Morgunblaðið - 05.03.1972, Page 18

18
MOR/GUiNBLAÐIÐ, SUWNUDAGUR 5. MARZ 1972
Gylfi Knudsen:
„Maðurinn með hattinn"
„Maöurinn með hattinn
stendur upp við staur,
Borgar ekki skattinn,
þvi hann á engan aur.“
Þeesl fárániega vísa var tíð-
sungin í hópi bama og ungl-
inga áður fyrr og má vel vera,
að hún sé sungin enn. Senniiega
hafa hinar neyðariegu og skop-
legu kringumstæður mannsins
með hattinn uppi við staurinn
vakið kátínu bama. En nú eru
hinir litlu söngmenn fortíðarinn-
ar orðnir fullorðnir og famir að
borga skattana sína. Eflaust
standa margir þeirra nú þegar
upp við staura eins og maður-
inn í vísunni, því að ekki geta
aiiir goldið tiundina. Tekur vísa
þessi þá myndbreytingum í hug-
um margra, hættir að vera gleði
efni barnsins og verður að fjár-
málaharmieik fullorðinna.
SKATTAIJVGABREYTINGAR
1 svartasta skammdeginu í vet
ur skutust tvö skattalagafrum-
vörp inn i saii Alþingis. Laga-
frumvörp þessi komu mörgum
mjög á óvart. Stjómarvöld virð-
ast að mestu hafa lagt niður
þann sið að undirbúa og fræða
almenning, áður en stórfelldar
breytingar á mikilvægum svið-
um ríða yfir. Er að sjálfsögðu
mikil framför að því, að þessi
leiði siður skuli vera af lagður.
Héfur hann oft tafið viturlegar
ákvarðanir landsfeðra á íslandi
og síðan sérfræðingar hins opin-
bera hafa fullkomlega tekið
upp kjörorðið „vér einir vitum"
eins og Porfirio sálugi Diaz, er
uppfræðsla almennings um gáfu
legar stjórnarathafnir hið mesta
óráð. Því skyldi hinn virðulegi,
sauðsvarti umbjóðandi, þjóðin
sjáif, vera með kámuga fingur
sína í starfi stjómsýsluspekinga.
Þegar skattalagafrumvörpin
komu út úr myrkrinu, hófst hin
hefðbundna heilaleikfimi í fjöl-
miðlum. Var fremur lítið nýnæmi
að þvi atferli öllu, nema ef vera
skyldi, þegar tölfræðingar og
fjármálasnillingar tóku að
reikna skattdæmi í slumpu
reikningsformi á hné sér. Tóku
öeiiumar svo að lúta að því, á
hvaða hné væri bezt að reikna.
Stundum virtust tölvur einnig
vera famar að slumpa. Um þessi
frumvörp er ekki ástæða til að
hafa mikið mál, enda ekki orðin
að iögum. Ef þetta á að vera ein
hvers konar upphaf að heildar
endurskoðun alls skattkerfis í
landinu, eins og sumir vaida-
menn hafa að visu boðað, virð
lst mega fagna þessu. Ef svo er
ekki, verður að líta á þetta sem
ómerkilegt fálm í dæmigerðum
eftirstriðsdúr.
umræðum um þessi hvimieiðu
skattamál, að hér sé um breyt-
ingar að ræða, sem snerta alla
iandsmenn og þvi megi ekki rasa
um ráð fram o.s.frv. Þó er kom
inn upp sá kvittur, að akfjöl-
mennur og fríður flokkur manna
hafi þetta að gamanmálum í helg
arpartíum og öðrum þvílíkum
messugerðum. En hvaða voða
menn eru það, sem hafa þessi
guðslög nútímans í flimtingum,
kunna einhverjir að spyrja. Það
eru vist þeir menn hérlendis,
sem eru jafn óháðir islenzkum
skattalögum og Robinson Crusoe
var óháður gjaldþrotaskipta-
lögum. Það hefur því mið-
ur ávailt „gleymzt" að setja
kUptengurnar á isienzkt skatt-
kerfi. Kliptangalaus krabbi er
fremur auvirðileg skepna eins
og allir vita. Það er þó alltént
fáimari fyrir hendi. Já, ekki er
fjarstætt að iíkja rannsóknar
deild ríkisskattstjóra við veik-
burða fáimara. En kliptangaleys
ið verður æ tilfinnanlegra.
HVERS VEGNA GREIÐA
ÞEIR EKKI TÍUNDINA?
