Morgunblaðið - 21.06.1972, Qupperneq 10

IO
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. JÚNÍ 1972

Stokkhólitni, 12. júlí.
Ráðstefna S.Þ. í Stofckhólmi
um umihverfi miannsims hef-
ur verið í undirbúniinigi í 3 ár.
Á þeim tíma hefur verið safn-
að saman skýrslum frá öllum
aðildarþjóðum og öllum stofin-
unum S.Þ. Ur þeim upplýsing-
um og fleirum hafa allir
pappírar ráðstefnururaar verið
uinin,Lr. Einnig hefur verið
samið fyrirfram uppkast að
yfirlýsimigu um umihverfi
mannsims. Við sammingu upp
loastsins hefur þess verið gætt
sérstaklega, að orðalag væri
á þann veg, að alhr aðilar geti
sætt sig við það. Tilgamgur mð
stefinunmar mun enda hafa
verið sá í upphafi, að mynda
uimiræðugrundvöll sem byggja
mætti framitíðaraðgerðir á.
Kjönorð ráðstefnuninar hafa í
aamræmi við það verdð valim:
„Only One Earth“.
Við höfum gireiinilega kom-
isrt að því hér í Stofckhólmi að
ýmisir umhverfisverndarmenn
höfðu gert sér vonix um, að
nú væri Lofcs að kom<a í Ijós
ártangur af margra áira
fræðlslustarfL þeirra og því
mætti fara að vænita aðgarða.
Þær voinir virðast nú vera að
bregðast. í ljós hefur kornið,
að mjög djúpgtæður ágreiin-
ingur rikir um umihverfis-
verndarmáL milli fólks frá
aninars vegar þróuðum og
hims vegar vanþróuðum lönd-
uim. Gildir það jafint um full-
trúa á ráðstefnu S.Þ. og
marga, sem hér eru staddir.
Föstudaginn 9. júní gerðist
það, að fulltrúi Kína á ráð-
stefniu S.Þ. gagnrýndi ákaft
áðurnieflnit uppkast á lofcuð-
um fundi og lýsti yfir séirál iti
Kínverj a.
Yfirlýsing Kína (stytt og
breytt).
1. Samband hagvaxtar og
umhverfis.
Stofelkihiólmi, 10. júiní.
Undanfaniin ár heflur það
macrgsinnis verið undliiristriik-
að að við stöndum nú augliti
tiil augiliitis við vandamál, sam
enu e.tjv. alvarlegri en aðrar
kynslóðir hafa þurft að horf
aist í auigu við. Sumir haida
því jafinvel fram að það sé
viant á ofckar valdi að leysa
þaiu. Sarnt sem áður vinna
þjóðir heimsins nú að lausn
umhverfismála á hdnum ýmsu
ráð.stefnum hér í Stokkhólm i.
Orðið umihverfi er hér notað
um aila þá þætti ldifræna og
ólífræna, sem myinda þann
hieim, sem við þefckjium. Þess-
ar ráðlstefnur muniu gena sam
þyfclktir og gefa út yfdinliýsing
air, síðan reynir á hiviort hér
var tdl einslcis barizt eða
hivort sýnilegar breytinigar á
afistöðu manna til umhverfls
ins fyligja I kjölfarið.
EJiini siífe yfirlýsinig Migigur
fyrir nú þegar. Meðlimir Dai
Dóng komu saman seinast í
maí o>g yfiihlýsingto var full-
búdn 6. júní þ.e. dagton eftir
að þinig Sameinuðu þjóðanna
tiófc tii starfla.
Hvað er Dai Dong? Jú,
Dai Don.g eru samtök viíistoda
mamma hvaðanæva úr heiimin
um sem vinna marfcvisst að
því að auka skilning manna
á eðli uimhverfism'áila. Dai
Etong er ktoverskt hiugtak
yfir veröld þar sem allt manm
kyn er fjölskýlda þin ag ölil
böm þto. Hlin mikla samstaða
jarðarbúa eða eitthvað í þá
átíttoa. Meðlimir þessara sam
talka le-ggja á það megin-
álherziu að maðurinn er að-
eins einn þáttíur í líifkerfi jarð
arinnar, en hefur þá sérstöðu
að búa við flófcnar þjóðlféiags
legar, efhahagslegar og pðli-
hiskar aðlstæður. 1 þessari tví
þættu stöðu mannkynsins
Ligigja rætur umlhveriíisvanda
rnála.
