Morgunblaðið - 17.06.1973, Qupperneq 13

MOK.GUNBL.AÐIÐ, SU'NNUDAGim 17. JÚNl 1«73
45
Ungir
mynd-
listarmenn
ÝMISLEGT hefur verið um að
vera í Myndlistarhúsinu á Mikla
túni. Fyrst var það sjá’.fur Kjarv
al, síðan kom Kár', og nú eru
umigir mynd'.istarmenn á ferð
með yfingripsimikla sýn'ngu. Ekki
má gleyma að minnast á kín-
versku sýninguna, sem var á
Miklatúni og dró ótrúiega mik-
inn mannfjölda á þann stað. Síð
an var ráðstefna höfuðborga á
Norðurlöndum, otg svo kom hin
mikia bomba N'xon/Pompidou.
J»að er ekki lengra síðan en 24.
marz, að húsið var tekið i notk
un, og má sjá af því, er ég hef
upp talið, bve mikil þörf virðist
hafa verið fyrir þennan stað.
Það voru upphaflega sjö unig-
ir myndlistarmenn, sem stóðiu að
þessari sýningu, sem nú er í
Mynd'.istarhúsinu, en þannig hef
ur æxlazt til á seinustu stundoi,
að einn þátttakandi hefur dregið
sig til baka, og því eru það aðeins
sex listamenn, sem verk eiga á
sýningunini. Það eru milli átta-
tSu og níutíu verk á þessari sýn
imgu ,aðallega oliumálverk; enn
fremur skúlptúr eftir Hallstein
Sig"rSsson. Ha-nn sýnir þama
bæði svokölluð mobil (verk, sem
gerð eru úr vír og járni og h-emgd
niður úr lofti) og verk gerð í
steinteypu og járn. Ég er nýlega
búinn hér í blaðinu að vekja at
hygli á verkum þessa mynd-
höggvara, og ég geri það enn. Á
þessari sýn ngu kemur ef til vill
enn betur í ljós, hvar Hallsteinn
er á vegi staddur, og
hann v.nnur meir og meir
bug minn, eftir því sem
ég sé verk hans oftar. Hann er
sá einasti af þessum listamönn-
«m, sem á höiggmyndir eða rétt
ara saigt skúlptúr á þessari sýn
ingu.
Það er mikið framtak í þessu
unga fólki og áræði hjá því að
efma til sldkrar sýningar. Það er
óhætt að fullyrða, að því er veru
legur sómi að þessari sýningu, og
það var vissulega tímabært, að
fóik fengi að sjá vandaða sýn
ingu frá hendi ungra listamanna,
en ekki eingöngu tilraunastarf-
semi út í allar áttir, sem ekkert
skildi eftir, nema ef vera kynni,
að sumir hefðu látið slíkt íara í
sínar fínu taugar; ég efast samt
um, að svo hafi verið, því að flest
ir munu hafa brosað og skemmt
sér yfir hugdettufólki líðandi
stundar.
