Morgunblaðið - 24.03.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐEÐ, LAUGARDAGUR 24. MARZ 1973 1 7
Sigurður Ragnarsson, stud. jur«:
Sænskir snjóboltar
Sænski stjórnmálaflokkurinn
Centern, Miöflokkurinn, hefur á
síðustu árum lagt allt kapp á
valddreifingu. Þessi pólitík er
rekin á breiðum grundvelli;
hún skírskotar ekki einungis til
opinbers valds og auðvalds,
heldur til alls þess valds, sem í
miklum mæli safnast á fárra
hendur.
Nú má furðu oft líkja vald-
inu við snjóbolta, sem veltur
fram og ' stækkar, án þess við
verði ráðið. Þegar boltinn er
orðinn stór, gerist hann svo
þungur í vöfum, að enginn hægð
arleikur er að brytja hann nið-
ur, auk þess sem fyrirbærið
virðist oft harla gott útlits. Þeir
sem lagt hafa gjörva hönd á
boltann, eru þvi vísastir til að
hópast kringum hann i þögulli
forundran og aðdáun, án þess
til skoðunar komi, hvort ný-
virki þetta er til nokkurs brúk-
legt. Líka eru til þeir boltar,
sem verða enn meiri fyrir sér,
bruna niður fjallshlíðar og
verða að stórum skriðum, sem
gleypa bæði menn og mýs. Þá
sitja menn inni í boltanum sín-
um og hafast ekki að. Þeir eru
réttnefndir snjókarlar.
Eitthvað á þessa leið hugsa
þessir sænsku miðflokksmenn,
sem ganga fram fyrir skjöldu til
að berjast við valdsöfnunina.
Þeir segjast ekki vilja láta vald
boltana gleypa sig með húð og
hári. Svíþjóð er sjálfsagt gósen
land valddreifingarmanna, þvi
þar sýnast blasa við háir haug-
ar af samþjöppuðu valdi í öll-
um áttum, rétt eins og þeir
væru gerðir til að reyna afl sitt
við. Ríkisvald, byrokrati,
tecknokrati o.s.frv., frv. o. frv.
hafa náð merkilegum þroska í
jafnaðarmannalandinu, og háir
valdstoínar teygja sig hvar-
vetna til himins, og byrgja sól-
arsýn öllum þeim, sem eru bara
venjulegir menn. En hvernig
skyldi þá himinninn líta út?
Þessarar spurningar spyr Mið-
flokkurinn. Hann spyr lika:
langar okkur til að sjá þennan
himin og hvernig eigum við að
fara að því? Miðflokksmenn
segjast vilja sjá sólina. Reynsl-
an verður að skera úr um, hvort
þeir eiga það eftir og hvort þeir
þola slika sýn. Hitt er vist, að
verkefnin eru ærin, og víðast
hvar er valdið svo haugþjapp-
að, að vaskir menn geta vænzt
einhvers árangurs.
Hvar á þá fyrst að bera nið-
ur? Miðflokkurinn skilgreinir
valddreift þjóðfélag svo, að í því
landi séu pólitískar ákvarðanir
teknar svo nærri einstaklingum,
sem frekast er unnt. Eitt helzta
haldreipið í þvi tilliti eru sveit-
arfélögin talin vera. Sjálfs-
stjórn þeirra verði því mjög að
styrkja — og stjórnarskrár-
binda— samhliða því, að kom-
ið verði fyrir kattarnef þeirri
af hinum mörgu líknarloppum
ríkisins, sem ásælist vald það,
er í eðli sinu fellur í sveitar-
félagaætt. En sveitarfélögin
geta þó einnig reynzt vera
gildra. Þau stækka og stækka
mörg hver, og þá smækka og
smækka líka borgararnir. 1
þeim tilvikum segist flokkurinn
vilja skera og brytja, þangað til
eftir standi hæfilega stórar
hverfastjórnir, sem hafi í sínum
höndum hluta þess valds, — er
sveitarfélögum ber.
