Morgunblaðið - 25.07.1972, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. JÚLÍ 1972
19
BORCAP
-fflM
ÞEGAR fulltrúar margra þjóða
koma saman á ráðstefnu til að
leitast við að svara spurningu
eins og þeirri, hvaða verkefni
sveitarfélög eigi að leggja meg-
ináherzlu á í framtíðinni, hljóta
svörin að markast nokkuð af
þeim vandamálum, sem við blasa
í hverju landi fyrir sig. Marg-
visleg verkefni sveitarfélaga
hljóta að vísu að vera þau sömu,
hvert sem komið er. Dæmi um
slík verkefni má nefna gatna-
gerð, holræsagerð, vatnsveitur,
verkefni á sviði heilbrigðis og
hollustuhátta eins og sorphreins-
un, Skólastarf og þannig mætti
áfram telja. Þegar að þeim verk
efnum kemur, sem unnt er að
velja um, hlýtur valið að mót-
ast af sérsjónarmiðum hvers
lands eða hvers sveitarfélags.
Þær almennu athugasemdir,
sem hér fara á eftir mótast þvi
óhjákvæmilega af þeim aðstæð-
um, sem ég þekki bezt til, þ.e.
á íslandi og takmarkast jafn-
vel enn frékar af starfi sem borg
arfulltrúi í Reykjavík.
Eitt atriði vil ég sérstaklega
Framtíðarverkefni sveitarfélaga
Fyrri hluti erindis, sem flutt var á norrænni
sveitarstjórnarráðstefnu á Laugarvatni 22. júní
Myndlistarluisið á Miklatúni, er ein af þreniur menningarniiðst öðvum sem nú eru á döfinni hjá
Reykjavíkurborg.
nefna, áður en vikið verður að
einstökum málaflokkum. Nú á
timum er mjög kvartað yfir
því, að öll ákvarðanataka í þjóð-
félaginu færist stöðugt fjær íbú
unum. Þótt við á lýðræðislegan
hátt veljum okkur fulltrúa til
setu á þjóðþingum eða í sveitar-
stjórijum, finnst mörgum að hið
raunverulega vald færist æ meir
á hendur ópersónulegra stofn-
ana hins opinbera, þar sem emb-
ættismenn og hvers konar sér-
fræðingar ráða lögum og lofum.
Krafan um aukið lýðræði — um
aukna hlutdeild borgaranna í
ákvarðanatökunum verður því
stöðugt háværari. Hvernig er
unnt að mæta þessum kröfum?
Til þess má vafalaust hugsa sér
ýmsar leiðir, en ein er þó sú,
sem mjög vel kemur til greina,
en það er að auka valdsvið sveit-
arstjórnanna og færa þeim fleiri
verkefni í hendur. Sveitarstjóm-
irnar eru þær stjörnsýslueining-
ar, sem standa næst fólkinu.
Sveitarstjórnarmaðurinn stendur
í mun nánara sambandi við sina
umbjóðendur en þingmaðurinn,
svo að dæmi sé tekið. Hinn al-
menni borgari á þvl mun auð-
veldara með að hafa áhrif á þær
ákvarðanir, sem sveitarstjórnir
taka.
Að færa valdið þannig nær
fólkinu er því líklegt til að auka
samskipti fólksins og valdhaf-
anna, en það treystir grundvöll
þess lýðræðisskipulags, sem við
viljum búa við.
Að þessum almennu athuga-
semdum loknum skal vikið að
nokkrum verkefnum, sem lík-
legt er að sveitarfélög þurfi í
ríkara mæli að huga að í fram-
tíðinni.
L. UMHVERFIS- OG
NÁTTÚRUVERND
Á undanförnum árum hafa
augu manna viðs vegar í heim-
inum opnazt fyrir því, að gá-
lausleg umgengni hins siðmennt
aða manns hefur þegar valdið
slíkum spjöllum á náttúru víða
um heim, að til stórvandræða
horfir. Þetta vandamál fylgir
borgarlífi fyrst og fremst. Vanda
mál þetta er að vísu orðið svo
umfangsmikið, að til að tryggja
árangur þarf samstarf á ríkis-
stjórnar grundvelli þjóða á milli.
Sveitarstjórnirnar þurfa þó að
vera vel á verði í þessum efnum
og vinna skipulega að aukinni
náttúru- og umhverfisvernd. Það
getur verið unnið með mörgu
móti. Nefna má nokkur dæmi:
Sorpi þarf að eyða á þann veg,
að ekki valdi spjöllum eða meng
un umhverfisins. Holræsi þarf
að leggja þannig, að skolp mengi
ekki sjó og strandir, þannig að
til baga sé. Kemur þar m.a. til
álita, i hve ríkum mæli sveit-
arstjórnir þurfi að setja upp
hrginsistöðvar. Öll úrgangsefni
iðnfyrirtækja, hvort sem þau eru
i formi reyks, fljótandi efnis
eða fasts, þarf að hreinsa svo
vel, að ekki valdi spillingu and-
rúmslofts, sjávar eða umhverfis
á landi. Staðsetning iðnfyrir-
tækja skiptir þama einnig máli.
