Morgunblaðið - 04.03.1972, Blaðsíða 11

---rr-'------: 1 11 -----r----rr.-'~T ;--T
MORGUNBJLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. MARZ 1972
1 f
Árni G. Eylands:
Brotplógur, plægir 1G—18“ breiða strengi, og að sama skapi
djúpt, eða helzt sæmilega niður úr seigrri grasrót í mýri.
„Úrelt
Fyrsti þáttur
Árið 1970 var mikið ár á
sviði búvísinda, sérstaklega ný-
ræktar og túnræktar yfirleitt.
Svo sem vænta mátti bar Freyr
— búnaðarblað Búnaðarfélags
lslands, — þar fram þyngstan
forða mikilla ráða og glöggar að
finnslur og viðvaranir, þar sem
bændur eru varaðir við úreit-
um fræðum, sem þeim hafa verið
á borð borin á undanfömum ár-
um. — Hér er stórt i efni. —
Fræðikenningar nýjar og sterk-
ar,; um hin úreltu fræði, hafa
eflaust borizt vel til bænda, og
eigi síður til góðra bændaefna,
sem nú eru að afla sér skóla-
fróðleiks og verklegrar þekking
ar (?) í túnrælctinni.
Aðalkjaimi grænfóður- og tún-
ræktarkenninganna i Frey 1970
var svohljóðandi:
,;Ekki er neitt sem bendir
til þess að betri tún fáist ef
land er unnið fleiri ár áður én
sáð er til túns. Kenningar, sem
uppi hafa verið nú annað veifið
frá öðrum en ráðunautum í jarð
rækt, um að ræktun okkar sé of
snöggsoðin, jarðvinnslan standi
of skamman tíma, og að nauð
syrilegt sé að viðhafa forræktun
(rækta grænfóður eða aðrar ein
ærar jiurtir nokkur ár áður en
grasi er sáð) hafa alls ekkert
við að styðjast, hvorki í hér-
lendum tilraunum eða reynslu,
þær eru byggðar á misskildum
hiiðstæðum frá erlendum rækt-
unarvenjum og eru úrelt fræði.“
— (Leturbreyting min. Á.G.E.)
Hér er ekki smátt í efni, veg-
ið hart að mðnnum, sem —
„hafa alls ekkert við að styðj-
ast“ — í kenningum sínum og
tillögum, nema misskilning sem
þeir hafa villzt í erlendis. Þótt
hinir illu og stórgölluðu menn
með úreltu fræðin, sem vegið er
svo hart að í Frey, séu ekki
nafngreindir, tel ég engan vafa
á þvi, að framar flestum eða
jafnvel öllum öðrum sé i
Frey átt við þrjá menn jafn-
gamla: tilraunamennina Ólaf
Jónsson ,og Klemenz Kr. Krist-
jánsson og svo mig — Á.G.E.
Hart er og jafnvel ótrúlegt, að
vilja í ræktunarmálum gera stór
um minna úr tilraunastjórunum
heldur en „ráðunautum í jarð-
rækt.“ Kunnir tilraunamenn sak
aðir um úrelt fræði, og upplýst
að þeir hafi ekkert við að styðj
ast! Ásakanir á hendur mér
skipta ef til vill minna máli, en
sennilegt er að ásökunin um
kenningar byggðar á misskiln-
Ingi frá „erlendum ræktunarvenj
um“ gildi fyrst og fremst um
mig og störf mín og reynslu i
Noregi. — Þannig tek ég ásök-
unina i Frey, um „úreltu fræð-
in“ frá minni hendi, mínum
penna og munni.
Margt ber til og mikil er þörf
fræði“
in að ræða við bændur, sem
hægt er að ná til í dagblaði,
um „úreltu frasðin" og hvað nú
býðst sannara og betra.
En fyrst af öllu er að vekja
athygli á mikilli villu og mis-
skilningi i hinni nefndu og end
ursögðu málsgrein I Frey, sem
endar á orðunum: „úrelt fræði."
Það er talin kenning okkar
mannanna með þessi marg-
nefndu úreltu fræði — okkar
sem höfum „alls ekkert við að
styðjast", að „viðhafa forrækt-
un,“ og rækta grænfóður, „oft í
nokkur ár í röð“. — Nokkur
ár, hvað eru það mörg ár? Vart
minna en 5—6 ár. Það er þvi al-
ger fjarstæða og hallað réttu
máli, að tala um að menn, aðrir
en ráðimautar í jarðrækt, hafi
ráðið bændum til að rækta
grænfóður, sem forræktun, i
nokkur ár. Við með úreltu fræð
in, höfum ráðlagt forræktun og
grænfóðurrækt, til þess að fá
heppilega jarðvinnslu og not af
landinu um leið, en rætt lang-
mest um eins eða tveggja ára
forvinnslu og ekki meira, gras-
sáningu á öðru eða þriðja ári
— Ég vona að bændur sem þetta
lesa minnist þess og viðurkenni
það.
