Morgunblaðið - 20.11.1971, Síða 17

MORGUNIBLAÐLÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVBMÐER 1971
17
kannsfci er það til of mikils
Orð og efndir
Fyrirlestrar Guðmundar G.
Hagalíns í Háskóla íslands hafa
vafcið athygli. Þeir hafa fram að
þessu verið vel sóttir. Guðmund
ur er, eins og fcunnugt er, í hópi
frem-sfcu rithöfunda, sem nú
skrifa á íslenzku, og er óhætt
að fuHyrða að beztu verk hans
rnuni standast tímans tönn. Það
hlýtur því að vera fróðlegt,
efcfci sizt fytrir unga stúdenta, að
hafa tækifæri til að kynn-
ast honum bak við ræðupúlt, sjá
fjör hans, kynnast viðhorf-
um hans og fylgjast með honum
á leið hans að nútímabókmennt-
um, þangað sem ferðinni er heit-
ið. Auðvitað var nauðsyn-
legt fyrir Guðmund að hefja fyr
irlestraháld sitt með því að
koma víða við, fyilgja nofckrum
vörðum á leiðinni tiil nútímans.
1 tveimur síðustu fyririestrum
sínum hefur sfcáldið fjallað um
tvo frumherja fyrri aida, Egigert
Ólafsson og Jón á Bægisá.
1 niðuriagi f yririesitrar síns um
Jón á Bægisá fcemst Guðmundur
G. HagaMn m.a. svo að orði:
„Fjölmörg orð og orðasam-
bönd, sem ég tók eiftir sérstafc-
lega við lestur minn og athug-
uin á þýðingum séra Jóns, væri
æsikilegt að benda á, þó að þess
sé hér ekíki kostur. Hins vegar
þori ég að fuHyrða, að ítarleg
rannsókn á málfari þýðinganna
mundi giögglega leiða I ljós, að
vart hefur nokkurt sfcáld okkar
unnið annað edns þrekvirki á
sviði málfegrunar og málauðg-
unar og séra Jón Þorláksson. Þá
hyigg ég lika, að koma mundi
fram, að sá fjölgróður, sem nú
er fólginn í gulnuðum doðrönt-
um, gæti orðið islenzfcri málþró-
un og bókmenntum enn í dag
mikilvægur, ef hin ungu sfcáld
ofckar — og engu siður þau, sem
yrfcja órimað en hin — og áhuga
menn um sfcáldsfcap fengju lagt
rækt við að kynna sér hann, og
er það rnikið og gott hlutverfc
einhvers eða einhverra af hin-
um ungu bókmenntafræðingum
okkar, að draga hann fram í
dagsijósið. Löfcs skai á það
min-nzt, sem raunar hefur verið
á bent — varla þó nógu ræki-
lega og aldrei verður of oft ítrek
að, að hin mifcla einangrun okk-
ar á nauðöldunum frá flestu því
bezta í bókmenntum annarra
þjóða var fyrst fyrir alvöru rof-
in með þýðingum séra Jóns Þor-
lálkssonar, og síðan hefur það
orðið sífellt ljósara, hver áhrif
að einhverju mifcilvægu leyti
hllliöstæð vertk hatfa á islenzka
Skáldmennt og menningarþróun.“
Hvað sem öllu dægurþrasi líð-
u,r er víst, að fyrirLestrahaild
skálda og rithöfiunda um samitima
bókmenntir hlýtur að efla hásfcól-
ann, færa hann nær þjóðfélags-
fcvikunni og örva unga stúdenta
tii að móta eigin skoðanir. Þess
væri áreiðanlega enn minnzt, ef
t.a.m. menn eins og Einar H.
Kvaran og Jón Trausti hefðu á
Sínuim tíma verið fengnir til að
halda slíka fyririestra um sam-
tímabókmenntir. Oft næddi um þá
eins og mörg skáld önnur og er
athyglisvert og einkar lærdóms-
ríikt að lesa um erfiðleika Jóns
Trausta í ágætum greinum
Kristjáns Albertssonar i Les-
bðfcum. Eitthvað hefði hvinið í
tállknum, ef hleypa hefði átt
Jóni Trausta inn í háskólann!