Hitt er svo annað mál, hvort
ekki hvarflar að manni í sam-
bandi við þessa sýningu sexmenn
inganna, hvort ekki vanti svolít
ið sprell og meiri ungæðishátt en
þar er að finna. Það hefði að mín
um dómi ekki skemmt fyrir, þó„tt
eitthvað þess háttar hefði slæðzt
\neð. Ekki má samt skilja orð
tnín þannig, að hér sé allt svo
follt og fullkomnað, að ekki megi
að finna. Langt í frá, og mér er
nær að segja, guði sé lof. Hér
eru, e ns og áður er sagt, á ferð
ungir listamenn, sem náð hafa
yfirleitt nokkuð góðum árangri,
en eru samt sýnilega í mótun,
hver á sína vísu. Það er t.d. á-
berandi, hvað sumium þ^tttak-
enda hefur farið fram í mynd-
gerð, síðan þeir komu fyrir al-
menningssjón r seinast. Þar á ég
sérstaklega við Magnús Kjart-
ansson og Einar Hákonarson. —
Báðir þessir listamienn virðast
hafa fengið miklu meira vald á
þeim verkefnum, er þe.r kjósa
sér, en áður var og kemur það
sérlega fram í litameðferð
beggja. Sigurður Öriygsson
finnst mér einnig koma betur i
ljós á þessari sýningu en þeirri,
er þeir félagar, Magnús Kjartans
son og hann, efndu t'l í Norræna
húsinu. Þetta er samnarlega góðs
viti. Þetta eru allt ungir
menn, sem virðast þegar hafa
skilað góðum árangri, og allir
lofa þeir góðu. Allir, er sýna á
þessari sýn'ngu, eiga tvímæla-
laust eitt sameiginlegt; þeir taka
sig alvarlega, og er það meira
en sagt verður um fjöldann af
ungum svokölluðum myndlistar
mönnum. Þessi sýning færir okk
ur þvi ræk'lega heim þau sann-
indi, að við hér á íslandi eigum
þróttmikinn og dugandi hóp
ungra myndlistarmanna, sem við
verðum að hlúa að og gera um
leið miklar kröfur til. Það er þvi
ánægjulegt að sjá, hvernig þess
ari sýnin-gu hefur verið tek'.ð þá
daga, er hún hefur Staðið. Mikil
aðsókn og merkilega góð sala á
samsýningu. Sannleikurinn er sá,
að hérlendis hefur sá furðulegi
vani verið landlægur, að fólk hef
ur ekki viljað kaupa listaverk á
samsýningum. Það er ekki fyrr
en nú i allra seinustu tíð, að þessi
leiðl vani er að byrja að leggjast
af. Erlendis er það nokkuð al-
gengt, að listamenn sýni ein-
gönigu á samsýningum, og má t.d
nefna Danmörku í því tilfelli, og
þar i laindi seijast líklegast flest
listaverk á samsýningum. Þann
ig er misjafn siður í landi hverju
en vonandi stendur þetta til bóta
hjá okkur.
Þorbjörg Höskuldsdóttir sýnir
tiu verk á þessari sýningu. Hún
er einasta kvinnan í þessum hópi
og fuMtrúi þess aðlaðandi og inni
lega, ef svo mætti að orði kveða.
Hún hefur ekki breytt mikið um
svip, síðan óg reit um hana hér
í blaðið fyrir ekki löngu, og ef ég
man rétt, tók ég þar fram, hve
aðlaðandi og elskuleg verk Þor-
bjargar væru. Hún spilar yfir-
Leitt ekki á sterkar eigindir á
myndfletinum, en hún nær samt
snnu fram og er fulltrúi vissrar
myndgerðar. Gunnar Örn Gunn
arsson hefur þegar vakið mikLa
eftirtekt með myndum scnum, nú
seinast er hann hélt sýningu i
Norræna húsinu. Ekki get ég séð,
að um miklar breytingar sé að
ræða hjá honum, en samt eru
tvö verk, er mér finnst' m'klu
betri en önnur á þsssari sýningu.
Það eru No. 27 og No 29. I þess
um verkum vinnur listamaðurinn
mik'.u betur úr viðfangsefni síriu
en þegar hann lætur alit dansa
upp og n ður, en þá skapar hann
stundum nokkuð óþægilega ring
ulreið, sem mér persónulega
finnst heldur vera lýti á málverk
inu en hitt. Gunnar er sérlega eft
irtektarverður, og við hann eru
vonir bundnar, en ég er ekkl viss
um, að hann njóti sín nægilega á
þessari sýnimgu til að sýna vel
styrk slnn.. Sigurður Öriygsson
vinnur á sérlega hnitm.ðaðan
hátt og myndgerð hans virðist
föld-um tökum á verkefni sinu, og
mér finnst hann spla skemmti
lega á andstæður og samræm-
ingu formsins. Ég held, að sú
mynd, er sannar mér bezt hæfi-
leika Sigurðar sé No 64, Ekkert
á skerminum. Þrjár myndir (ser
ia?), er Sigurður kaliar Tenglar
I. II. III., eru mjög eftirtektarverð
verk, sem sýna vel, hverniig hann
vinnur og út frá hvaða forsend
um. Magnús Kjartansson er auð-
sjáanlega mikiffl hæfileikamaður,
sem er í örum vexti. Eins og ég
sagði hér áðan, finnst mér hann
hafa högigv ð stórum, síðan hann
sýndi ‘í Norræna húsinu. Hann
vinnur i hreinu abströktu formi
á mjög annan veg en Sigurður
Örlyigsson. Þetta eitt sannar, hver
þróttur er í hinu svokallaða geo
metríska formi, sem ef til vill er
alls ekk'. neitt í ætt við geometr
íu. Það verk Magnúsar, er mest
kom við mig er No 55 á þessari
sýningu og heitir einfaldlega
„Mynd“.