Þegar íslendingar gerðu
samning við Hákon gamla 1262
—63, var það einkum skatta-
atriðið, sem var þeim þyrnir í
augum. Skattgreiðsla er í aug-
um frumstæðra manna tákn
ófrelsis, segja fróðdr menn. Eru
þá tíundarsvikarar okkar daga
frumstæður lýður, eins konar
viilimenn á hirðingjastigi? Tæp-
lega er það sennilegt, og verð-
ur þá að leita annarra skýringa.
Samkvæmt íslenzkum skýring-
um á dönskum refsirétti er hald
ið fram aðgreiningu refsiverðra
athafna í brot, sem eru mala per
se og brot, sem ekki eru mala
per se. Með þessu mala per se er
átt við, að verknaðurinn
sé vondur í eðli sínu, ómóralsk-
ur, þar sem mörg önnur
atriði en hin valdbundna laga-
regla kveða á um bann við
verknaðinum. Er þá oftast átt
við siða- og trúarreglur og ým-
iss konar venjumótað atferli og
skoðanir einstaklingsins. Sem
dæmi má nefna 211. gr. almennra
hegningarlaga, sem leggur há
viðurlög við manndrápi af ásetn
ingi. Margt annað en þessi laga-
regia stuðlar að því, að mann-
dráp verði ekki framin og e.t.v.
gætir lagareglunnar fremur lít-
ið miðað við sum þeirra. Á hinn
bóginn má nefna það athæfi að
leggja bíl sínum á skjön, svo að
götulögreglan firrist við. Sá
verknaður er ekki vondur í
sjálfum sér, nema kannski í aug
um nokkurra sefasjúkra ein
staklinga, sem hafa gert bíl-
hyggju og umferðarmálefni að
trúarbrögðum sinum. í þessu
síðara dæmi er það lagaákvæð-
ið eitt, sem vinnur gegn framn-
ingu verknaðarins. Mórallinn á
enga mælistiku á þennan eða
þvílika verknaði.
ERU TÍUNDARSVIK
ÓMÓRÖLSK?
1 hvorum flokknum lenda tí-
undarsvikin? Eru þau vond í
eðli sínu eins og morð? Fráleitt,
myndu ailir telja. Áþekkt því að
leggja bílnum sínum á skjön
væri sennilega skoðun margra.
Ekki er það ótrúlegt I fljótu
bragði, en þó tel ég, að sú skýr-
ing sé ekki rétt. Þótt engin vís-
indaleg skoðanakönnun liggi
fyrir í þessum efnum, er mjög
líklegt, að ríkjandi skoðun ís-
lendinga um þetta sé sú, að ti-
uhdarsvik séu eðlileg og æski-
leg sé unnt að koma þeim við.
Lagareglan á sem sé ekki ein-
ungis í barningi við siðferðislegt
hlutleysi heldur eru siða-
skoðanir þegnanna að líkindum
andsnúnar lagareglunni. Eru
þetta einhver þau aumustu kjör,
sem lagaregla getur búið við.
Endar slíkt ástand oft með því,
að lagaákvæðið veslast upp og
geispar golunni. — Hvað er mað
urinn að blaðra um, að lögin
séu ekki virk; eru ekki þúsund-
ir skattborgara, sem ekki hafa
tök á því að skjóta tekjum und-
an skattálagningú, kunna ein-
hverjir að spyrja. Rétt er það,
en það á samt ekki rætur að
rekja til virkni lagarina heldur
til ákveðins fyrirkomuiags, sem
ríkir um tekjuöflun ákveðinna
stétta, er hafá framfæri á vinnu-
hæfi sínu, sem þær iáta tiltekn
um aðila eða aðilum I té, enda
hafi þeir síðan hagsmuni af því,
að öll keypt vinna verði tekin
upp að fuliu sem gjaldpóstur í
reikningsuppgjöri til skattskila.
Þeir skattþegnar, sem falla und
ir þessa að mörgu leyti ófull-
komnu skilgreiningu, geta að
vísu reynt að stinga tekjum und
an, en það eru 100% líkur til
þess, að upp um þá komist. Væri
siíkt athæfi áþekkt því að fara
fram á lögregluaðstoð við að
brjótast inn. Svo eru á hinn bóg
inn ýmsar stéttir, sem ég vegna
hræðslu við fjöimæli þori ekki
að nefna, sem geta prófað skatt-
svik á þeim kostakjörum ríkis-
valdsins, að i mesta lagi 10%
iíkur eru til þess, að upp um
prettina komist. Er það bezta
happdrætti, sem vitað er um, rík
isábyrgð fyrir 90% vinnings-
möguieikum og vinningar skatt-
frjálsir (að sjálfsögðu).