Rithöfundasamband íslands
hafði frumfcvæðið að því að is-
lenzkur rithöfunduir væri
■flenginn til að fjalla um samtíma
bðkmenntir fyrir stúdenta og al
menning í háskólanum. Gylfi Þ.
Gíslasoin, fyrrum menntamálaráð
herra, gefck fram í því að láta
þennan draum rætast. Það oí'li
nokkrum deilum hvort rétt hefði
verið. Vonandi verður haldið
áfram á þeirri braut,
þótt efcki sé áhugi
núverandi stjórnvalda á tstörf-
um listamanna sá, sem þeir gáfu
fyrirheit um, meðan þeir voru í
stjórnarandstöðu. Um þetta seg-
ir Bragi Ásgeirsson listmálari í
samtali í Lesbók s.l. sunnudag:
„Eftir að formenn vinstri flokk-
anna hafa árum saman verið gíf-
uryrtir á Alþingi um smánar-
pening til listamanna og haft á
stefnuskrá sinni að stórhækka
framlag til listastarfsemi við
hverjar alþingis- og bæjar-
st j órnan’kosn i n gar í aldarfjórð-
ung, þá er mér ekki kunnugt
um neinar hæfckanir á fjáriög-
um til þeirra, er þeir nú hafa
komizt til valda.“
Háskólinn
og samtíðin
Áreiðaniegt er að Háskóli fs-
lands mun ekki setja ofan við
það, að íslenzk skáid heimsæki
hann öðru hverju, ræði samtíma-
bókmenntir, rætur þeirra og
framtíð. Háskólinn mun þvert á
móti eflast af slífcum heimsókn-
um. Þær munu auka áhuga
manna á verkefnum háskólans
og verða prófessorum i senn
hvatning um lífræna kennslu,
viðmiðun og nauðsynlegur sam-
anburður.
Guðmundur G. Hagalín er Is-
lendingur í þess orðs beztu
merkingu. íslenzk saga, þjóðemi
og framtíð þjóðarinnar í iýð-
frjálsu landi hefur ávallt verið
honum aflgjafi í eldsmiðju
skáldskaparins og umróti langr-
ar ævi. Hann er ungu fólki gott
fordæmi, á sama hátt og verfc
hans ættu að vera ungum skáld-
sagnahöfundum til styrktar og
hvatningar. Hann er sprottinn
úr því bezta, sem islenzk alþýðu
menning hefur fram að færa.
Hógværð
sögunnar
Hinn nýi fyrirlesari við Há-
skóla fslands hefur hugað meir
að forsendum þjóðmenningar
okkar en flestir aðrir. Hann hef
ur háar hugmyndir um arf okk
ar óg þjóðlega menningu. En þar
er hann síður en svo einn á
báti. Margir munu vafalaust
minnast heimsóknar argentínska
sfcáldsins Borges tili íslands.
Hann skipar nú öndvegi á
skáldaþingi. Hingað kom þessi
merki og mi'fcilsvirti rithöfund-
ur í pílagrimsför, eins og hann
sjálfur sagði. Það þykja engin
tíðindi, þegar hann minnist á is-
lenzkar bófcmenntir í verkum
sínum. í ljóðum hefur hann
t.a.m. minnzt á Snorra Sturiu-
son og Grettis sögu. í ritgerð-
um sinum tefcur bann gjarna
krók á sig til að geta nefnt há-
tind bókmenningarinnar í heim-
inum að hans dómi, fornar is-
lenzkar sagnir og Ijóðlist. Merfci-
legt er að lesa eftir hann rit-
gerðina Hógværð sögunnar, þar
sem hann getur nofckurra tima-
móta í sagnaritun í heiminum.
Hann segir að þáttaskil hatfi
m.a. orðið á íslandi á 13. ðld,
þegar Snorri Sturlusom skrifaði
„framtíðarfcynslóðum til skemmt
unar og upplýsingar" um enda-
lok Haralds konungs Sigurðs-
sonar hins harðráða. Skáldið
vitnar í Heimskringlu og minn-
ist einfcum þeirra lafcónísfcu
orða, þegar konungur fær þau
skilaboð að honum séu heimil
sex fet af enskri jörð — og eitt
að aufci vegna stærðar hans.
