Morgunblaðið - 21.06.1972, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. JÚNl 1972
17
umhverfí manns
Sigurður Pétursson:
Ómenguð f æða III
EFNISMENGUN
Efnismengun er í þessu spjalli sú
ibllöndun efna í fæðu, sem gerir hana
ógeðslega eða óholla til neyzlu.
Smitnæm mengun, sem áður hefur
verið lýst, er að sjálfsögðu líka
bundin efni, þ.e. sýklum og sniíikluin,
en sú efnismengun, sem hér verður
vikið að er ekki smitandi, hún er
ekki lifandi.
Gera má greinarmun á ferns kon-
ar efnismengun fæðu, þ.e. náttúru-
legri mengun, tæknilegri mengun,
lyfjaleifum (pesticide residues) og
viðbótarefnum í matvælum (food
additives) þegar magn þeirra fer
yfir svokölluð skaðleysismörk. Hér
er sem áður neyzluvatn talið til
fæðu, en af þeim hlutum, sem mað-
urinn leggur sér til munns, tekur
vatn einna helzt skynjanlegum breyt
ingum við efnismengun. Ástæðan er
sú, að vatnið sjálft er lyktarlaust og
bragðlaust, svo lítið má blandast í
það af efnum, svo að það ekki skynj
ist.
NÁTTÚRUUEG MENGUN
Af löngum og nánum tengslum við
náttúruna heflur maðurinn lært að
Sigurður Pétiursson.
greina á milli þess, sem í eðli sínu
er ætt og óætt. Þannig er t.d. sjói
inn svo mengaður söltum að hann er
óhæfur til drykkjar, og vatn sem er
skolleitt af jarðefnum, s.s. mold eða
mýrarrauða (járni) er lika ódrekk-
andi og óhæft til framleiðslu mat-
væla. Þamnig er með náttúrulega
mengun, hún er manninum í flestum
tilvikum kunn. Undantekning er sú
mengun sem stundum verðuc snögg-
lega við náttúruhamfarir, s.s. eldgos.
Undir slikum kringumstæðum geta
borizt óholl efni í fæðuna, sem menn
ekki hafa vitað um eða ekki eru
skaðöeg i venju'.egu magni.
Það er vitað um ýmis efni, að þau
safnast fyrir í líkömum jurta og dýra
með aldrinum. Fari þessi efni yfir
skaðleysismörk, þá er um mengun að
ræða. Jurtir, sem ræktaðar eru til
matar verða sjaldan gamlar, svo að
þetta á sjaldan við um jurtafæðu.
Sum dýr, sem veidd eru til matar,
geta aftur á móti verið orðin talls-
vert gömul, og geta þá hafa safnað í
sig óhollum efnum. Þannig er t.d.
■ með kvikasilfur í túnfiski og í stór-
lúðu. Ekki er þó talið, að þessi nátt-
úrulega mengun verði svo mikil að
það fari yfir skaðleysismörk.
TÆKNILEG MENGUN
Víðtækastar menganir i umhverfi
mannsins verða af tæknilegum ástæð
um. Úrgangsefni frá verksmiðjum og
samgöngutækjum berast út u-m um-
hverfið og menga þá oft jurtir og
dýr og þar með aðalfæðutegundir
mannsins. Ógrynnuim af eitruðum úr
gangisefnum er veitt út í ár og vötn
eða út í sjó, eða þeim er sökkt í haf-
ið í þeirri von, að þynningin muni
gera þau skaðlaus. En allt hefur sín
takmörk. Vaxandi magn úrgangsefna
einkum i fersku vatni er þegar farið
að valda alvarlegri tnengun og
dauða á fiski. Er þar þekktust kvika
silfursmengun i ám og vötnum í Sví-
þjóð oig tímabundnar menganir af
ýmsum eiturefnum, sem verða í ám á
iðnaðarsvæðuim, t.d. i Rin,
Dreifing á matvælum fer stöðugt
vaxandi og þá um leið notkun hvers
konar umbúða. Reynslan hefur sýnt
að matvæli geta mengazt af umbúð-
um og eins af ílátum og tækjum, sem
notuð eru við matvælaframleiðslu.
