Morgunblaðið - 13.02.1973, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 1973

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulitrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 225,00 kr.
I lausasölu 15
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10-100.
Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
á mánuði innanlands.
,00 kr eintakið.
ÓGEÐFELLT
egar náttúruhamfarirnar
hófust í Vestmannaeyj-
um, hafði ríkisstjórnin á
prjónunum víðtækar aðgerð-
ir í efnahagsmálum. Hafði
hún falið sérfræðingum sín-
um að vinna að tillögugerð í
þeim málum, sem miðaði að
því að draga úr óðaverðbólgu
og þeirri upplausn í efnahags-
málum, sem stafar af stjórn-
leysi síðasta hálfs annars árs.
Þótt ótrúlegt sé, skaut þeirri
hugmynd upp kollinum, strax
á fyrsta degi eidgossins, að
hagnýta það ástand, sem skap
azt hafði, til þess að bjarga
ríkisstjórninni, tengja saman
hinn almenna efnahagsvanda
og tjón það, sem fyrirsjáan-
legt var í Vestmannaeyjum.
Ráðherrarnir allir gleyptu
þessa hugmynd og hugðust
berja hana í gegnum flokka
sína. En þar mætti hún and-
stöðu manna, sem gerðu sér
grein fyrir, hve ógeðfelldar
slíkar aðfarir væru. Fyrir
þeirra atbeina og vegna sjón-
armiða stjórnarandstöðunnar
tókst að hindra, að þessum
tveim óskyldu málum væri
blandað saman.
Þegar samkomulag hafði
náðst á Alþingi um stofnun
Viðlagasjóðs Vestmannaeyja,
gat Eysteinn Jónsson um hið
margþætta tjón, sem af nátt-
úruhamförunum hlytist, og
minnti á, að í ályktun Al-
þingis hefði verið svo fyrir
mælt, að tillögur nefndar
þeirrar, sem frumvarpið
samdi skyldu „við það miðað-
ar að búsifjar af völdum
náttúruhamfaranna séu born-
ar af þjóðinni allri sameigin-
lega“.
Meðal atriða þeirra, sem
Eysteinn gat um, að frum-
varpinu væri ætlað að greiða
fram úr, voru að sjálfsögðu
allir flutningar, starfsemi Al-
mannavarnaráðs, starfsemi
Vestmannaeyjakaupstaðar,
húsnæðiskostnaður, félags-
málaútgjöld, hreinsunarkostn
aður, lagfæring á eignum,
heimflutningur til Vest-
mannaeyja og uppbygging
þar. En þar að auki fæli
frumvarpið í sér lausn eftir-
farandi vanda m. a.: kostn-
aðar útgerðarmanna við að
köma fiskiflota Vestmanna-
eyja og útbúnaði hans í að-
stöðu í öðrum verstöðvum,
kostnaðar vegna sérstakra að-
gerða í fiskvinnslustöðvum í
Vestmannaeyjum, aukningar
viðlögurýmis og hafnarbóta
í landi vegna Vestmannaeyja-
báta, kostnaðar við fiskflutn-
inga, bóta fyrir tekjumissi
á árinu 1973, bæði einstakl-
inga og fyrirtækja, vaxta og
afborgana af eignum, sem
verða óarðgæfar um sinn og
ýmislegt fleira.
Eins og af upptalningu
þessari sést, er Viðlagasjóði
ætlað að bæta allt það tjón,
sem af náttúruhamförunum
verður, ýmist með éigin
framlagi, söfnunarfé, styrkj-
um eða lántökum. Þjóðin öll
ber svo að sjálfsögðu þetta
tjón með þeim álögum, sem
hún hefur á sig tekið og mun
á sig taka með lántökum.
En þrátt fyrir samstöðuna
um lausn þess vanda, sem af
náttúruhamförunum sprett-
ur, eru bæði kommúnistar og
framsóknarmenn tekndr til að
boða á ný, að almennur efna-
hagsvandi eigi að skrifast á
reikning eldgossins. Og Tím-
inn gengur svo langt að kalla
vanda þann, sem fyrir hendi
var, áður en ógæfan dundi
yfir í Vestmannaeyjum, „síð-
ari vandann11, sem af gosinu
sé sprottinn.