Mörgum finnst þetta eflaust
vera orðið fremur geðvonzku-
\egt skattsvikaskvaldur. Þeir,
sem spila i áðurgreindu skatta-
happdrætti, vilja án efa, að ekk
ert sé verið að hreyfa við þess-
•um málum (nema þá til að
hækka vinningslikur upp í
100%). Hinir, sem ekki efga kost
á miða í heimsins bezta happ-
drætti, vilja kannski tillögur til
úrbóta. Benda má á þrjár tillög-
Dr í þessum efnum, og verður
fjallað um þær eftir gæðum,
byrjað á þeirri verstu, endað á
þeirri beztu.
1. TILLAGA: ALMENNT
SKATTAHAPPDRÆTTI
FYRIR ALLA LANDSMENN
Samkvæmt þessari tillögu
skulu engin framtöl rannsökuð,
borin saman við önnur, endur-
skoðuð eða gaumgæfð á nokk-
um hátt nema með þvi móti sem
nú tiðkast hjá rannsóknardeild-
inni varðandi framtöl grunsamra
aðila. Myndu þá allir framtelj-
endur sitja við sama borð í þess
um efnum, hefðu sömu mögu
leika til vinnings, þ.e.a.s. til að
fela tekjur og tækju sömu
álhættu. Til að tryggja gott form
á þessu mætti fela notario
publioo drátt á fraantölum ti)
rannsóknar ttunda hverju eins
og framkvæmt er nú varðandi þá
gruggugu. Þetta yrði eflaust
bæði lýðræðislegt og spennandi
skipulag, en hætt er við, að það
leiddi til talsverðrar efnah'ags-
legrar afturfarar. Málum er
nefnilega þannig háttað, að hin
ar skattpíndu stéttir, sem við
þetta fengju miða í skattahapp
drættinu mikla, hafa, eins og
flestir vita, haft það göf-
uga hlutverk með höndum
að halda hinni íslenzku þjóðar-
sjoppu opinni, hvað sem yfir hef
ur dunið. Opinberir sjóðir
myndu því megrast mjög, en ís-
lenzkum stjórnmálamönnurn
ætti að vera fylliiega treyst-
andi til að taka upp heppilega
afturfárar- og eymdarstefnu í
samræmi við breytt atvik, enda
eru þeir víðfrægir fyrir stjórn-
vizku og sveigjanleik.
2. TILLAGA: LAPPAÐ UPP
Á RÍK.IANDI SKIPULAG
Önnur tillagan er fremur
ófrumleg. Hún gerir ráð fyrir
því, að núverandi skipulag
verði endurbætt rækilega með
margföldun starfsliðs í skatt-
rannsóknum, víðtækari heimild-
um þeim til handa og stórfelld-
um breytingum á öllu úrskurðar
kerfi i skattamálum. Miklu liði
og föngulegu er haldið úti af
hálfu allsherjarvaldsins til að
upplýsa og aðgæta alls kyns yf-
irsjónir á umferðarlögum, lög-
reglusamþykktum og öðru þvi-
líku lagasmælki. Hefur þetta
leitt til slíkrar „hysteriu", að
hér á landi er of hraður akstur
í hugum margra ámóta alvarleg
ur glæpur og flugvélarán er-
lendis. Er lagt þvílíkt kapp á að
upplýsa sumar tegundir brota
þessara, t.d. þann ógnarglæp
að blekkja stöðumæli, að upp-
ljóstran brotanna er að nálgast
100%. Hins vegar heldur rikis-
valdið úti á hinum viðáttumiklu
skattsvikamiðum einungis litlu
gengi, sem er ekki fjölmennara
en varðsveit i götulögreglunni i
Reykjavik. Fjölga þarf því í
skattrannsóknum þannig að
starfslið þar verði helzt jáfnfjöl
mennt og aiit annað lögregluiið.
Ekki er ástæða til að tala um
óráðsíu í þessu sambandi, þvi að
fjárfesting íslenzks rikisvalds í
öflugri skattrannsóknarstofnun
með sérmenntuðu og dugjegu
starfsfólki er mesta gróðafjár-
festingin, sem það á völ á nú.
Jafnframt þessu þarf að breyta
hinu stjórnsýslulega úrskurð
arkerfi i skattamálum, sem kveð
ið er á um í V. kafia 1.90/1965.
