Morgunblaðið - 01.09.1972, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. SEPTHM’BEít 1972
27
fiskveiðilögisög'u við felaiw
þagniá hanis við lílanidisstnenid-
ur. Einnig voru stöku sinnuim
send herskip tiil landhétgis
igœzlu á miðin uimhverfis land-
ið, en komið gat það fyrir, að
fiskiduggum, seim teknar voru
að ólögleguim veiðurn, var
sieppt, létu Englendingar skína
í vígtennurnair.
LANDHELGIN 32
S.JÓMÍLUR
Smám saman breyttust hinar
lögfraeðilegu forsendur iand
helgi íslands, á meðan þessum
tilbreytingarlausa sýndarleik
fór fram. Auðugar siglingaþjóð
ir svo sem Englendingar og
HoUendingar sættu sig ekki
við kröfu einistakra ríkja til
yfirráða á úthöfunum. Nýjar
kenningair komu fram um
frjálst úthaf, mare liberum.
Þegar drottinvaJId konungis
Noregs, Danmerkur og íslands
yfir Norðurhöfum var vefengt,
treystist hann ekki til þess að
halda tilkalli sínu fram, bæði
vegna minni styrks, þvi að
Svíþjóð og Finnland voru þá
gengin undan sambandinu, og
hinna breyttu lögfræðilegu að-
stæðna.
Loks kom svo, að landhelgi
íslands var lögfest og ákvörð-
uð á miðri 17. öld, þannig að
óyggjandi væri. Hún var
í fyrstu 8 míllur danskar eða
32 sjómíilur (vafi leikur á um
þetta atriði), en var skjótt
breytt í 6 danskar mílur eða
24 sjómílur. Um Engiendinga
giltu að sjálfsögðu aðrar regl-
ur. Sú venja hefur aidrei gilt
í samskiptum þeirra við aðrar
þjóðir, smærri og vanmáttugri,
að þær væru þeiim jafnrétthá-
ar. Með sérstakri undanþágu
var Englendingum leyft að
veiða að fjögurra mílna tak-
mörkuim. En konungur Dan-
merkur var bjartsýnni en hæf-
ir þjóðhöfðingja smáríkis, þeg-
ar hann mismunaði svo stór-
veldunum. Frakkar og Hol-
lendingar sem tiekið höfðu að
sækja ísilandsmið um svip-
að leyti, kröfðust saima réttar.
Og svo fór sem vænta mátti.
Fiskveiðiilögsagan var færð nið
ur i 4 mílur danskar eða 16 sjó-
mílur á síðari hluta 17. aldar.
Enn einu sinni höfðu stjórnend
ur Isiands látið undan ójafnað-
arkröfum erlendra ríkja, — lok
ið upp fyrir ræningjum hinum
sævi drifniu giuMkistum Æigis.
Á átjándu öld brá hins veg-
ar svo við, að stórum dró úr
ásókn Breta á fslandsmið. Mat-
arholurnar voru svo margar i
hinuim nýfundna heimshiuta í
vestri, að þeir komust ekki til
að sinna vinum sínum við heim
skiautsbaug. Ensku fiskiskipin
tóku að sækja hin gjöfulu mið
við Nýfundnaland og gleymdu
fslandi i bili. Ekki ber þó að
skilja þetta svo, að fiskurinn
við fslandsstrendur hafi fengið
að auka kyn sitt óáreittur af
erlendum ræningjahöndum.
Holiendingar og Frakkar hófu
stórsókn á miðin umhverfis
landið og skeyttu engu boðum
og banni dvergkóngsins i
Kaupmannahöfn — frernur en
Eniglendingar áður. Var svo út
átjándu öldina.
ERLEND SKIP INN A
FLÓA OG FIRÐI
Um aldaimótin 1800 var hrá-
slagalegt um að litast á fslandi.
Tryiltir og miskunnarlausir
stoimar erlendrar áþjánar og
ills árferðis höfðu leikið um
hrjóstruigan berangurinn og
nær feykt á brott síðustu leif-
um byggðar á fsiandi. Hinir
ffltu, sem eftir voru, hafa ekki
rennt grun í, hversu víðtækar
breytingar hin nýja öld átti eft
ir að boða íslendingum, þessir
byltinigartímar I stjómmálum,
atvinnuháttum og menningar-
máilum með öiilum þjóðum
heimis. Áður en svo varð, tóku
hinir fingralönigu vinir fslend-
inga á þokueyjunni að athafna
siig á íslandsmiðum á ný. Á
þessu rislága skeiði íslendinga
sögu gátu Bretar lofcs litið af
nýiendum símnm í vestri. Þeirn
sem efcki höfðu brotizt undan
kúgunarvaildi þeirra, og snúið
fiskveiðiflota sinum á hin-
ar gamalkunnu sævarslóðir í
norðri. Umsvif þeirra við
ísland stórjukust og urðu brátt
jafnmikil sem forðum. Lands-
menn máttu enn einu sinni
sætta sig við að sjá erlend skip
vaða inn á hvem fjörð og flóa
i landinu, hrifsa til sín einu
nýtanlegu eign hinna ör-
snauðu íbúa, svara öllum
bönnum með ofbeldisverkum.