Valdkerfið innan opinberrar
ráðsmennsku og sýslunar, telur
Centern, að eigi að vera með
því móti, að ríkið geri ramma til
að starfa eftir, þá komi sveitar-
félögin til og fylli upp í ramm-
ann, en til þess að hann verði
manneskjulega og vel útfylltur,
verði að koma enn nær til fólks
ins, þá þarf, með þvi að
minnka stjórnunareiningarnar.
Þessa hugsun telur Miðflokkur-
inn svo fallega, að hann setur
hana fremst i stefnuskrá sina og
helztu áróðursbæklinga.
Byggð i Svíþjóð þjappast sí-
fellt saman. Stórar borgir
stækka og í sveitunum fækkar.
Þykir flokknum þessi þróun
vera til hinnar mestu óþurftar
og telur hann Svía þurfa að
manna sig upp til að snúa henni
við með markvissum og tiltæk
um ráðum. Þennan fílshátt þurfi
að uppræta með þvi að búa
ágætlega og betur að sveitum
landsins, einkum í atvinnumál-
um.
Centern vill dreifa fjármála-
legu valdi ríkis sem einstakl-
inga. Flokkurinn vill efla lítil
og meðalstór fyrirtæki, sem .og
samvinnuhreyfinguna. Hann get
ur fjölskyldufyrirtækja að
góðu. Blessun flokksins er lögð
á meðákvörðunarrétt starfs-
manna í fyrirtækjum, einkum
hvað áhrærir vinnuaðstæður,
jafnframt því sem frumkvæði
starfsfólks er talið vera gott ráð
til að auka vinnugleði og vinnu
gæði. Mörk fyrirtækjalýðræðis
eru ekki tiltekin og fátt sagt um
það, hvenær skepnan megi rísa
gegn skapara sínum í þessu til-
liti. Miðflokkur krefst þess, að
ríki og sveitarfélög gangi á und
an í aukningu fyrirtækjalýðræð
is. Um atvinnulíf er þetta ann
ars sagt í stefnuskránni: „At-
vinnulif, sem einkum byggist á
eignarrétti einstaklinga, sam-
keppni og frjálsum fyrirtækjum
skapar bezta möguleika til fram
fara og velsældar." Gegn einok
un(artilhneigingum) vill flokk-
Sigurðiir Ragnarsson
urinn beita samkeppnisvænleg-
um aðgerðum.
Vel fer á þvi að enda þessa
grein á þvi, sem er reyndar
bæði upphaf og endir í stefnu-
skrá þessa flokks: Lýðræðið
verður að efla með því að færa
fólkinu vald sitt. Þá verður að
hlúa að frjálsri skoðanamynd-
un og vernda einstaklinginn
gagm'art kerfinu. Beinlínis
draga mátt úr því. Kvelja líf-
tóruna úr teckno- og byrokratí-
inu. Byrgja brunninn, áður en
þjóðin dettur ofan i. Leyfa
henni að ráða og kjósa — við
18 ára aldur — um menn og mál
efni, en ekki forskrúfað og
steingelt kerfi, sem helzt dugir
til ,að auka eigin vöxt, á kostn
að athafna og vilja mannfólks-
ins.
Ágæti þessara hugmynda og
útfærslu þeirra verður ekki
fjallað um hér. Hins vegar má
ætla, að þær séu eins og iang-
þráður og frískandi norðanblást
ur, sem sópar af í sænsku stjórn
málalífi.
UNGIR 5JÁLF5TÆÐIMTIENN 5KRIFA
Þórarinn Stefánsson og Valgarð Stefánsson:
Islenzk iðnbylting?
Menntamálaráðherra gat
þess á Alþingi i byrjun des-
ember í fyrra, að hafinn væri
undirbúningur að samningu
laga um tækniháskóla á Is-
landi. Mun þessi ráðstöfun
vera liður í framkvæmd ís-
lenzkrar iðnbyltingar.
Tilgangur þessarar greinar
er að gera. athugasemd við þá
stefnu ríkisstjórnarinnar að
beita sér fyrir stofnun sér-
staks tækniháskóla.
Á Islandi hefur lengið ver-
ið starfrækt stofnun, sem ætl
að er að gegni sama hlut-
verki og væntanlegur tækni-
háskóli. Er það verkfræði-
skor verkfræði- og raunvís-
indadeildar Háskóla íslands.