Þannig hafa menn lært að varast
málma eins og blý, zink, cadmium og
antimon, bæði i umbúðum, tækjum og
borðbúnaði. Blý var notað i borðbún
að i gamla daga, og hefur jafnvól ver
ið talið, að slík blýeitrun hafi átt
nokkurn þátt í hruni Rómaveldis.
Galvaniseraður bali var notaður und-
ir berjasaft á AustfjörðKim oig hefði
valdið alvarlegri zinkeitrun ef ekki
hefði verið aðgætt í tíma. Járn úr
ryðguðum vatnstanka gerði hér heila
skipshöfn magaveika fyrir stuttu sið
an. Þannig mætti lengi telja.
Menganir umhverfis af völd-
um óiíu gerast nú stöðugt tíðari. Er
hér venjulega um mjög staðbundnar
menganir að ræða, sem verða af
slysni en geta þó valdið varanlegri
mengun t,d. á vatnsbólum.
Alvarlegasta tæknilega mengun í
framtíðinni verða vafalaust hin
geislavirku úrgangsefni, sem stöðugt
safnast nú fyrir og mjög erfitt er að
gera skaðlaus. Hættan liggur í því,
að hin geislavirku efni berist í jurt-
irnar bæði æðri og lægri og þaðan
í dýrin og manninn.
LYFJAUEIFAR
Baráttan við sjúkdóma bæði í jurt
Franih. á bls. 20
2feUr|tork<3imesí
(
/ »-v V \ «
VONARBJARMI
LÝSIR VEGINN
m
Eftir James
Reston
WASHINGTON — Bandaríkin og
Sovétríkin hafa í meira en aldar-
fjórðung einbeitt sér að ágreinings-
málwm — Berlín, Miðausturlöndum,
Kóreu, Vietnam, Kúbu og Evrópu
— en nú eru forystumenn landanna
saman komnir í Moskvu til að tala
um takmarkaða en mikilvæga sam-
vinnu.
Ekki má búast við of miklu, enda
eru mótsetningarnar jafnmiklar og
áður, en það er beggja hagur að forð
ast stórstyrjöld, hafa hemil á víg-
búnaðarkapphlaupiniu — sem kost-
ar orðið þjóðir heimsins meira en
200 miiljarða dollara á ári — auka
viðskipti, hafa með sér samvinnu í
könnun geimsins og hafa hemil á eit
urlyfjasölu, útbreiðslu sjúk-
dóma, mengun og stjórnleysi.
Willy Brandt Þýzkalandskanzlari,
sem sjálfur hefur reynt meira en
nokkur annar að rjúfa göt í járn-
tjaldið, hitti naglann á höfuðið þeg-
ar Sambandsþingið í Bonn hafði með
hálfum huga staðfest vináttusamn-
ingana við Sovétrikin og Pólland.
Hann sagði ekki eins og Nixon í
Kína að „þetta væri vikan sem
breytti heiminum" heldur það eitt að
„vegur skynseminnar" væri það að
sætta sig við veruleika, sem yrði
ekki breytt, og slaka til í þágu frið-
ar, hversu sárt sem það væri.
Vegurinn er grýttur hvað sem
þessu líður. Brezhnev ætlar ekki að
bjarga Nixon frá Víetnam. Skrið-
drekar hans halda kannski uppi
árásum á keisaraborgina Hue á sama
tíma og forsetinn horfir á Svana-
vatnið í Bolshoileikhúsinu, en nú er
honum hefur tekizt að tryggja land-
vinninga Rússa í siðari heimsstyrj-
öldinni, er hann þess albúinn að tala
um heiminn eftir daga Víetnam-
stríðsins og jafnvel eftir daga Mao
Tse-tungs, Chiang Kai-sjeks og
Satos.
Mikil vinna og heilbrigð skynsemi
liggur að baki undirbúningi Moskvu
ferðar Nixons, og undirritunar bíða
takmarkaðir samningar um vígbúnað
arkapphlaupið, viðskipti, aðflutninga
til Berlínar, öryggi Evrópu og geim-
vísindi. Þvi má vera, að þetta sé mik
ilvægasta ráðstefna Bandarikja
manna og Rússa frá lokum síð-
ari heimsstyrjaldarinnar, þótt það
segi ekki mikið og breyti ekki grund
vallardeilu tveggja heima.