Þess þarf mjög að gæta, að íbú-
ar borga og bæja eigi greiðan að
gang að ósnortinni náttúru til
að eyða fristundum sinum á
svæðum, sem séu friðuð. Sveitar
stjórnir þurfa að hafa forgang
í slíkum friðunaraðgerðum.
Tii þessa hafa mengunarvanda
mál á íslandi ekki verið alvar-
legs eðlis. Með auknu borgar-
lífi, einkum á höfuðborgarsvæð-
inu, er hér þó um vaxandi vanda
mál að ræða, sem snúast verð-
ur gegn. Mengun strandarinnar
kringum höfuðborgarsvæðið er
t.d. að verða vandamál, sem nú
eru uppi áætlanir utn að bæta
úr. Með vaxandi iðnaði þarf að
hafa gát á mengun frá iðnfyrir-
tækjum. Island er þeirrar gæfu
aðnjótandi að hafa ósnortna nátt
úru í ríkum mæli, sem íbúar
borga og bæja geta horfið til I
frístundum sínum. Sveitarfélögin
á höfuðborgarsvæðinu hafa
bundizt samtökum um víðtæka
friðun stórra landsvæða í næsta
nágrenni (30 mínútna akstur),
þar sem í framtíðinni á að verða
griðastaður borgarbúa, sem
stunda vilja útilíf og njóta nátt-
úrunnar.
2. STÖRF Á SVIDI
MENNINGARMÁLA
Þróun hime daglega lífs getng-
ur í þá átt að viirnnutiimi fóilks
styttist stöðugt, og frítími leng-
ist að sama skapi. Þótt ofsfcipu-
lagning á frítímia fólfks hafi gíma
hættu í för með sér, er engirun
Bjartmar Guðmundsson:
Frá einu til annar
Á VORDÖGUM
Bezta vor eftir bezta vetur er að
kveðja og sumarið að taka við. Slátt
ur er að hefjast á stöku bæ í Eyja-
firði sunnan Akureyrar. Þar er ein-
hver mesta veðursæld á landinu og
búskapur eftir því.
Að þessu sinni hefur gróður á
Norðausturlandi orðið samferða gró-
andanum á Suðurlandi og er óvana-
legt, því oft er hann þar mánuði
á undan. Birkikjarr, fjalldrapi og
bláberjalyng var allaufgað í maí-
mánuði og má heita að það sé eins-
dæmi í norðlægari héruðum. Hvar
sem spyrst er afkoma góð í sveitum,
fénaðarhöld með ágætum og hey-
fyrningar miklar. Sumarið í fyrra og
þetta vor bætir nú fyrir köldu ár-
in 1965—1970 og óðum grær út í kal-
sár fyrri ára. Þetta er mikil bless-
un.
Aftur á móti er ömurlegt um að
litast í æðarvörpum við Skjálfanda
og víðar. í fyrra var varpi þar svo
komið, að það hafði minnkað um
heiiming á einum áratug. Og í vor
hefur æðahreiðrum fækkað um helm
ing frá því sem var i fyrra. Hvað
veldur? spyrja menn og reyna að
svara. En svör liggja ekki á lausu
svo óyggjandi geti talizt. Nýlega
sagði einn merkasti varpbóndi lands
ins, Gísli á Mýrum í Dýrafirði, að
hver einasti æðarungi færi í varg
þessi árin. Jafnvel þó svo sé, er
hitt ekki skiljanlegt, að svona mik-
il fækkun geti orðið á einu ári við
Laxá og Skjálfandafljót eða annars
staðar. Annað hlýtur og að koma til,
einhver önnur orsök.
En það er ekki aðeins i æðarvörp-
um, sem villifuglum fækkar. Aðaldal
ur hefur lengi verið mikil fúglapara-
dís og veidur Laxá þar miklu um,
stöðuvötn og landslag. Aðeins Mý-
vatn og umhverfi þess býður önd-
um og mörgum öðrum tegundum
betri kosti. Þó engar hafi ég skýrsl-
ur, má fullyrða að flestum fuglateg-
undum hafi fækkað þar síðan um
1930 um helming og sumum miklu
meira. Aðeins þrem hefur fjölgað:
svartbak, hettumávi og grágæs. Hettu
mávur nam þar land um 1920 og var
vel fagnað. Nú er orðið svo margt
af honum að hann er að hrekja krí-
una á flótta eða éta hana upp. Það
er að segja ungann. í köldu sumr-
unum á 7. áratugnum var
hann staðinn að því að lepja kríu-
ungana í sig um leið og þeir brutu
utan af sér skurnið. Enn verr er
hann þó búinn að fara með sund-
hanann eða óðinshanann öðru nafni.