Ekki fer ég út i þá sáima hér,
en nefni sem dæmi, að nauðsyn
legt virðist, að i stað rikisskatta-
nefndar komi sérdómstóll í
skattamálum, er fari með ailar
hliðar mála þessara. Dóm-
um hans og úrskurðum verði ein
ungis skotið til Hæstarétt-
ar. Samhliða slíkum breyting-
um þyrfti einnig að leggja skatt
sektanefnd niður.
3. TILLAGA: LEIGJA SKAL
OT VEIBIRÉTTINN AÐ
SKATTSVIKAMIÐUNUM
Áður en fjallað verður um
þriðju tillöguna, skal sögð hér
lítil dæmisaga, sem varpar
kannski nokkru ijósi á inntak
tillögunnar: Bóndi nokkur á
veiðivatn, sem morar af fiski,
þvi að bóndinn nennir ekki eða
getur hagnýtt sér hlunnindin.
Nokkrir galvaskir piltar koma
til bóndans og falast eftir veiði
í vatninu með þeim kjörum, að
bóndinn fái 90% aflans í iands-
hlut. Bóndinn þiggur boðið, salt-
ar og reykir til vetrarins glað-
ur i bragði.
Tillagan er á þá lund, að rík-
isvaldið heimili þeim mönnum,
sem hafa þá menntun, sem hag-
kvæmust telst til uppljóstrunar
skattsvikamála, að vinna að
rannsókn skattsvika á eigin
ábyrgð, án launa úr rikissjóði,
en gegn þvi að fá ákveðinn
hundraðshluta t.d. 1—10% af
öllum undandregnum skatti og
svo skattsektum í þeim málum,
sem þeir upplýsa. — Ríkisvaldi,
sem hefur áhuga á að spara sér
sem mest mannakaup og jafn-
framt að auka sjóði sína, hlýt-
ur að þykja þessi tillaga frem-
ur aðlaðandi. Til þess að hvetja
rannsóknarmenn til dugnað-
ar virðist heppilegra að miða
umbun þeirra við uppljóstrunar
afköst, heldur en að fela störf
þessi fastlaunuðum, opinberum
starfsmönnum. Til þess að koma
í veg fyrir misferli af hálfu
rannsóknarmanna verður að
láta þá bera stranga refsiábyrgð
i starfi. Væri eðlilegt, að þeir
bæru ábyrgð samkvæmt 14.
kafla almennra hegningarlaga,
sem fjallar um brot í opinberu
starfi, enda nytu þeir refsi-
verndar sem opinberir starfs-
menn. Gert er ráð fyrir, að kom-
ið verði á fót sérstökum, hrað-
virkum dómstól í skattamálum,
sem skipaður yrði mönnum, sér-
menntuðum í skattamálum. Máls
meðferðin yrði að hætti op-
inberra mála, en heppileg-
ast virðist, að í stað hins opin-
bera ákæruvalds fari rannsókn
armenn sjálfir með ákæruvaldið
svo og einkamálaréttariega
kröfugerð til endurgreiðsiu
vangoldinna skatta. Færu þeir
með málsóknarréttindi þessi i
umboði hinna opinberu aðila, en
bæru sjálfir ábyrgð á málshöfð
unum t.d. með þvi að fella á sig
málskostnað, ef málsókn reynd-
ist ekki á rökum reist. Hins veg-
ar er eðlilegt, að ríkisvaldið láti
varnaraðilum í té ókeypis geð-
heilbrigðisþjónustu, meðan mál-
in standa yfir.
Megi þessar hugleiðingar
verða mönnum tilefni ihugana
og bollalegginga um einhverja
mestu, féiagslegu ófreskjuna á
Islandi nú, biessuð skattamálin.
SIIMIR HLÆJA
Þyí er óspart haldið á loft i
S0nderborg
garn
SONDEBBOBG GABN
nýkomið í glœsilegu litavali
Verzlunin DALUB
Framnesvegi 2
Húsnœði óskast
Húsnæði óskast fyrir verzlun. — Tilboð, merkt: „537" sendist
Morgunblaðinu fyrir 15. marz.
Tilboð sendist Morgunblaðinu fyrir 15. marz: „537".
Iðnoðnrhósnæði ósknst
Óskum eftir að leigja iðnaðarhúsnæði fyrir húsgagnaframleiðslu,
helzt á einni hæð, 400—600 fm.
Tilboð sendist Mbl. fyrir 10. marz merkt: „535".