Slíkt hugarfar er ekki ein-
ungis ógeðfellt. Það er ótrú-
legt, að ráðamenn skuli enn
þann dag í dag ætla að reyna
að nota sér ógæfu annarra til
að bjarga sjálfum sér og sín-
um pólitísku völdum. Full
samstaða hefur náðst um að-
gerðir vegna náttúruhamfar-
anna, og það er hrein móðg-
un, ekki einungis við Vest-
mannaeyinga, heldur þjóðina
alla, að reyna enn að koma
sökinni af efnahagsöngþveit-
inu yfir á eldgosið.
Vel má svo vera, að nú sé
hag þjóðarinnar svo kom-
ið, vegna óstjómarinnar í
efnahagsmálum, að víðtæk-
ar kjaraskerðingarráðstafanir
þurfi að gera í þá átt, sem
ríkisstjórnin hefur boðað. En
þá á hún líka að hafa mann-
dóm í sér til að segja það um-
búðalaust og standa við þau
fyrirheit, sem hún hefur
margsinnis gefið um samráð
við launþega og vinnuveit-
endur um hugsanlegar að-
gerðir, eða segja af sér ella.
Ríkisstjórnin hefur fallizt á
þau sjónarmið stjórnarand-
stöðunnar, að þessa tvo ó-
skyldu þætti bæri að skilja
að. Hún hefur staðið að sam-
stöðu um lausn vandans
vegna náttúruhamfaranna, og
nú tjóar ekki að taka á ný
til við að reyna að tengja
hinn almenna efnahagsvanda
við eldgosið, slíkt háttalag
er fyrir neðan virðingu sér-
hvers áhrifamanns.
t \ í
1,. % *
W'
■;cy-
» V.
/1

V
forum
world features
I>jark um auðlindir hafsins
Um miðjan nóvember 1972 tóku her
skip frá Eqvador tiu banda-
ríska fiskibáta í landhelgi og létu
þá ekki lausa fyrr en greiddar höfðu
verið sektir að upphæð 650 þúsund
dollarar. Undan ströndum Suður-
Ameríku liggja mikil túnfiskmið, sem
túnfiskveiðimenn frá Kaliforníu hafa
stundað um áraraðir, kannski án vit
undar stjórna þeirra þriggja rikja
Suður-Ameríku, sem eiga land að
Kyrrahafi, og krefjast öll 200 mílna
fiskveiðiiögsögu, Equador, Chile
og Perú. Bandaríkjastjórn taldi sig
hafa náð samkomulagi við stjórn
Equador, en virðist þó hafa láðst að
taka tvö mikilvæg atriði með í reikn-
inginn.
1 fyrsta lagi er þjóðernisstefna
mjög ríkjandi í Suður-Ameriku um
þessar mundir, jafnvel í þeim ríkj-
um, sem ekki eru í beinni andstöðu
við Bandaríkjastjórn. Á þessu ári
eru liðin 25 ár frá þvi að hinn þekkti
perúanski lögfræðingur Bustamente
y Rivero birti kenningu sína um 200
mílna fiskveiðilögsögu. Þarna er þó
um einhliða kröfu að ræða, sem
Bandaríkjastjórn hefur aldrei sam-
þykkt.
í öðru lagi ber að hafa i huga,
að siðan ráðstefna S Þ. um viðskipta-
og þróunarmál var haldin í Chile í
marz sl. hefur baráttan fyrir tvö
hundruð mílna fiskveiðilögsögu verið
aðalmálið í perúönskum stjórnmálum.
Öll ríki Suður-Ameríku, nema þrjú
hafa lýst stuðningi sínum við stefnu
Perúmanna. Þessi þrjú ríki eru
Brasiiía, sem þegar hefur gert sér-
stakan fiskyeiðisamning við Banda-
ríkin, Bólivía, sem hvergi á land að
sjó og Kúba, sem liggur svo nærri
Bandaríkjunum, að yfirlýsing um 200
mílna fiskveiðilögsögu væri hreint
fáránleg. Enn skal þess gætt, að síð-
an áðurnefndri ráðstefnu S.Þ. lauk
í Chile í fyrra hafa ríki Suður-Am-
eríku á margan hátt haft forystu í
„þriðja heiminum" í krafti þess
árangurs, sem frumkvæði þeirra í ut
anríkismálum hefur fært þeim, en
þar ber hæst viðurkenningu Kúbu-
stjórnar á alþjóðlegum vettvangi.