IT.
Vart er við öðru að búast en
að hin harða ásökun á hendur
mér, um að ég — og fleiri —
hafi flutt bændum „úrelt fræði“
og haft „alls ekkert við að
styðjast“, hafi haft viðtæk
áhrif út um sveitir landsins, og
að bændur hafí eignazt mikið af
betri ræktunarfræðum á árinu
sem leið —1971.
Þá kemur að þvi stórfurðu-
lega í ræktunarmálunum — S
Frey. Þar koma tízkufræði í stað
úreltu fræðanna, stórlærð fræði,
sem vert er um að tala.
Nú segir svo um grænfóður-
ræktun:
„t*að rétta er að grænfóður-
ræktun verði stóraukin og fast-
ur liður í búskapnum. Hún verð
ur að vera annar meginliðurinn
í breyttum og betri búskapar-
háttum." (Undirstrikað af mér
Á.G.E.). Já, það er sannarlega
ástæða til að undirstrika þetta
mikla atriði tízku-fræðanna. Ég
efast ekki um alvöruna. En mér
verður á að spyrja: Hvernig á að
haga hinni miklu grænfóður
ræktun, hinni nýju framtíðar-
ræktun, þegar hin gamla græn-
fóðurræktun i sambandi við for
ræktun er dæmd úr leik? Þegar
allt þar að lútandi er talið úr-
elt fræði og sök okkar, ekki
„ráðunautum I jarðrækt", sem
höfum ekkert við að styðjast —
alls ekkert. Hér virðist vera
komið babb í bátinn. Samtimis
þvi að öll forræktun er sögð
óþörf með öllu og til skaðsemd-
ar, eru bændur eggjaðir Iögeggj
an að rækta grænfóður — meira
grænfóður.
Mér finnst að bændurnir eigi
mikla heimtingu á því, og eðli-
legt að þeir krefjist þess, að fá
sem gleggstar leiðbeiningar um
hina nýju grænfóðurræktun.
Það má ekki dragast. Það er
ekki nóg að berja það inn i
bændur landsins, að það séu úr
elt fræði sem menn — ekki ráðu
nautar —- hafi borið á borð fyr-
ir þá varðandi nýrækt og græn
fóðurræktun, um allmörg ár.
Hér verður meira að gera bæði
í Frey og á annan og öruggari
hátt. Hér er mikið um að ræða
og þess þörf, að leiðbeina bænd-
um á vissum sviðum, betur en
gert hefir verið hin síðari ár. —
Kem siðar að þvi, en fyrst vil
ég koma með smáatriði úr mál-
flutningi okkar með úreltu fræð
in, sýna hvað við höfum sagt,
bæði á fyrri árum, er reynt var
að örva framfarir á sviði ný-
ræktar, og þeirra varð vant á
gleðilegan hátt bæði hér og þar.
Minni einnig á það sem við höf
um sagt eftir að afturfarir í ný-
ræktun hafa farið að gera vart
við sig á_ fleiri vegu, þrátt fyrir
það að nýræktin jókst til mik-
illa muna, að yfirferð og við-
áttu.
Fyrst er þá að nefna tvö rit:
Ritið Nýrækt (Ó.J.), sem Bún-
aðarfélag Islands gaf út (senni-
lega í árslok) 1948. Að baki
þvi riti eru tvö eldri rit sama
höfundar: Um sáðsléttur, 1930, og
Belgjurtir, 1939. Otgefandi
Belgjurta var Áburðarsala rík-
isins. Þessi tvö rit náðu svo
langt, að sáðslétturæktim og
jafnvel ræktun smára í nýrækt
arsáðsléttum vakti áhuga og
góða viðleitni hjá mörgum bænd
um.
Hitt aðalritið var: Búvélar og
ræktun (Á.G.E., samið 1947—
1949). Gefið út 1950 af Bókaút-
gáfu Meninmgarsj óðs. 1 þeirri
bók var skráð allmikið um vand
aða nýræktartækni, hentugar
vélar og vinnubrögð. Hér og þar
í blöðum var bókinni vel tekið,
en í Freý og þar á vegum B.í.
var reynt að spilla fyrir henni
og vara bændur við bókinni
eins og frekast var hægt. Þar
með var bókin talin „vansmíði"
og bölvuð skrudda, „ekkert var
á henni að gi’æða."
Að sjálfsögðu eru bækur þess
ar nú horfnar af sviðinu, og nú
taldar úrelt fræði. Bn því mið-
ur er engin jarðræktarfræði
komin í þeirra stað, berandi
tízkufræðin á borð fyrir bænd-
ur. Á þessum árum nefndum við
mennirnir með íiroltu fræðin,
ýmislegt til þess að örva bændur
til góðra ræktunarhátta, og vor
um ekki myrkir í máli um það,
sem miður fór, — og fer enn,—
m.