Áður hefur verið um það
rætt, að alit firá seinni hluta
17. aldar (nánar tiltekið 1662)
hafði landihelgi íslands verið
16 sjómílur eða 4 danskar míl-
ur. Þegar holskefla hinna er-
lendu skipa reið yfir fslands-
mið, sópaði hún á brott með
sér öMum svo fáfengileg-
um stjómboðuim. Þar eð Dan-
mörk var í sárum eftir styrj-
aldirnar miklú í Evrópu í byrj-
un aldarinnar, missi Noregs og
gjaldþrot ríkisins, hafði ríkis-
stjórn Danafconungs ekki mátt
til að framfylgja forn-um lög-
um og stu-gga hinum óboðnu
gesturn á brott. Um þetta leyti
fór hefð að kornast á um að
miða landhetgi jafnan við 3 sjó
sem eytt höfðu eigin fiskstofn
um og vildu nú fá að gera slíkt
hið sarna annars staðar. Hinir
vanimáttugu valdhafar í Kaup-
mannahöfn þóttust að lok-
um ekki þess megnugir að
standa gegn stórveldinu, halda
réttt símum fyrir brezka ljón-
inu. Árið 1859 færði danska
stjórnin landhel'gi íslands úr
16 sjómílum niður í 1 míilu
daniska eða 4 sjómílur. Með því
var það raunar aðeins viður-
kennt í orði, sem viðgengizt
hafði á borði um aldarað-
ir. Uíittlimiaighinn hafði enn
orðið að hörfa fyriir beittum
klóm og hvös-sum vígtönnum
rándýrsins.
Bretar höfðu, þegar hér var
komið sögu, látið greipar sópa
um auðæfi fslands í hálfa
fimmtu öld. Á þeirn tima höfðu
þeir aðalfega notasjt við hand-
færi og Htils háttar net. Um
' 3-tt-a lleyti varð breyting á fisk-
veiðttæk-ni þeirra, er varð ís-
Tendingum afdrifarí'k. Nýtt
veiðitæki, botnvarpan, kom til
sögu, er gerbreytti í einni svip-
an ölluim -aðstæðum á fslands-
miðuim. Hafi einhverjum hros'ð
huigur við ágangi hinina erlendu
skipa áður, hlaut hann að fyli-
ast Stoelfin'gu við þá gegndar-
lausu rányrkju, sém hófst.
Gufuknúnir togarar sigldu tug
um og hundruðum saman á mið
in, skófu þau, eyddu öllu lif-
andi, eyðilögðu gróður á stór-
u-m svæðum, skemmdu veiðar-
fiæri innilendira bátatsjómanna,
beittu hvers toonar yfirgangi,
svo að jafinvel horfði til land-
auðnar í verstöðvum.
SÆRANDI S.JÖN
Akurniesingurinn, sem ritaði
eftirfarandi kafla árið 1896,
lýsir vel tilfinningum þeirra,
sem traðkað var á, rændir hin-
um fátæklegu eignum sinum:
„Það er særandi sjón fyrir fá-
tæka fiskimenn, sem að öllu
leyti eiga lífsframfæri sitt og'
s-inna undir því komið, að ein-
hver fiskafli fáist, að sjá aðra
menn sér miklu sterkari að öll-
um veiðiáhöldum og útbúnaði,
yfirgangsmenn frá öðrum lönd
uim, koma hópum saman á gufu-
skipum til að láta greipar sópa
alian lifandi fis-k, smáan og
stóran, svo þar er ekkert eft-
ir af.“ Sá, sem þessi bitru orð
hiripaði, mátti deila hlutskipti
með rauðskinnum í Vest-
urheimi, stéttteysingjum Ind
lands, þeldökkum Suðurálfu-
búum, örsnauðum, írskum
leiguiiðum. í öllum heimsálfum,
með flestuim þjóðum heims,
mátti heyra hinn sama þúsund-
raddaða kvein-söng hinna
s-máðu, hrötotu og kúigiuðu,
þeirra er stiundu und-an -grimmd
og ofri-ki brezka ljómsins.