Rússar og Bandarikjamenn eru
sammála um að vera ósammála I hug
myndafræðilegum málum, en reyna
að vera ekki kjánalegir í raunhæf-
um málum. Þeir hafa þegar kom
ið sér saman um að koma ekki fyrir
kjarnorkuvopnum í geimnum og á
hafsbotni og að hætta að menga and
rúmsloftið með kjarnorkutilraunum,
svo að núna eru þeir komnir á
fremsta hlunn með að fallast á sam-
komulag um eftirlit með smíði árása-
og varnaflauga og samkomulag um
að skipta með sér kostnaði af könn-
un alheimsins. Allt er þetta skyn-
samlegt og löngu orðið tímabært.
Því verður haldið fram — og raun
ar var Nixon einn sá fyrsti sem því
hélt fram — að viðskipti og samvinna
Rússa þjóni þeim tilgangi einum að
treysta í sessi ríkisstjórn og þjóð-
félagskerfi, sem skuldbundið sé til
þess að leggja að velli þjóðfélög,
sem aðhyllast ekki kommúnisma. Og
því verður líka haldið fram,
ao kommúnistar hafi aðeins breytt
Richard Nixon.
um baráttuaðferðir, en markmið
þeirra sé óbreytt, og þeir hafi lært
að einhver beita verði að vera á
önglinum, og talsvert er til i því, en
ekki mikið eins og framvindan er í
heiminum.
Rússar standa Vesturlöndum enn-
þá langt að baki í vísindaframför-
um, þótt fátt sé þeim eins illa við
að viðurkenna. Þjóðartekjur þeirra
eru innan við helmingur af þjóðar-
tekjum Bandaríkjanna. Þeir standa
Vesturlöndum að baki í landbúnaði
og iðnaði og þeir standa þeim langt
að baki í þvi að tengja saman iðn-
byltingna og vísindabyltinguna með
tölvum af fullkomnustu gerð.
En bandariskt viðskiptabann og
gamlar bandarískar þjóðsögur um
„viðskipti við fjandmanninn" koma
ekki í veg fyrir að þeir fái umráð
yfir tölvum af fullkomnustu gerð og
nái valdi á nýtízku tækni, og eng-
inn veit það betur en Nixon.
Hann hefur ekki aðeins komizt að
raun um það siðan kreppan varð i
gjaldeyrismálunum og gengi dollar-
ans var lækkað, að Þjóðverjar og
Japanir hafa náð valdi á fullkomn-
ustu tækni og fjöldaframleiðslu held
ur líka að þeir geta kennt Banda-
rJkjaimönnum heilimargt um saims'kipti
verkamanna og atvinnurekenda og
að þeir veita nú harða samkeppni
ekki aðeins á heimsmarkaðnum held
ur líka á bandarískum markaði.
Hann er þvi fús að tala um viðskipti
1 Moskvu og ekki bara viðskipti
heldur líka viðskiptalán, enda er at-
vinnuleysi aldrei smámál á kosninga-
ári í Bandaríkjunum. í fáum orðum
sagt er veruleikinn að koma upp á
yfirborðið i Vietnam, Moskvu, Evr-
ópu og Kína.
Bandariska stjórnin er í þann veg
inn að hætta að látast trúa því að
hervald muni sigra í Indókína, hægt
en sígandi. Rússar hafa hætt að lát
ast trúa því að sameining Evrópu sé
þjóðsaga, enda eru Bretar komnir í
Efnahagsbandalagið. Vestur-Þjóð-
verjar hafa hætt að látast trúa þvi
að þeir geti storkað valdi Moskvu
yfir Austur-Þýzkalandi og Austur-
Evrópu. Meira að segja Arabaríkin
vita að þeir geta ekki lagt Ísrael í
rúst, þótt þeir látist ennþá trúa því,
enda vita þeir að Bandaríkjamenn
styðja við bakið á ísraelsmönnum.
Þess vegna eru þjóðirnar
hægt og hægt að gera tilraun með
að beita heilbrigðri skynsemi. Ekk-
ert hefur tekizt að leysa en allt er
rætt. Víetnam villir Bandaríkjamönn
um sýn, svo að þeir sjá ekkert ann-
að, en ef þeir geta horft lengra fram
á veginn og yfir heiminn vítt og
breitt, geta þeir séð vonarglætu,
ekki stóra, en dálitla.