Jarðarbúar verða að sikilja
hiviart sem þeim lífcar betur
eða verr að þeir enu allliir á
Hagvöxtur og þjóðfélagsúr-
bætur eru velferð . mannsins
og umhverfisvemd nauðsyn.
Þnóunarlönd vilja og verða að
fá að byggja upp efnahag
sinn og umhverfisvemd má
ekki hindra það. Hér verður
að gera mun á ríkum þjóð-
um og fátæfcum.
2. Fóiksfjölgun og umihverf-
iavemid.
Samfélög mannfcynis e;ru
frábrugðin samsfélögum altoa
anmarra tegunda dýraríkisins.
Maðurtain hetfur hæfileiíkja til
að ráða byggingu samfélags
sáns og því er engto ástæða
tl að óttast uimihverfis-
skemmdir. Hvoru fcveggja má
hafa hemil á með sénþjóðleg-
um aðgerðuim,
3. Þjóðlfélagslegair orsakir uim
hverfissfcemmda.
Aðalonsök uimhverfis-
akemmda er kapifcaiisimiinin,
sem er eimokun, nýlendu-
sfcefina og heimisvaldastefna,
hefur einungis áhuga á
giróða, en er sama um líf al-
menn.togs. Það er stefina stór-
veldamna, sem hefur valdið
mestum umhverfissfcemmd-
um, til dæmis stefna Banda-
ríkja Norður-Ameríku í Viet-
nam. Al'lit þetta er mönnum
ljóst og ætti því að korna
fram í yfirlýsingu þessarar
ráðstefnu, sem ætti einnig að
fjalla um hættuna sem stafar
af kjarnorku.
4. Vermdun auðlmda.
Sérhvér þjóð á rétt á að
nýta auðltadir síniar í eigin
þágu. Við móbmæluim arðráni
þróaðra þjóða á vanþróuð-
um.
5. Barátta gegn menigum,
Hver etaasta ríkissitjóirn
heiirus verður að koma í veg
fyrir miengun umhverfisins
rneð öllum ráðum. Við styðj-
um alia, sem berjast gegn
miengun.
6. Bætur fyrir stoemmdir af
völdum mengumar.
Alar þjóðir skyldu hafa
réfct til að vernda umhverfi
sitt og til bófca fyrir skemmd-
ir, sem aðrar þjóðir kunna að
valda með manigun.
7. Alþjóðlegt samstarf á sviði
tæikni og vístoda.
Beita verður tætoni og vís-
induim til verndunar um-
hverfiis. Fáetoum auðugum
rikjium má því ekki líðast að
etoofca vísindamenntun, held-
ur verða þróunarlöndin að
eiga þar fullan aðgang að til
umhverfisvemdar.
8. Umihverfisverndansjóður.
Stofinsetja skal sjóð til
styitotar umhverfisvernd, sem
iðnaðarþjóðir og helztu meng-
unarvaldar kosti.
9. Alþjóðlegar stofinanir.
Alþjóðlegar stofinanir á
sviði umhverfLsvernda r verða
að virða fiullveldi ein3takra
rtkja og stórveldi mega eklki
eiga þar rneiri ítök en aðrir.
10. Alþjóðllegt samstarf um
umhverfiisvemd og full-
veldi þjóða.