Þessi ummæli, í búningi Snorra
Sturiusonar, telur Borges þátta-
skil í sagnaritun. Síðan getur
hann þess að Carlyle hafi í end-
ursögnum sínum á sögum fyrstu
konunga Noregs eyðilagt frá
sögnina með því að bæta við að
Saxar hafi boðið Haraldi kon-
ungi sex fetin „fyrir gröf“.
Argentínska skáldið bætir
þessu við frásögu sína: „Aðeins
eitt er aðdáanlegra en hið að-
dáanlega svar Saxafconungsins:
sú staðreynd að það var Islend-
ingur, maður með blóð hins sigr-
aða í æðum, sem kom því
á framfæri.“ Hann vitnar síðan
í orð Saxó Grammatícusar
i Gesta Danorum, þegar hann
segir að Islendingar — eða þeir
menn sem búi á Thule — hafi
ánægju af lærdómi og segi sög-
ur allra þjóða og þeir líti svo
á að það sé jafnstórkostlegt að
skýra frá afrekum óvina sinna
og sínum eigin.
Allt hlýtur þetta að vekja
ofckiur ti'l umhugsunar. Sízt
af öllu höfum við á okkar dög-
um getað stært okkur af því að
sjá andstæðinga okkar í réttu
ljósi. Okfcur hættir mifclu fremur
til þess að reyna að varpa rýrð
á þá, sem hafa aðrar skoðanir
en við sjálf. Hleypidómar, ofsi
og öfuind eru því miður einkenni
A íslenzkri samtíð. En hvernig
væri ti’l tilbreytingar að setja
sig í spor forfeðranna og
sjá hlutina frá ýmsum hliðum?
Sýna öðru fólfci dálitla tillits-
semi og sæmilega fcuateisi? En
mælzt af þeim harðsvíruðu bolsi
víkum, sem sífelldlega stinga
saman nefjum í nafni lýðræðis-
ins.
Við eigum enn margt ólært af
þeim, sem Borges segir að hafi
markað þáttasbil í sagnaritun í
heiminum. Þeir voru atf einhverj
um ástæðum meiri listamenn en
við, eins og Halldór Laxness hetf-
ur bent á í samtali. Góð list
göfgar, kallar fram það bezta í
hverjum manni. Hún sést fyrir.
Og hún á hógværðina að leiðar-
stjömu.
*
„Ottinn
fangstaðar
á þér missti“
Þrátt fyrir allt þetta getum
við, sem betur fer, stært ofcfcur
af að eiga markverðar bófcmennt
ir á okkar tíimum. Merk rit hafa
verið gefin út um þær á þessu
ári eftir tvo gagnrýnendur
Morgunblaðsins, Jóhann Hjálm-
arsson, sem fjallar um ljóðlist-
ina, og Erlend Jónsson, sem
greinir frá skáldsagnagerðinni
í nýútkominni bók. Að báðum
þessum ritum er mikiH fengur.
Eins og venja er fyrir jólin,
koma nú út ógrynni atf bókum.
Gott er til þess að vita, þótt
æskilegra væri að bækurnar
dreifðust á lengri tíma. I þeim
efnum hefur Almenna bókafélag
ið haft fiorystu. Athyglisvert er,
hve vel hinn nýi ljóðaflokkur
Bókafélagsins hefur farið
af stað. Með tímamum verður
hann álitlegt satfn, sem mun sið-
ar þykja harla fróðlegt til at-
hugunar. I þessum flokki eru
nú nýútkomnar fjórar ljóðabæk-
ur ti'l viðbótar þeim sem fyrir
voru.
Ljóðlistin er síður en svo á
undanhaldi á Islandi. Er það
vel. Hún á sér dýpstar rætur í
menningararfleifð okfcar og þó
að stundum hafi hallað undan
fæti, hefur hún alltaf náð sér
aftur á strik. Þjóð, sem fær á
sama hausti Fundin ljóð Páls
Ólafssonar og Rímblöð Hannes-
ar Péturssonar, hvort tveggja
Helgafellsbækur, er ekki á
flæðiskeri stödd. Hávært mætti
það dægurþras vera, sem þagg-
að gæti niður rödd þess-
ara ljóða.