Stofnun sérstaks tæknihá-
skóla felur því væntanlega í
sér þá ákvörðun að verk-
fræðiskor verði klofin frá
Háskóla Islands og sameinist
tækniháskólanum.
Það er skoðun okkar að í
slíkri endurskipulagningu
verkfræðikennslunnar búi
engin lausn, hvorki á þeim
vandamálum, sem verkfræði-
kennslan á við að stríða, né
á þeim vandamálum, sem is-
lenzkir atvinnuvegir búa við
sakir ástandsins í verkfræði-
kennslu á Islandi.
Vandamálið liggur að okk-
ar dómi í skipulagningu verk
fræðirannsóknanna, sem all-
ar fara fram utan Háskóla
Islands og í litlum tengslum
við verkfræðiskor.
Við viljum ræða þetta
vandamál lítið eitt og auk
þess rökstyðja þá skoðun
okkar, að það geti orðið þró
un islenzkrar tæknimenning-
ar fjötur um fót, ef verkfræð
in verður klofin frá annarri
rannsóknarstarfsemi við Há-
skóla Islands.
HLUTVERK OG STAÐA
VERKFRÆÐINNAR í
ÍSLENZKA
Þ.IÓÐFÉLAGINU
Það er hlutverk verkfræð-
innar að nýta þekkingar-
forða mannkynsins við verk-
legar framkvæmdir. Afkoma
atvinnuveganna í iðnþróuðu
þjóðfélagi er beinlínis háð
þróunarstigi verkfræðinnar.
Erfiðlega hefur gengið að
nýta framfarir á sviði raun-
vísinda innan islenzkra aðal-
atvinnuvega. Sem dæmi má
nefna að sjálfvirkni er þar
næsta óþekkt fyrirbæri. Staf
ar þetta eflaust af því að
kennsla i verkfræði og tækni
fræði hefur aðeins að litlu
leyti verið sniðin eftir þörf-
um íslenzkra aðalatvinnu-
vega. Sérstaklega áberandi
er misræmið milli aðalat-
vinnuveganna og námsefnis-
ins við verkfræðiskor háskól
ans. Hvorki fiskiðnaður né
landbúnaður eiga sér þar
nokkurt lærdómssetur.
Iðnbyltingar er fyrst og
fremst þörf í aðalatvinnuveg
unum. Hún verður ekki gerð
nema með því að f jölga mennt
uðu starfsfólki innan þessara
atvinnugreina. Innan fiskiðn
aðarins er þörf hundruð verk
fræðinga og þúsunda annarra
tæknimenntaðra manna.
Landbúnaðurinn er eitthvað
betur á vegi staddur, þó ekki
nógu vel. Slikt ástand er
óviðunandi. Grundvöllur ís-
lenzkrar iðnbyltingar hlýtur
að byggjast á íslenzkri há-
skólakennslu i greinum, sem
lúta að landbúnaði og fiskiðn
aði.
Nú hjóta menn að spyrja
hvers vegna Háskóli Islands
hafi látið hjá líða að koma á
fót þessarri kennslu.
Orsökin er vafalaust sú að
samkvæmt lögum um rann-
sóknarstofnanir atvinnuveg-
anna fara rannsóknir i þágu
atvinnuveganna fram við
sjálfstæðar smástofnanir, hver
fyrir sína atvinnugrein. Þess
ar stofnanir hafa engin form-
leg tengsl við Háskólann, en
þær búa yfir þeirri vísinda-
þekkingu, sem nauðsynleg er
til þess að koma á fót verk-
fræðikennslu í þágu atvinnu
veganna.
Það vandamál, sem þarf að
leysa, er hvernig tengja megi
rannsóknarstofnanir atvinnu
veganna við verkfræðiskor.
Það er erfitt að sjá hvers
vegna nauðsynlegt er að
Jfetofna sérstakan tæknihá'-
skóla til þess að leysa þetta
vandamál. Er ekki ríkis
stjórnin í geitarhúsi að leita
ullar?
HVERS VEGNA EKKI
TÆKNIHÁSKÓLA ?
