, -
hvort Evrópuríkjunum tekst
að halda hlut sínum í hinu
nýja valdatafli heimsstjórn-
málanna. Nánara pólitískt
samstarf Evrópuríkja er al-
ger forsenda þess að svo megi
verða og að eitthvert tillit
verði tekið til Evrópuríkj-
anna næsta áratuginn. Þetta
hafa Bretar gert sér ljóst.
Þeir hafa ekki sótt svo hart,
sem raun ber vitni um, eftir
inngöngu í Efnahagsbandalag
Evrópu, einungis til þess að
hafa af því efnahagslegan
ávinning. Þeir hafa gert sér
grein fyrir því, að rödd Bret-
lands, sem eitt sinn hafði
mikil áhrif, er nú áhrifalaus
að mestu, þegar til kastanna
kemur. En þeir gera sér von-
ir um, að með þátttöku í sam-
starfi Evrópuríkjanna geti
þau sameiginlega komið fram
sem stórveldi á borð við hin
fjögur, stórveldi, sem verður
í fremstu röð iðnaðarheilda
með á þriðja hundrað milljón
íbúa. Bandaríki Evrópu
eiga langt í land, en evrópsk
rödd getur samt sem áður
haft veruleg áhrif, ef sam-
starf Evrópuríkjanna verður
nógu náið. I
Haustið 1940 voru uppi
ákveðnar ráðagerðir um samn
iner um ríkjasamband milli
Svíþjóðar og: Finniands. Drög
að þessum samningi samdi
Östen Undén, en það var
markmið hans að koma í veg
fyrir, að Finnland dræglst
inn á áhrifasvæði Þýzkalands
og þannig í styrjöld við Sov-
étríkin. Áform þessi strönd-
uðu á tortryggni Stalins, svo
að ekkert varð úr þeim. Kem
ur þetta fram í viðtali í
Hiifvudstadsbladet í Helsing-
fors við Jarl Wasastjerna, sem
var sendiherra Finniands í
Stokkhólmi 1940.
Wasastjerna hefur ennfrem
ur gert grein fyrir ýmsu varð
i andi þetta mál í eftirmála við
nýútkomna bók eftir dr. Per
G. Andreesens, „De mörka
áren.“ Koma þar m.a. fram
upplýsingar um áætlun um
ríkjasamband, þar sem
Gustav V. konungur skyldii
Vera y f irþ j ó ðh o f ðin gi yifir
Svíþjóð og Finnlandi. Málið
hefði verið tilbúið af Finn-
lands hálfu og Ryti forseti,
Mannerheim hershöfðingi og
leiðtogar stjómmálaflokk
anna hefðu vitað um þessi
áform. Sama kvöld og Wasa
stjerna skýrði frú Alexandru
Koilontay, sendiherra Sovét-
rikjanna í Stokkhólmi frá
áætluninni, hefði Stalin þeg-
ar hringt i J. K. Paasikivi
, (þáverandi sendiherra Finn-
lands í Sovétríkjunum) og
verið í miklu uppnámi vegna
þessarar áætlunar. Eftir það
hefði hún verið iátin faliLa
niður.
— Þetta átti ekki að vera
raunverulegt konungssam-
band milli landanna, er haft
eftir Wasastjerna. — Eftir
sem áður áttu bæði löndin að
vera ful'lvalda með eigin þjóð
höfðingja, forseta eða kon-
ungi. En í fyrstu grein samn
ingsins skyldi koma fram, að
það var konungur Sviþjóðar
sem hafði umboð til þess að
lýsa yfir styrjöld eða semja
um frið.
Áður hefur verið skýrt frá
áformunum um ríkjasamband
milli Finmlands og Svíþjóðar í
Historisk Tidskrift íör Fin-
land 1965. Þar kemur það
fram, að af sænskri
hálfu höfðu þjóðréttarfræð
ingarnir Axel Brusewitz og
þó einkum og sér í lagi Öst-
en Undén fengið það verkefni
að gera uppkast að „sam-
bandssamningi“. 1 tímaritmu
er birt skýrsla frá Brusewitz
frá 16. desember 1940, sem
staðfestir að nokkru en leið-
réttir i öðru frásögn Jarls
Wasastjema.
f>ar segir, að það hafi ekki
verið Stalin, sem kom fram
með neitunina gegn sam-
bandssamningnum. 1 þessari
skýrslu segir: „Giinther utan
ríkisráðherra hafði rætt um
hana (sambandsáætlunina)
við frú Kollontay sendiherra
en hve mikið hann hafði sagt,
er óvíst. . . . Frú Kollantay
var sjálf ekki svo mótfallin
þessu persónulega, en bjó
Gúnther utanríkisráðherra
undir það, að þetta myndi
vekja mikla athygli í Rúss-
landi, einnig andstöðu.“
1 skýrsliunni segir ennfrem-
ur: „Frú Kollantay sendi
skýrsluna um samtal sitt við
Gúnther utanríkisráðherra tU
Molotovs utanríkisráðherra,
sem þótt einkennilegt væri,
fór þannig að, að hann sendi
boð til Paasikivis, sendiherra
Finnlands í Mosfkvu — kl. 12
að nóttu — og skýrði hon-
um frá því, að samband Svi-
þjóðar og Finnlands myndi 1
binda endi á friðinn . . . Paasi
kivi, sem vissi um áformin
um ríkjasamband, lét sem
hann vissi ekki neitt....