Engu að síður er áreksturinn úti
fyrir ströndum Equador, sem getið
var í upphafi þessarar greinar, mjög
athyglisverður. Hvers vegna skyldu
eigendur fiskiskipanna þola óþæg-
indi, sem leiða af kyrrsetningu skip-
anna, og greiða sektir nú þegar af-
staða stjórnar Equador í þestsu máld
hefur verið skýrt mörkuð um nokk-
ur undanfarin ár. Ýmsir hafa velt því
fyrir sér, hvort viðaukatillaga við
lög, sem Nixon forseti samþykkti í
október sl. kunni að hafa verið or-
sök þessara atburða. 1 viðaukatil-
lögu þessari er meðal annars kveðið
á um hefndarráðstafanir, t.d. að tek-
ið verði fyrir fjárhagsaðstoð
til þeirra ríkja, sem taka bandarisk
fiskiskip innan 200 mílna fiskveiði-
lögsögu. Þess skal þá getið til frek-
ari glöggvunar, að á síðustu tíu ár-
um hafa eigendur u.þ.b. 150 banda-
rískra skipa greitt sem næst tvær
milljónir dollara i landhelgissektir.
Ríki Suður-Ameriku hafa þegar for-
dæmt hin nýju viðaukalög, sem þó
eru mun mildari en fyrri lagaákvæði
um sama efni.
AuUinn skilningur.
Ríkisstjórnir Suður-Amerikuríkj-
anna telja, að hér hafi verið birt
lög, sem hreint og beint heimili sjó-
rán, en það skyldi þó aldrei vera,
að hér með hafi Nixon forseti stigið
fyrsta skrefið í átt til heilbrigðari
stefnu gagnvart ríkjum Suður-Amer-
íku, kannski til þess að uppfylla lof
orð, sem Rogers, utanríkisráðherra,
gaf eftir forsetakosningarnar í sum-
ar. Svo virðíst sem forsetinn sé einn
ig að reyna að skapa grundvöll fyr-
ir samningi um nýtingu auð-
linda hafsins. Bandárikjastjórn hef-
ur ávallt barizt fyrir slíkum samn-
ingi og loksins virðist mögulegt. að
hann sjái dagsins ljós, á hafréttar-
ráðstefnu S.Þ., sem ætti að geta haf-
izt í lok þessa árs eða byrjun þess
næsta.
í raun lítur ekkert ríki Suð-
ur-Ameríku svo á málin, sem hér sé
um stefnubreytingu að ræða hjá
Bandaríkjaforseta, Enn sem komið
er, eru ráðamenn í Suður-Ameríku á
sömu skoðun og George McGovern,
þ.e. að Bandaríkjamenn hafi vanrækt
Suður-Ameríku. 1 samræmi við þessa
kenningu telur Henry Kissinger, að
aðeins sé um að ræða fimm mikil-
væga heimshluta, Bandaríkin, Sovét-
rikin, Kina, Japan og Vestur-
Evrópu.
Af nýlegum fréttum frá Washing-
ton er þó ljóst, að forsetanum er tölu
vert mikið í mun að leiðrétta þenn-
an misskilning. William Rogers tók
vel í málflutning sendiherra frá ríkj
um Ameríkubandalagsins NB nýlega
og talið er, að vænta megi nýrrar
stefnu gagnvart rikjum Suður-Amer
íku innan skamms. Menn verða jú
að hafa í huga, að einn helzti hæfi-
leiki Nixons forseta er að grípa á
lofti hugmyndir andstæðinganna og
gera að sinum.
En vandamálíð um nýtingu hafs-
ins er ekki einskorðað við þjóðern-
isiegar og stjórnmálalegar deil-
ur Norður- og Suðúr-Ameriku. Enn
sem komið er vaða menn sem næst í
villu og reyk í þessum málum. Flest
ríki, þar meðal Sovétríkin og Bret-
land, eru fylgjandl tólí mílna fisk-
veiðilögsögu, en jafnvel tólf mílurn-
ar geta valdið deilum, þar sem um
er að ræða sund, sem liggja til út-
hafsins. Þar um þarf líka alþjóða-
samninga. Fiskveiðirétturinn er svo
ennþá viðkvæmárá mál. Islendingar
og Bretar höfðu gert með sér
samning um fiskveiðar, en þá gerð-
ist það, að íslendingar lýstu hann
ógildan, og á meðan Bretar vonuð-
ust, án árangurs, eftir nýjum samn-
ingaviðræðum, hrelldu íslenzk varð-
Framhald á bls. 31