Djúpstæður
ágreiningur
Um-
hverfis-
mál
Dai Dong
sama báti, ekfcert land eða
landsvæði er einamgrað fyrir
briigði, vandiamáldn eru sam-
eiigtoleg og verða að leysast í
samræmi við það. Að vfeu á
eiiginhaigsmunastefna iðn-
vtædlöra ríikja mestan þátit í
hinmi geyisilegu mengun, sem
er eimn þátt'ur umhverfis
vandamálla, en siú menig-
un kemur niður á öMum jairð
arbúum. Nærtæfcit diæmi er
awfcið mag,n ýmisisa eitraðra
úrganigisefna firá iðinaðii í sjó
og sjárvarlíifiverum td. um-
hverfis Isiand. Mörg haf-
svæði og innhöf eru miklu
ver leikto og það hefiur ver-
ið reiiknað út að magn eitiur-
efna í sjáivarMfverum muni
halda áfram að aukast
i 10—20 ár efifcir að losun úr-
ganigsefina í sjó hefiur verið
bönnuð. Annað d)æm,i er tek-
ið úr könn'uni, sem gerð var á
Bretlandseyjium nýlega. 1
fólfci sem valið var aif hamda
hófd var mællt magn blýs,
kviikasílífiurs og eadmiiums. í
meirihiuta tilfeMa var maign-
ið við hæfct'Uimörfc. Þessir
mállimar enu framandi í lífkötm
um lifiveria og valda ðbætan
legiu tjóni eins og japönslkiu
mtaimatasjúfcltoigarnir hafa
fengið að reyma, Gegn sjúlk-
diómiuim af þessu taigi verður
etaiunigis barizt með því að
koma í veg fyrdr mengun
landsvæða og sjáivar. Hrtog-
rásir náttúrunmar eru sam-
fcvinmaðar á landi og í sjó oig
svo mun verða um ófyrirsjá-
anllega framitíð.
Hér fara á efltir nofclkur a.t-
riði úr Dai Dong yfirliýsmg
unni, sem undinstri'ka þörf-
taa á skjót'um og sameigtaleg
um aðgerðuim jarðarbúa. Að
vísu vilja einstök rlki ekíki
viðurtaenna að samstarfs sé
þörf svo raolkkriu nemi eins oig
td. Ktoa (næsta grein mun
semmiiílega f jalila um það). Þeg
ar við tölum um umhverfis-
vandiamiál er Okkur taimit að
miða við umhverfi mannstos.
1 samræmi við það eru mál-
efni þriðjia heimsins mjög á
dagskrá hér í Stofckhólmi ekki
síður en mengiunarmiállin og
önnur umhverfiiisméll. Voniandi
er það ölluim Ijiósit nú að
umhverfisvandamál eru sam-
eLginlegiur hiöfluðvieríkiur þjóða
hekusins.
I.
Við verðum að skil'ja, að
maðurton er ekki etaar^rað
fiyrirbæni í iíifhetaiiinum.
Hann er aðeins eto tegund af
ótöiidium mii'lljónum og tilvera
ha.ns bygigiist á starflsemi ann
arra lifiviera, pdamtna og dýra,
efna- og eðilisþátta í andrúms
ioifiti, í sjó, ferskvatni og á
landi. Allt líif er háð samspili
þessara þáfcta. Keðijan miá
hvengi roflna án þess að
heildin sé í hætfu. Þetta er
gr u n dval: 1 arat r iði sem aiMr
verða að gera sér Ijóst.
H„
Það er etaki hægt að
verada umhvertfið meðan nú-
verandi sjónarmið hagvaxtar
og lifsiþægtodaikapphlaup eru
atls náiðandi. M.ö.o. það er
ekki hœgt að halda og sleppa
í senn. UmhverfiiS'verad
krefst flórna af olkfcar háHfiu.
Ef við eruim ekki reiðubúin
að fiæra þær eru afleiðtagam
ar e.fijv. enn alvarlegri en
nokkum ónar fyrir í dag.
HI.
Ný viðlhorf til tœtaniiþróun
ar enu nauðlsyníleg,. Tækni-
Sérhvert alþjóðlegt sam-
komiulag, sem gert er um um-
hverfisvemd taki fullt tiilit
til fullveldis þjóða. Ekkert
ríki skal auðgast á kosfcnað
anmars undir yfirsfcyni um-
hverfisvemdar.'