Einar Hákonarson sýnir flest
verk á þessari sýn'ngu af þeim,
er þátt taika í fyirirtækinu. —
falla vel að hinu geometriska Hann 4 þarna 17 oiíumálverk, og
formi. Hann nær sterkum og ein I eins og ég hef áður sagt, ksmur
vel í ljós, að hanm hefur nú miklu
fastari tök á litameðferð en áður
var. Hann er að vísu nokkuð
bundinn vissum litatónum, er
ganga mjög áberandi í gegnum
verk hans, en það er m kill mun
ur á árangri i verkum, eins og
nr. 7 SamScoma og nr. 1 Á braitt
ann, sem er nýrra verk. Leik-
mynd nr. 4 er ef drtekfairvart mál
verk, sem heíur éf til vill fersk
astan blæ af því, er Einar sýnir
að sinni.
Af þessum Línum má merkja,
að ég hef haft ánægju af þessari
sýningu þeirra sexmenninganna.
Hún hefur skemmti'egari blæ, og
það er vlss menning sem svífur
hér ylir vötnum, og auðvitað er
hér ýmislegt, er að má finna. En
látum þáð kyrrt li-gja, og höld
um heldur á Lóft því, er gefur
okkur þær von' r, er þessi hópur
vekur meðal þe rra, er unna
mynd'.ist. Ég færi þessu fólki
þakk'.r minar fyrir sjálfa sýning
una ag vonast ti’ að sjá verk
eftir þetta fólk i náinn': fraratíð,
bæði á samsýningum og einka-
sýningum þeirra. Vagurinn er
opinn.
Valtýr Pétursson.
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
j/.
Ríkur rafvirki
Steingrímiir Jónsson:
HUGVITSMAÐUBINN. 215 bls.
AJB. Marz 1973.
HINN ætbsmáá og óskóliaigemgnd,
en athaftia«aimi og sjálfmenntaði
maður, sem byrjar smátt, endar
stórt, helzt sem forseti Banda-
ríkjairtnia — var það ekM Lömg-
um æðsita fyrirmynd, takmark
og draumur hins dæmigierða
Amerikumainins ? Og imriflytjand-
inin, seim braut aliar brýr að baki
í gamila heimm um, kom til Vest-
urheims smauður og vegSaus, en
vaon siig upp og varð að lokum
„a milIionaire“ — var það ekki
láka ævimtýrið mikíia, sem svo
marga teygði til að freista gæf-
umnar í þessum fjarlægu, frjálsu
og líitt numdu víðátit'um vesturs-
ins?
Örfáum heppnaðisit þetta, þvi
ber ekki að nei'ta, meðain
Ameríka var að byggjaist, og það
möunum, sem liitlar Kkur voru
till, að rubt hefðu sér ti4 rúms
í þvilikum maeld í heimkynnum
feðra sinna. Þessu oMi meðal
ainnairs ör og sérstæð uppbygg-
iinig hánis nýja heiims: ailir stóðu
jafnit að vigi, lausir við fordöma
vegna ærtrtar og uppruna; eigin
áræði réð úrslMitum. Fjármagn
var fljórtit að skapaist; mifcið var
unnið — og hratt; hvaðeina
skyldi gianga „með amerískum
hraðia“. Maður að nafin'i Hjörtur
Þórðarson má hafa verið sá
maður af íisleinzku bergi brotirun,
sem naest komsit að Ma þetta
æváintýr. Snauður hvarf haran
héðan, en viarð rikur, mjög rík-
emdur, sem eru öllum hnút-
um kunnuigir. Rifbjerg hefur áð-
ur samið skáldsögu í svipuðum
stíl, Marts 1970, sem bæði
hneykslaði og kætti marga.