Á þessum tíma hinnar mi-kiu
ágengni og gripdeilda Englend
imga á íslandsmiðuim v-irtist
draumsýn Hannesa/r Hafsteins,
þjóðskáldsins, sem orti af svo
karlmanniegu-m þrótti og skáld
legu raumsæi, harla fjarl-æg:
Sé ég i hug við háa storð
hundrað skip, með frónskum
drengjum.
Þrek er. í höndum. íslenzk orð
eru það, sem skipa að herða á
stren-gjum.
Sjálfur mátti stjórnmálaleið-
toginn og síórsfcáMið reyna,
hversu notaleg atlot Emglend-
inga gátu verið. Árið 1898, en
þá var Hannes sýslumaður á
Isafirði, bar svo við, að enskur
togari var óvenjulega aðgangs
frekur á Dýrafirði. Þetta at-
hæfi var -kært til sýslumanns,
sem þegar hélt með fimm mönn
um á opnum árabáti út að hon-
uiii. Tókst þar með þeim togara
mönnum hin harðasta viður-
eign, sem þannig lauk, að skip-
verjar sökktu bátnum.
Drukknuðu þar þrír Is-lendimg-
ar. Að hin-urn grimmiilega leik
hinna ensku ræningja með
mannslíf loknum var Hannesi
ógnað með hníf á þi-lfari skips-
ins, sem hét því virðu-
lega nafni Royalist, — hinn
kon-ungholli. Þessi saga leiðir
betur í ljós en margt annað,
hver ofstopi og illræðishugur
hinna eriendu rænimgja var, —
þótt konumgholilir væru.
SAMNINGARNJR 1901
Liltið hafð ti'l þessa borið á ]
víkingslund Dana við stíórn ;
hjálendiimnar ’ r> T r ’
verndun landsvi ða Hess or
hagS'm-una. Va-ldhafarnir i
Kau'irrannahöfn voru alltaf
hra-ddir og hikandi, þegar við
stórveidið hanðan Norðursjáv-
ar var að etja. Hvaða máli
skiptu öriög fá.einna fátæk
linga á hjara veraldar, þegar
u-m vináttu stórbjóðar var að
ræða? Hinir hyggnu búhöldar
og kaupsýsl-U'menn Danmerkur
létu- ekki annarleg hugtök, svo
sem lög og rétt, sæmd og skyld
ur, aftra sér frá því að hagn-
ast á góðu sambandi við Breta.
Slík var undanlátssemi ný-
lenduherranna dönsku, að
lándhelgi Islands var átta sinn
u-m minni í byrjun 20. aldar en
hún hafði mest verið, svo að
vitað sé með vissu. Smám sam-
an höfðu þeir afsalað -landsrétt
indum Islendinga í hendur öðr-
um þjóðum, veitt útlendingum
næsta takma-rkalitinn að-
-ganig að auðlind-um Islands, lát
ið hvað eftir annað undan síga
fyrir ofriki og ósvifni Breta.
Dönum va-r fullkunnugt um
hinn forna rétt Islendinga við
strendur landsins. Þó reyndu
þeir að hylja hin öldnu laga-
á-kvæði í moðreyk bréfa og til-
skipana, skelitu skollaeyr-
um við óskum og kvörtunum
Islendin-ga. Hin slælega frammi
staða dön-sku varðskipanna við
strendur Islands fékk þeim við
urnefnis-ins ,,heiimalömbin“. Og
á fy-rsta ári nýrrar aldar,
þei-rrar er átti eftir og á eftir
að sjá svo stórfelldar breyt-
ingar á öllum sviðum, var sið-
asti þátturinn í leik stórveldis-
in-s við smælin-gj-ann -settur á
svið, — saimningur Dana og
Breta 1901 um landhelgi Is-
lands, sem áður hefur ver-
ið minnzt á.
1 dögun tuttugustu aldar virt
ist ekki líklegt, að yrði að
áhrí-nsorðuim, að nú risi „eld-
ing þess tíma, sem fáliðann
virðir“. Fyrr í þessu greinar-
korni hefur því verið lýst, hvi-
líkan ægishjáim Bretar báru
yfir öðruim þjóðum, hvern-
ig þeir fóru sínu fram í skjóli
vopna og máttar. Nú þótti stór-
veldinu tími til kominn, að hin
um heimskul-egu hömlum á fisk
veiðum við ísland væri afiétt,
svo sem gert hafði verið ann-
ars staðar á áhrifasvæði þeirra.