í>á segir ennfremur í
skýrslu Brusewitz: „Undén V
sagði mér, að áætlunin öll
væri miðuð við langan tíma.
Ekki væri unnt að vita, hver .
framvinda atburðanna yrði.
En það væri viturlegt að vera
viðbúinn. Það gæti hugsazt,
að slikt ástand kæmi upp, að
þessa áætlun bæri að fram-
kvæma." 1
Hinn 1. febrúar 1941 skríf-
ar siðan Brusewitz hjá sér:
„Stutt upphringing frá Und
én. Gera ekkert varðandi
áætlunina þangað til síðar.
Allt óvíst i öllu tilliti."
(Þýtt úr Dagens Nyheter).
Altemativ B.
En union under gemensamt statsöverhuvud synes böra fá vasentligen
samma gestaltning som svensk-norska unionen, ehti rtt med noggrannare
utformade regler pá vissa punkter.
Uppsagbar med viss uppsagningsfrist. ‘
1.12.1940
Ö.U.
[Ös/ere Unién\
Síðasta greinin í uppkasti því um ríkjasamband milli Svíþjóð
ar og Finnlands, sem samið var haustið 1940, fyrst og fremst
af Östen Undén (utanríkisráðherra Svíþjóðar 1924 1928 og
1945—1962). Þar stendur: — Valkvæði B (YFIRSÖGN) Sam-
band með sameiginlegum þjóðhöfðingja ætti að fá að veru-
legu leyti sömu mynd og sænsk-norska sambandið með nán-
ar skýrgreindum reglum um viss atriði Uppsegjanlegt með
vissum uppsagnarfresti.
UR
HAND-
RAÐANUM
skAlkask.iólin
Hhitverk Ragnars Arnalds lögfræð-
ings er eitt hið ömurlegasta sem ungur
pólitíkus hefur hlotið hér á síðustu ár-
um. 1 síðustu kosningum var til þess
tekið hvernig hann var brúkaður sem
eins konar skrauitslaiufa á þær umbúðir
sem kommúnistar í Alþýðubandalagimi
notuðu til að viMa á sér heimildir. Þann-
ig átti ungur aldur Ragnars og mein-
lítil fortíð að vera merki þess að flokk-
urinn hefði kúvent og hinir gömlu komm
únistar hefðu þar ekki lengur tögl og
hagldir. Ýmsir létu glepjast af þess-
um skollaleiik, en nú eru æ fleiri farnir
að sjá hilla undir flagðið bak við fagra
skinnið, enda furðu Mtið gert til þess
eftir kosningar að viðhalda trú manna
á því að formaðurinn sé meira en nafn-
ið eit't. Þannig var Ragnar niðurlægður
margoft er stjórnarmyndun stóð yfir
og áfram síðar. Er þetta því dapurlegra
þar sem Ragnar er að ýmsu leyti ekki
ógæfulegur maður og mun skárri þeim
sem raunverulega ráða. Ragnar má vita
að öllum er að verða Ijóst að hann er
formaður Alþýðubandatagsins að nafni
til en skálkaskjól þess í reynd.
Þótt slíkar pólitískar sjónhverfing-
ar og brúðuleikur með unga stjómmála-
menn séu að sönnu skaðleg fyrir
stjórnmálaMf landsins, þá er hér þó aðal
lega um innanflokksmál Alþýðubanda-
lagsins að ræða, svo fremi sem þjóðin
sér í gegnum þennan skrípalei'k. En
máMð er orðið alvarlegra, þar sem flest
bendir til þess að kommúnistum hafi
tekizt að útfæra aðferðir sínar inn á
annan og mikilvægari vettvang; ríkis-
stjörnina. Það er að koma æ skýrar í
ljós, að kommúnistar eru ráðandi aflið
innan þeirrar rikisstjórnar sem nú sit-
ur. Forsætisráðherrann Ólafur Jóhann-
esson er ekkert nema undanlátssemin
og fer í öllu að vilja þeirra. Þeir
Magnús og Lúðvik hafa áttað sig á
tveimur mikilvægum staðreyndum.
1) Framsóknarmenn vilja allt til vinna
að ríkisstjórnin sitji sem lengst. —
Virðist þá engu skipta hverju þarf
að fórna, vilja hims almenna fiokks-
manns í Framsókn eða þjóðarhags-
mun.um.
2) Ólafur Jóhannesson Mtur svo á að
meðan hann hafi kommúnistana
góða, haldist stjórnarsamstarfið. Því
verði að fara að vilja þeirra í hví-
vebna.
Ólafur er því aðeins forsætisráðherra
að nafninu til. Hann gegnir sama hliué
verki innan ríkissitjórnarinnar og Ragn
ar Arnalds í Alþýðubandalaginu, hann
er skálkaskjól ríkisstjórnarinnar. Og
kannski má búast við að fljótlega verði
seitt á laggimar ráðherranefnd tiil að
fjaila uim rmálefni forsættsráðuneytis-
ins. Hver veit ? KJól.