Dæmi, — tekin hér og þar : —
„Grænfóðurræktin er alltaf
réttmæt og ráðleg, ef landið á
annað borð þarfnast fleiri ára
vinnslu tfl þess að ræktast og
verða að túni.“ (1928).
„ — ræktun belgjurta samrýn
verði að góðu túni — má aldrei
gleyrna." (1928).
„Mýriendi, sem ekki er því
betra og myldara, verður að
vinnast í 2—4 ár, eftir því hvað
það er seigt og tyrfið, svo að
það verði að góðu túni. — Það
er vinnslan, áburðurinn og
grænfóðrið, sem myldar jarðveg
inn þótt seigur sé.“ (1928).
„—tæktun belgjuría sarnrým-
ist ekki óðagots- og hroðvirkn
isstefnu þeirri, sem mjög hefir
verið ráðandi í ræktunarmálum
okkar.“ (1939).
„— nýyrkja og ræktunarum-
bætur eiga að vera fastur árleg
ur liður í búskapnum, en ekki
óútreiknanlegir fjörkippir, sem
tengdir eru með miklum bægsla
gangi án fyrirhyggju endrum og
eins.“ (1948).
„Þótt forrækt verði ekki tal-
in nauðsynlegur liður í rækt-
uninni, munu margir kjósa að
forrækta nýræktarflögin í eitt
eða tvö ár, — bæði til þess að
þau verði vel jöfnuð og unnin,
en líka til þess að rækta í þeim
grænfóður." (1948).
„Not nýræktarinnar af for-
rækt geta verið tvenns konar: i
fyrsta lagi myldun jarðvegsins,
og í öðru lagi aukning frjóefna
forðans vegna þess, er forrækt-
un skilur eftir í landinu." (1948).
„Mýramar á að plægja risa-
plægingu með stónini nýtízku
brotplógum, og það á ekki að
láta sér til hugar koma að gegn
vinna strengina með herfum. Það
á að plægja svo breitt og djúpt,
að risti niður úr seigustu torf-
unni. Slíka jörð þarf að tvi-
vinna á tveimur árum, og fyrra
árið, þegar landið er brotið, á
að herfa án þess að róta strengj
um, eins og áður var sagt um
túnvinnsluna. Slík frumvinnsla
er leikur einn á móti því að
gegnherfa ólseiga smástrengi. Á
öðru ári er mýrin plægð til
venjulegrar dýptar, áburðurinn
plægður niður um leið, og land-
ið fullunnið til sáningar, án
þess að neitt verulegt komi upp
af hinni seigu grasrót." (1950).
„— mikill hluti af nýræktun
okkar er einungis hálfræktun
eða ekki það. — Víða er þvi
vafalaust endurræktun þessara
nýrækta miklu méira hagsmuna
mál heldur en aukning þeirra."
(1964).
„— það ætti að vera auðskilið
hverjum hugsandi manni, að
með þeim ræktunaraðferðiim
sem hér eru allsráðandi, verður
ekki óræktarjörð breytt i það
horf að það verðskuldi nafnið
rækttm." (1964).
„Grassvörðurinn er ekkert
annað en ólseigt torf. Gróður-
mold, í þess orðs réttu merk-
ingu, fyrirfinnst ekki.“ (1964).
„Rétt á litið eru það undur, að
góð fóðurgrös skuli spretta upp
úr mýrartorfi, sem tætt hefir
verið og gert að lélegum sáð-
beð. — En slík ræktun mýrlend
is á ekkert skylt við að rækta
land til frjósemdar og koma
túni i góða rækt. — Þetta er
„hálfræktun eða ekki það“, ég
kalla það harkaræktun.“ (1967).
„Fátt sýnir betur hve um-
komulausir bændur eru í raekt-
unarmálunum. Þá skortir ekki
áræðið né duginn að rækta nýtt
land, og mýrar öðru fremur. —
En bændur skortir faglega for-
sjá og handleiðslu — leiðbein-
ingar og fyrirmyndir fræðslu-
stofnana.“ (1967).
„Ágallar ræktunarinnar koma
fram á margvíslegan hátt og
valda bændum skaða og vand-
ræðum. — Og hér þarf stór-
bætta leiðbeiningaþjónustu. Ef
til vill er hið réttasta að segja
— þótt hart sé -— að fyrst þurfi
að vekja skilning leiðbeininga-
manna og ráðunauta bændanna
á þessum staðreyndum. Það tjá-
ir ekki lengur að loka augunum
fyrir ljósum sannindum í þessu.“
(1967).