Spinatfuglene er skáldsaga frá
sjötta áratugnum. Hún lýsir
þeim mönnum, sem móta danskt
menninigarlif á þesisum tíma.
Menninigarmálaritstjórinn Adrian
Andersen er ekki 'heill heilsu
árekair en margiar aðrar persón-
ur Klaus Rifbjergs. Hann verð-
ur æ sjúkari eftir þvi sem á sög-
una liður og endar á geðveikm-
hæli. Spinatfuglene segir á nær-
göngulan og miskuunarltausan
háitt frá einkamálum bíaðamann-
anna, daglegum srtörfum þeirra,
svallveislum og hvers kyns hug-
renningum. Inncri átök á dag-
blaði koma mjög við sögu. Því er
lýst hvemig duttlungar tárnans
kxwna sumum möninum til met-
orða og stjaka öðrum til hliðar.
Hin mikla taugaspenna blaða-
manna, einkum þeirra, sem þurfa
að fylgjast vel með þróun menm-
ingairmála og vera fljótir að til-
einka sér ný viðhorf, kemur vel
Klaus Rifbjerg.
fram í Spinatfuglene, enda talar
Klaus Rifbjerg af eigin reynslu.
Hann hefur alltaf verið fljótur
að aðlaga sig breyttum aðstæð-
um.
Það er einkum í lýsmgum á
smáatvikum og móðursýkilegum
þankagangi, sem frásagnar-
list Klaus Rifbjergs rís hæsrt.
Adrian Andersem með öll sin
flóknu vandamál verður þess
vegna minnisstasðasta persónan
í Spinatfuglene. Spinatfuglene
er mum skemmitilegTÍ aflestrar
en Brevet til Gerda og R. R.
Sögur Klaius Rifbjergs eru
samdar af iþrótt og búa yfir
margræði. Merking þeirra ligg-
ur ekki alltaf í augum uppi. Sá
heimur, sem Rifbjerg hefur feng
ist við að lýsa að undanfömu
er ruglingsleg'ur og mótsagna-
kenndur. Honutn hefur tekist
vel það æflunarverk sitt að sýna
lesandanum irm i þerman heim
án allra undanbragða.
ur; að miimnisita kosrti Viið íslenzk-
ain mællikvarða miðað. í rauninni
er ekki mikið me'.ra um hann að
siegja, ef dæma skail af þessari
bók Ste'anigrims Jónssonar, sem
við föggur, að kailía megi minn
ingarr'jt fremur en æviisögu, hver
svo sem ætlunin hefur upphaf-
lega verið með samanitekt henn-
ar. Sjáilf kenvur söguhetjan —
áðurnefndur Hjörtur — óvíða
skýrrt fram í dagsijósið, heidur
er sem hún þrumi e'mhvers stað-
ar á bak við ens og forstjóri
stórfyrirtækds (sem Hjörtur
var), inni á inmsta kontór, svo
aðrir megi mikla hana fyrir sér;
gera sér i hugtariumd, hviiíkur
afforagðsmaður þeirt® hafi nú
verið.
V'ainit er af frásöginónmi að ráða,
að Hjörfur hafi að nokkru leyti
verið frábrugðinn venju'egum
Ameríkumammii islenzkrar' ættar,
nema hvað hainin mun hafa verið
rikairi en þeir flestir, ef ekki affl-
i.r. Lájtið er í veðri vaka, að hann
hafi verið bókhnergður og iestr-
arfús. Vel má það rétt vera, því
svo má segja ,að það hafi flest-
ir Islenddngar verið á þeirri tíð.