Þar sem Bretar eru slyngir
sa-mningamenn, fóru þeir að
einis og klækjarefurinn Tal-
eyrand forðuim: Þeir kröfðust
meira en þeir h-ugðust fá. Garp
arnir i Kaupmannahöfn stóð-
ust, sem vænta mátti, ekk-i
þetta kænskubragð og gerðu
við þá hinn fræga samning um
Með honum minnkuðu Danicj
landhelgi Islands niður í 3 sjóJ
milur, og var þá loks áganigur
erlendra skipa við landsbeini
ana, ferðiir þeirrá in-n á hvem
fjörð og flóa, löghelgaður. —«
Að visu má draga það í efa,i
því að svo laum-ulega fóru Dan,
ir með samninginn, að hann vari
ekki lagður fy-rir aliþingii
á þann hát-t og innan þes® tíima*i
sem tilskilið var.
Samningurinn við Breta ár-;
ið 1901 markaði tímamót í sögú i
viðskipta Islendinga og Breta j
við strendur landsins, rak i
endahnútinn á þá lagalegu
fjötra, sem Bretar reyrðu lands
menn í. Rétturinn er ætlð hins
sterkari, þess sem sigrar. í i
hálft árþúsund höfðu Bretari
sótt á Islandsmið, virt einskis
lög og reglur íslendinga, látið
greipar sópa um auðlindir i
landsin-s. 1 hálft árþúsund
hafði lítilma-gninn hrakizt hvert
sfcrefið af öðru aftur á bafc
undan rándýrinu, verið neydd-
ur til þess að viðurkenna of-
beldisverk og lögleysur er-
lendra ræningja. Hin fimm
hundruð ára saga fisk-
veiða Breta við . ísland var
saga kúgunar og yfirgangs,
undanlátssemi og hugleysis, —
hin margendurtekna sa-ga við-
•ureignar smáþjóðar og stórveid
is.
„. . . FÍKNIN VERÐUR ÞEIM
AÐ F.TÖRLESTI“
I þessari ritgerð hefur verið
leitazt við að rekja helztu
drætti i landhelgismálinu frá
upphafi til þess tíma, er nið-
urlægingin varð mest, þegar
sem mest íslenztot land, því að
anmað er ekfci hægt að nefna
landgrunnið, var fengið í hend
ur útlendingum. Að. réttu lagi
hefði þetta greinarkorn átt að
bera undirtitilinn Hnignun Is-
lendinga 1412—1901. Jafnt og
saga landhelgi Is-lands er tákn-
-ræn um glímu dvergsins og jöt-
unsins, risaveldisins og þjóðar-
krílisins, eru ristar í hana ör-
lagarúnir Islenzku þjóðarinn-
ar. Af henni má mikinn lær-
dóm draga um hinar myrk-u
aldir Islands, þes-sa ógæfutíma,
er l'á-tið var umdatn síga á sér-
hverju-m vettvangi. Oss birtast
fyrir hugskotsisjónum þeir
menn og þær konur, sem börð-
ust hinni vonlitlu baráttu gegn
ofureíli valds og vopna. Vér
fyll'ums-t f-urðu, er vér leiðum
hugann að því, að enn s-kuli
vera til íslenzk þjóð, islenzk
tunga, íslenzk menning. En það
er önnur sa-ga og meiri en svo,
að hér vsrði uim hana rætt.
Þegar samnin-gur Dana og
Breta var gerður um Fiskveiði
lögsögu Íslands árið 1901, hef-
ur fáa órað fyrir hinum stór-
fielldu s'takkaskiptum, sem ver-
öld sú, se-m vér lifum i, átti eft-
ir að taka. Tvær blóðugar
heims-styrjaldiir voru háðar, al-
þjóðasamtök mynduð um friðar
gæzlu og annað samstarf,
ný riki stofnuð. Alþjóða-
lög fóru að mótast um sam-
skipti ríkja, risavelda jafnt
sem smáþjóða. Hin blóðgulln-a
sól brezka hei-msveldisin-s, sem
svo mjög hafði komið við sögu
lan-dhelgi íslands, hneig tii við-
ar. Þess öldurötis, sem afts stað-
ar gætti, varð einnig vart á ís-
landi. Islendingar gerðust full-
valda þjóð, öðrum óháðir, þess
albúnir að hrekja erlenda ræn
ingja af íslenzkum hafsvæðum.
Vér hljótum að vona, að fjör-
brot hins el-lihruma nýlendu-
veldis þurfi ekki að sanna hin
spöku orð bibliunnar, hins tog-
andi kyndffls réttÍBetis og kær-
leika, sem lýst hefur mannkyn-
inu i árþúsundir: „Þvi að til
einskis liggur netið útþanið í
augsýn allra fleygra fugla, og
slíkir merín sitja um sitt eigið
líf, liggja í laumsátri fyrir sjálf
um sér. Þannig fer öllum þeim,
sem fíknir eru í rangfengi'nn
gróða: fíknin verður þeim að
fjörtosti.“
Rvik, i janúar 1972.
milur að ti-lblu-tan þeirra þjóða,
íslandskort frá h. u. b. 1629.