Þessi yfiirlýsing Kínverja
hefur kornið mörgum á óvart
og valdið ýmsurA vonbrigðum.
T. d. hefur eitt okkar átt sam-
ræður við prófessor í vistfræði
frá Venezuela, sem er í sendi-
nefind Ekvador á ráðstefnu
S.Þ., og sagði sá, að þótt
hann hefði búizt við þessari
srtefinu Kínverja, þá hefði
hann lengi vel vonað að slíkir
atburðir gerðust ekfci. Þeissi
yfirlýsing, ef haldið væri fast
við hana, nægði til að leggja
í rúst allt undinbúningsstarf
ráðsfcefnunnar, sem hefði
miðað að því, að skapa ein-
togu um aðgerðir í umhverf-
isverndarmálum. Þúsundir
ungmenma um heim allan,
sem iagt hefðu traust sitt á,
að Kína væri hin stóra vom
og frábrugöið öðrum stór-
veldum, hefðu verið sviikin. Nú
væri sýnt, að umhverflsvemd-
armenn þyrftu að byrj a starf
sifct upp á nýtt.
Hins vegar hefur þessi yfir-
lýsing vakið fögnuð hjá rót-
tæku flólki firá löndurn þriðja
heimains, einlkum frá ýmsum
rJkjuim Aflríku og Asíu.
Það er því greinilegt, að
enn er mikiU ágreiningur
innan raða umhverfisverndar-
manna sjálfra, hvað þá ann-
artia um þesai mál og því má
enin um ston bíðá þess að
endalokum mannkyns verði
frestað.
Stoklkhóimi 12. júní ’72.
Guðmundur Einarssoin,
Hilmar Pétursson,
Hrefna Sigurjónsdóttir,
Sigríður Guðmundsdóttir.
þróun og umhverfisvernd
verða að haldast í hendiur. E.
t.v. virðisit það vera dým
Verði keypt í suimium tillviikium
en við megum ekki horfa í
þann kostnað. Komandi kyn-
elóðir eiga alLt siltt undir að-
gerðum okkar sem lifium í
diag.
IV.
Bætt lifisskil'yrðd í þróunar
löndum fást ekfci fyrr ein þau
fá full ráð yfir auðltodum
stoium. Þá fiyrst verður sú
framlþróun á ölluim sviðum,
sem þau eiga rétt á ekki sið
ur en við sbr. mannréfctimida-
yfiriýstaigu Sarneinuðu þjöð-
anna. -— Það er abhyglisivert,
að fullltrúar þriðja heimstas
hér í Stokkhólmi eru allir á
etoiu máli um þetta og telja,
að ekkert vandamál þeiri'a
verði leyst nema byrjað sé á
þessu. T.d. benda þeir á að
fðliksfijölgun er ekki vandamái!
í iðnvæddum lönchim og telja
að svo muni heldiur ekki
verða i vamþróuðum löndlum
ef hægt verður aö bæta kjör
föllkstas sem þar býr. Þ.e.
flóiksifjlölgun er ekki sérstætt
vandamál en verðúr til við
ras'kur, á samspiM þjóðlféliags-,
efinahaigs- og umhverfisþátta
ailmennt.
V.
Eta mesta ógnunto við
tnannton og uimihverf i hans er
stráðshæt'tam'. Hergagnafiram-
ieiðsla í veröld, sem sér firam
á hráefnaskort, er meira en
vafaisöm og hemaður nútíim-
ans veldiur spjÖMum á um-
hrverfi sem oifit er næsta erfitt
að bæta. Vandamál heimsins
verða ekfci ieyst mieð stríði og
alira sizt stríiðd se»n veldiur 6-
bætamtogum spjöllum á um-
hiverfitou.
Stóklkhóimi 10. júnii 1972.
Hilmar Pétursson,
Hrenfna Sigurjónsdófctir,
Giiðimuidur lOinarsson,
Sigríður Guðmundsdófcfcir.