Hiitt li.igigur þó í augum uippi, að
Hjöntur hefur fyrst og fremst
verið bókasafna'ri; hefur haft
ráð á að eiginaisf þúsrjmd sinnurn
fleiri bækur en flestir liandar
hains á þeiim tima, hvar sem þeir
voru búsettiir. Og ísJendimg með
sliífct bókasafn i stofum sínum,
sem hefði etkkd nenmt að glu-gga
eiitthvað í bækurnar, hefði mátt
telja í meira laigi skritiimin.
Greimt er frá sambamdi Hjart-
ar v:ið amnað fóffik, t.d. Lianda sína
vestanhaf.s, en aðeins yfirfoorðs-
lega, námiasit formlega; mammiegi
þátturinm kemur varla nokkurs
staðar fram.
Islamdi virðiist Hjörtur ekki
hafa verið fengdur traustari
bömdum em lamdar h’sms aMnennt
vestra. Enda þótt hann heiitii í
rifii þeissu sinu íslemzka sMrrva r-
nafmi — Hjörtur, er svo að
skiilja, að hamm hafi ekM notað
það að staðalldri, heldur látið
kailila sdig Chester, að minnsta
kosti meðal enskuimælandi fólks.
Úr frægð hamts gerir höfundur
mikið — of milMð, heCd ég hitjóti
að vera, ef hliðsjóm er höfð af
t'avifnurom, sem hanm tekur upp
úr amieriskum saimitímabiöðum,
þar sem honum er meðal ammars
reiknað til áffiitsauka, að hamm
hafi þekkt sjálfam Eddsom!
Nokkuð er þarma mimnzt á
"PPgötvanir Hjartar, og er það
vaifaiausf stórfróðíe-gt fyrir þá,
sem stólja. Hlýtur að mega
treysita hverju eimu, sem höfumd-
Steingríniur Jónsson
ur segir «m þo:i h’sðea- málamma,
þar eð hamn má gersit um dæma
(starfseimi Hjartar var ÖM á raf-
maiginissviðinu).
Vamli noklcuð á, að bóikin sé
læsileg, þarf það ektó að vera
sök höfumdar meist, heidur hitit,
að efnið hefur verið af skoirn-
um skammti; rarjmar i það rýr-
asita táil að endast í helia bóik,
sem marka má af því, að höfund-
ur prjómar að lokum ýmsu öðru
efmi aftan við æviisögu Hjartar.
Því miður hefur löniguim tíðk-
■azt, þegar Islendimgar, austam
hafs og vestam, hafa verið að
skrifa hvorir um aðra, að faráð
sé með skjall og mærð, þar sem
betur hefðu hæft efnislegiai- srtað-
reyndir eða rökstuddar ályktam-
ir. Sizt gerir höfunduT þessarasr
bókar sig sekan um það öðrum
fxemur. Engu að sið'jir dytet
ekki, að hamn er þama að halda
á loft msmniing mamns fremur em
að grafast fyriir og brjóta tid
mergjar ákveðið riðfamigsefmi.
Eim er sú spurning, sem fróð-
liegt hefðf, ver-ið að fá svar við,
em höfucndur teiðir að mestu hjá
sér; hefur ef til viM ekki kuirm-
að að svara henni, en hún er
þessi: Hvemig fór Hjörtur að
þri að verða svona rikur? Mað-
urinm er allllt í einu kom irwi með
stórfyrirtæki hamda á mifflli, fyr-
iriíafnarlaust að því er virðist.
Laiusn þeirrar gáitu hefði hugs-
anlega getað orðið söguefm, er
aiLt í semm hefði brugðdð ljósi
yfir persómuma, umihverfi henm-
ar og tlma þá, sem húm hifði og
starfaði á. Ég hetf fyrir satt, að
á tímrjim Il.jairtai- hafi iðjuleysi
ekki þótt fímt i Ameríku eims og
á saim tlma í Evrópu. Maður
þurftí ekki að skammast sdm fyr-
ir að taka tiiíl hömdunum né mtela
á Oxford emisku til að kria öt
lán í bamka. Og maður kvað
Framhald á bls 53