„Hér er þörf nýs skilnings,
meiri trúar og nýrra hátta. —
Og hér þarf auk tilrauna að
kama til sýnikennsla á bættum
ræktunarhátfum. Þar þurfa og
verða bændaskólarnir að hafa for
ystuna. Enn er sorglega f janri þvl
aðsvo sé." (1967).
„Mjög mikill hluti þeirra ný-
ræktartúna, sem ræktuð hafa
verið undanfarið og nú eru
ræktuð, eru illa ræktuð. — Það
eru ekki til og verða aldrei
fundin nein töfraráð né tækni,
sem geta komið í stað þekking-
ar og kimnáttu við ræktun jarð
ar.“ (1968).
Allt sem nú hefir verið nefnt
Framhald á bls. 23.
Ragnar Þorsteinsson, rithöfundur:
Um listamannalaun
Eftir að hafa verið þátttak-
andi í þætti þeim í sjónvarpi,
sem nefndist Mammon og menn-
ingirx þann 29.2. get ég ekki var
izt því að spyrja sjál.fan mig: Er
þetta fólkið, sem fundið hefur
hjá sér köillun til að hafa áhrif
og halda uppi menningu þjóðar-
innar? Sem betur fer, var það
tiMÖMega fámennur hópur, sam
virtist hafa geysilegan áhuga á
að sýna sinn innri mann, sem
vasgast sagit virtist vera ömur-
legur, ef dæma átti eftir þvi
hvað frá þeim kom.
Þarna voru mættir sex valin-
kunnir sæmdarmenn i þeim til-
gangi að svara fyrirspurnum og
útiskýra tilhðgun og framkvæmd
á úthiutun listamannalauna, sem
þeim tókst mæta vel að mínum
dómi.
Ég man nú ekki eftir þvi, síð-
an byrjað var á þessari úthlut-
un að hún hafi nokkurn tíma
gengið hljóðalaust fyrir sig, en
nú fannst mér þó fyrst taka í
hnúkana.
Fyrir utan karp um keisarans
skegg fór mest af tímanum i að
kasta skit að þessum mönnum,
sem valdir höfðu verið í þetta
starf og reynt að gegna þvi af
samvizkusemi og trúxmennsbu.
Rakalausar dylgjur, persónuleg
ar svivirðingar og gífuryrði,
dundu eins og stórskotahríð á út
hlutunamefndinni. Mér var 6-
mögulegt að koma auga á sök
þeirra. Þeir voru aðeins að
gegna sinu starfi og án efa af
mesrtu samvizkusemi.
En hver er alviitur? Hver er
óskeikull? Hver getur sagt: Ég
einn veit. Hvar á þessari jörð
fyndist sá dómari, sem dæmdi
svo í þessum málum að öllum lik
aðd?
Mönnum hættir mjög til að
gera rniklar kröf.ur til aflra ann-
arra en sjálfra sín.
Ef hver og einn af þessum sjö
mönonum í úthlutunarnefnd réði
yfir sérþekkingu á ölium teg-
undum lista, sem þama virtust
eiga fulitrúa, væru þeir ofur
menni.
Um hitt geta svo allir verið
sammála, að æskilegra væri að
geta fundið betra form á úthlut-
uxn listamaninalauna fyrst á
annað borð er verið að burðast
við þetta. Fyrsta ljón á vegin-
um virðist mér vera það tóm-
læti, sem Alþingi jafinan hefur
sýnt þessu málL
Einn nefndarmanna, Andrés
Kristjánsson, sló firam athyglis-
verðri tiillögu, það að skipta út
hlutunarfénu niður á listgrein-
ar og gefa þeim meiri íhlutunar-
rétt til úthlutunar til sinna manna.
Svipað kemur fram í grein Jóns
úr Vör i Morgiunblaðinu 1. 3., en
inargit er atlhyglisvert í grein
Jóns, eins og vænta mátti.
Þó er ég ekki bjartsýnn á, að
sá skömmtunarstjóri fyndist sem
allir yrðu ánægðir með. Trúlega
er það rétt hjá Jóni úr Vör að
þetta sé eins mikið metnaðarmál
listamanna eins og fjár-
hagsspursmál þótt til séu þar
undantekn in gar.
Reykjavík, 1. marz 1972.
Sendibréfskorn
í Sendibréfskorni til Sigurðar
Nordal, sem birtist í síðasta
sunnudagsblaði hefur orðið
brengl á einum stað.
í 4. dálki aftan frá, efst, er
setning, sem á heima i 3ja dálki
aftan frá í 13. línu. Rétt er setn
ingin þannig: „Einnig huldufólk
ið, sem gaf okkur i draumi mat
og kjark til að standa gegn hung
urvofunnar og átti við okkur alls
konar samskipti í hugarheimi, ef
við kunnum að taka þvi.“
Ennþá meinlegri villa er í 3ja
dálki aftan frá, I 18. línu. Þar
stendur „hugsa" í stað ,Jiunza“.
Haildór Pjetursson.