AUur mifci'U skáldsfcapur er
sprottinn af lotningu. Gott ljóð
er musteri. Mörg slík musteri eru
í þessum bófcum.
Hugprúðuwbu skátd okfcar
tíma, SoMierúbsytn og Pastecn-
ak, hafa bæði lagt áherziu
á lotninguna, tilbeiðsluna, upp-
risuna. Guð í hverjum manní.
Þegar þessi slkáld tala, er vert
að leggja við hlustirnar. Solzhen-
itsyn hefur m.a. orðið fyrir að-
kasti í heimalandi sínu vegna
þeirrar móðgunar við al-
mátbuga stjórnarherrana að
sfcrifa Guð með stórum staf.
Útkoma allra Ijóðahðtaa
Hanmesar Péturssonar hefur
verið viðburður í nútímaljóðlist
ofckar Islendinga. Eriendur Jóns-
son hefur í nýlegum ritdómi hér
í ‘blaðinu um siðustu bók hans
bemt á Evrópu-hygigju skálds-
ins. En ekfci er úr vegi að rninn-
ast á annað mifcilsvert atriði í
I jóðium hams: leiibina. Skáldið hef
ur lengst af verið leitandinm,
spyrjandinn. Hanm hefur aldrei
vi'ljað játa með vörunum. Hanm
veit að efasemdamaðurinn er oft
nær sannleikanum en hinir. Leit
skáldsins að Kristi er efcfci lok-
ið, þó að hann hafi fundið hamn, í
lífi Hallgrims Péturssonar —
og rústum hruninnar kirkju,
svo að skírsfcotað sé til tveggja
ljóða í nýju bókinnd.
Ljóðbók Hannesar, I sumar-
dölum, sem út kom 1959, var óð-
ur til lífsins. Sumir töldu sfcáld-
ið hedonista, sbr. Jörðim er bilk-
ar sætleifcans sem ég girnist. En
lífsmautm skáldsins hefur ékki
sízt átt rætur I gömlum íslenzk-
um verðmætum Það er j'afnvel
hlóðalyfct í siumium Ijóða hams. Á
þessum minningum þurfum við
nú um fram allt að halda. En
löng leið er frá þessum orðum í
frægu ljóði skáldsins:
umdarleg ó-sköp að deyja:
hafna í holum stoklki,
himinninn fúablaut fjöl
með fáeina kvisti að stjörnum —
til þessara orða um sr. Hallgrím
í ljóðinu Að Saurbæ á Hval-
fjarðarströnd í nýju bðkinni:
Þú namst þau orð er englarnir
sungu.
Þú ortir á máli sem brann á
tungu.
Óttinn fangsfaðar á þér mfesti.
Alnánd: þú gekkst við hliðina á
Kristi.
Eða frá þessum orðum, sem
einnig eru í Söngvum till jarð-
arimnar í lóðaibókinmi I sumardölL-
um:
Handam við lífið bíður ekkert,
ekfcert.
Eggjárn dauðans sker sundur
grannan kveik
augna minna. I myrkrinu týnist
ég —
og til þessa erindfe í fyrsba ljóðt
Rímblaða, I styrjöldinni:
I síðu og höndum ég sviðann
finn.
Sveiti og blóð er sú flík sem ég
klæðfet.
En þú sendir mig, ég er sonur
þinn
ég er sjálfur þú. Nú dey ég —
og fæðist.
Einfcunnarorð Ijóðaflokksins
Söngva til jarðarinnar eru firá
Stefáni G.: lífið er guð og eng-
inn guð nema það. Lífsnautnin
frjóa Skipar þar öndvegi. Hin
nýja Ijóðabófc Hannesar Péturs-
sonar er ekfci sízt merkur við-
burður vegna þeirrar reynshi,
sem hefur aukið skáldinu útsýn
til nýrra átta. Hannes Péturs-
son hefiur enn vaxið af Rímblöð-
um. Þau eiga ekfci sízt erindi við
æskuna, sem sjálf leitar í senn
lífsnaubnar og lífsfyllimgar.