Af þeim skemmtilega smáfugli var
aragrúi þangað tii hettumávun-
um fjölgaði. Nú er hann orðinn mjög
fáliðaður. Vera má að aðgang-
ur hettumávs í ungum kríu og óðins-
hana stafi eitthvað af átuskorti við
hans hæfi köldu sumrin undanfar-
ið. Ágangi svartbaksins í ungum
annarra fugla þarf ekki að lýsa.
Flórgoða fækkar svo ört að ekki er
sjáanlegt annað en að hann hverfi
alveg af þessum slóðum, sem ég var
að lýsa. 1 vor sjást tvö pör i starar-
lendi, þar sem áður voru um
20. Grunur leikur á að hettumáfur-
inn taki unga hans. Á Laxá sjást
nú aðeins örfáar straumandir, móts
við það, sem áður var. Himbrimar
eru að hverfa og gulandir. Sama er
að segja um huldusvín. Ekki stafar
þetta af skotum. En hverju? Það
gagnar ekki að ég varpi fram
gátum. Fuglalífið allt þarf rann
sókna við, sem hafa það tog að þær
séu virtar. Nýlega sagði mér mikils-
virtur bóndi í Þingvallasveit, að áð-
ur fyrr hefði himbriminn verið eitt
af aðalskarti þess merkilega vatns,
svo og gulöndin. Nú væru bæði svo
að segja horfin þaðan. Þar var og
andvarp nokkurt á sumum bæjum,
nú horfið með öllu. Ég fór
með þessu vatni á löngum kafla og
sá á milli 10 og 20 andir, svo þar
er þó ekki aldeyða ennþá. Og mér
til mikillar gleði, syntu þrjár straum
andir á öxará. Undanfarin sumur
hef ég veitt því athygli, að syrgi-
lega lítið er um fugla miðað við það
sem áður var, hvar sem farið er.
Alls staðar er sama sagan: Fækk-
un, fækkun nema á máfum og grá-
gæsum. Minknum er kennt um. Og
á tímabili gerði hann ógurleg skörð í
raðir sumra fugla. Nú mun
hafa dregið úr því eftir að hann
varð hagvanur í landinu og sneri sér
meira að silungi í ám og vötn-
um, sem er í samræmi við eðli hans.
Hins vegar er þess að geta að alltof
lítið er gert til að halda minkaplág-
unni niðri í sumum byggðarlögum og
þá ekki síður í óbyggðum.
En „til hvers er að tala um það,
þó tófan bíti . . .?“
Fyrir rúmum 40 árum merkti ég
mikið af fuglum fyrir danskan fugla
fræðing, Peter Skóvgaard, og fylgd-
ist síðan með því hvað varð af
þeim merktu fuglum. Ljótar
voru sögumar, sem merkin sögðu af
drápi farfuglanna okkar þegar þeir
komu út fyrir pallinn á haust-
in. Flestir féllu þeir í Bretlandseyj-
um og Frakklandi og svo hér og þar
annars staðar í Evrópu. Sjálfsagt
hefur þar sem hér miðað eitthvað í
átt til friðunar og verndunar fugli
fyrir skotum. Um leið hafa
svo skapazt aðrar hættur og er eyði-
ing lífs í dýraríkinu orðin ægileg
hvar sem litið er.
í höfuðborginni eru nú haldnar
ráðstefnur margar um mifcils-
verða hluti. Ein er um fuglavemd
og sækja hana fuglafræðingar bæði
innlendir og erlendir. Hamingjan
gefi að henni tækist með ráðum og
dáð að bjarga einhverju í ríki fugl-
anna. Samvinna og samtök þjóða
þurfa þar að leggjast á eitt.
Þá er andafækkunin á Mývatni
öllum áhyggjuefni. Þar hefur
minnkurinn höggvið í stærstu skörð,
þó Mývetningar séu allra manna
duglegastir við að halda honum
niðri. En þeir eru líka duglegir, vlð
að drepa fuglinn í silunganet og
hafa í vatninu 10 km netatrássur 4
mánuði á varptíma og uppeldistíma
ungans. Allir ættu að sjá hvað af
því flýtur. Þjóðfélagið þarf að létta
af þeim kostnaði af minkaveiðum
og banna silungsveiði í net
að minnsta kosti frá 15. júlí til 15.
sept. Á móti má lengja silungsveiði-
tímann verulega fram á haustið.