Stofnun sérstaks tækni-
háskóla er ekki aðeins
ónauðsynleg ráðstöfun, held-
ur beinlínis óæskileg að okk-
ar dómi. Þetta viljum við nú
rökstyðja.
Vegna þess að öll háskóla
kennsla er nátengd vísinda-
rannsóknum endurspeglast
skiptingin i vísindastarfinu
alltaf að meira eða minna
leyti í skipulagi kennslunnar.
Fyrir 50 árum voru tengsl
milli verkfræðirannsókna og
annarra raunvísinda næsta
lítil. Þetta ástand endurspegl
ast í tilveru hinna sjálfstæðu
tækniháskóla.
Þróun raunvísinda á síð-
ustu áratugum hefur verið í
þá átt að verkfræði- og raun
visindi hafa tengzt nánari og
nánari böndum. Nú er nær
ógerningur að greina á miíli
verkfræðirannsókna (hag
nýtra rannsókna) og ann-
arra rannsókna i raun-
vísindum (grundvallar rann-
sókna). Víða um heim hafa
menn því á síðari árum gert
sér ljóst að óæskilegt er að
einangra verkfræðina í sér-
stökum háskólum.
Alls staðar á Norðurlönd-
um er nú stefnt markvisst að
þvi að auka tengsl tæknihá-
skóla og annarra háskóla.
Lengst hafa Norðmenn geng-
ið í þessu efni með því að sam
eina Tækniháskóla Noregs og
Kennaraháskóla Noregs.
Þessir háskólar mynda nú
ásamt Safni konunglega vís-
indafélagsins Þrándheimshá-
skóla.
Nú í lok marz mun stjórn-
skipuð nefnd í Svíþjóð
leggja fram tillögur um fram
haldsmenntun þar i landi.
Okkur er kunnugt um að í
þeim tillögum er gert ráð fyr
ir mjög viðtækum samruna
háskólanna. Til dæmis verð
ur um tuttugu háskólum í
Stokkhólmi slegið saman i
eina heild. Meðal þessarra
má nefna Stokkhólmsháskóla
Ifonunglega tækniháskólann
og Karolinska institutet
(læknaskóli).
Á sama tíma og þetta ger-
ist stofna íslendingar nýjan
kennaraháskóla og gera ráð-
stafanir til þess að stofna sér
stakan tækniháskóla.
Sú staðreynd að skipulag
tæknimenntunnar á Norður
löndum og víða annars stað-
ar í heiminum var gerð að
mestu eftir þýzkri fyrirmynd
í byrjun aldarinnar má ekki
hafa áhrif á endurskipulagn-
ingu íslenzkrar tæknimennt-
unar á áttunda tug aldarinn-
ar. Skipulagsmál tæknimennt
unnar erlendis stefna að því
skipulagi, sem nú er á Is-
landi. ísland var brautryðj-
andi i skipulagsmálum há-
skóla.
NIÐURLAG
Það verður engin iðbylting
á Islandi ef setið er auðum
höndum, en forðast ber van-
hugsaðar aðgerðir.
Islenzkir atvinnuvegir auð
kennast mjög af því hvað vís
indaleg þekking er lítið hag-
nýtt. Allt bendir þess vegna
til að auka megi framleiðni
þessara greina gífurlega með
því að koma á fót skipulagðri
samvinnu við vísindastarf-
semi og háskólakennslu.
Við höfum hér reynt að
rökstyðja það sjónarmið að
brýnt verkefni sé að koma á
nánum tengslum milli vís-
inda, háskólakennslu og at-
vinnuveganna. Við höfum
auk þess rökstutt þá skoðun
að tilveruréttur sjálfstæðra
tækniháskóla er ekki sam-
ræmanlegur vísindalegri þró-
un.
Að lokum má þæta Við
þeim rökum að eflaust mun
ódýrara að safna saman í
einn stað allri kennslu og
rannsóknarstarfsemi í raun-
vísindum og verkfræði í stað
þess að spaðhöggva þessa
starfsemi í smástofnanir, sem
varla geta staðið á eigin fót-
um hvað þá gengið.