Morgunblaðið - 17.06.1973, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUÐAGUR 17. JÚNl 1973
OÍ> i
Menningin sem
lifir á þorski
Eftir
Laurence Marks
EFTIRFARANDI grein frétta-
manns Observers iýsir undr-
un Breta á reiði Islendinga i
þeirra g-arð vegna landhelgis-
deilunnar.
Aðalvandi brezka flotans i
þorskastríð in u er að vemda
tog-arana án þess að rýra
afla þeirra meira en íslenzku
varðskipin.
Aðferðir flotans hafa ger-
breytzt síðan i síðasta þorska-
striði þegar togaraflotinn
veiddi i hólf'um. Núna eru tog-
aramir dreifðir á þriggja ti'l
íjögurra fermiina svæði. Þeg-
ar Æigir eða Óðinn ráðast til
atlögu á 18 eða 20 hnúta hraða
á freigáta að vera tilbúin að
hnekja þá burtu og hún er
hnaðskreiðari.
Þessi leikur er leifturskák
sem krefst þess að brezku skip
herrarnir sjái fyrir áætlanir
vairðskif^inna nógu tímanlega
til þess að hefta ferðir þeirra.
Hingað til hafa varðskipin unn
ið sjálfstætt, prófað og kann-
að vamir flotans til þess að
finna aurna bletti. Þegar Is-
lendingar læra á næstu vik-
um að vinna í sameininigu verð
uir langtum erfiðara að vemda
togarana.
Þrjóskir menn
Fyrsta bótin við tilkomu
flotans hefur verið aukin
njósnastarfsemi. Þyrlur Cleo-
pöt.ru og Rlymouth hafa 50
mílna flugþol og þar við bæt-
atst Nimrod-þotur flughersins
ftrá Skotlandi. Togaramennim-
iir hafa losnað við þá martröð
að vita ekki hvenær varðskip
nálgast fyrr en orðið er um
seinan að draga inm vörpuna.
Önnur áhættan af tveimur,
sem eru ennþá fyrir hendi, er
Skapferli togaraskipst j óranna.
Flotinn viðurkennir að hlut-
verk hans er ekki aðeins að
gera þeim kleift að veiða heldur
einnig að finna fisk. Hann get-
uir ekki veitt vemd ef togara-
flotinn er á víð og dreif. Tal-
stöðvarbylgjurnar hafa oftar
en einu sinni verið rauðglóandi
þegar skipstjórar háfa rifizt
um hvar ætti að fiska.
Þeir eru þrjózkir og fara sínu
fram, lítið gefnir fyrir að
þiggja ráð, hvað þá að taka
við fyrirmælum. Eðlisávisun
segir þeim að þeir eigi að veiða
þair sem þeir sjáifir halda að
fisk sé að fá, þótt brezka tog-
arasambandið haldi því fram
að aflinm hafi aukizt að und-
anförnu þar sem skipstjóram-
ir hafi neyðzt til að hald-a hóp-
inn á auðugustu miðunum.
Martin I ueey aðmíráll, sem
stjórnar freigátunum við ís-
land, hefur rætt við nefnd tog-
aramanina í London um að-
ferðir, sem skuli beita á mið-
urnum. Hver sem niðurstaðan
verður, neita al’ltaf einhverjir
skipstjórar að fylgja hópnum.
Og yfirmenm islenzku varðskip
anna þekkja óvini sina ogð fá
þar með tækifæri.
Önnur áhætta er freistni,
sem flotinn leiðiir Islendinga
í. Freigáturnar hafa skipun um
að beita ein-s litlu vaidi og þurfi
tii að vernda togarama. En ögr-
un getur leitt til árekstra hve-
nær sem er. Ef Islendimgur bdð
ur baina eða drukknar (tveir
dirukknuðu 1959) gleymistsann
leikuri-nn um upptökin I alþjóð
legu moldviðri sem þyrlast upp
á eftir. Að þessu leyti hafa
íslendingar ennlþá frumkvæð-
ið.
Þið eruð óvinir
Utanaðkomandi menn geta
tæplega gert sér grein fyrir
þei-rri reiði, sem gripið hefur
u-m sig á l.slandi vegna flota-
ihlutunarinn-ar, sem einun-gis
var gripið til í vamarskyni og
með mestu tregðu. Grjótkast-
ið á brezka sendiráðið án af-
skipta lögreglunnar var vel
sviðsett pólitisk lei'ksý-ning
eins og flestar slikar aðgerðir,
en flestir Islendingar hafa
megnustu vánþókn-un á þeim.
En allir taka undlr andmælin,
sem voru 9-átiin í ljós.
„Við erum eins reiðir og við
væru-m ef óvinaher hefði her-
tekið Reykjavik,“ segir Hall-
dór Laxness, Nóbelsskáld Is-
lands. „Þetta er blind og botn-
laus heim-ska.“
An-nar leiðandi ritihöfundur
hvetur í tilfinningasöm-u við-
sem réðu íslandi, lokuðu
Eystrasalti fyTir enskum skip-
um í 22 ár. Hafsvæði Islands
náði á þessum árum til Hjalt-
lands.
— Um aldamótin skáru Dan-
ir fiskveiðilandhelgi Islands
niður í fjórar mílur (og seinna
í þrjár mílur) í staðinn fyrir
leyfi til þess að selja svína-
flesk til Bnglands. Við kölluð-
um þetta „svinamörkin". I
brezkum blöðum má lesa að
Rretar hafi hefðbundi-n rétt-
i-ndi. Það mundi striða gegn
náttúrulögmálunum."
Þessi minning þjóðarinnar
um yfingang vold-ugustu sigl-
ingaþjóðarinn-ar i suðri nær-
ist á langri baráttu Islendi-nga
fyrir varðveizlu menningar
sinnar. Þessi strjáibýla, hrjóstr
uga eldfjallaeyja, sem lítur út
eins og kúffull-ur disku-r af við-
brenndum hrísgrjónagraut úr
lofti, á sér stórkostlega auðuga
arfleifð. Eigin-lega veit enginn
hvens vegna. Kann-Ski var lít-
ið annað hægt áð gera en segja
sögur og lesa vegn-a loftslags-
ins og á löngum vetru-m.
Þjóðartilvera
Þegar á þrettá-ndu öld kunnu
allir bændur á íslandi aðskrifa
þjóðfélag og segir meðal ann-
ars)
Gullgrafarabær
Raunar má rekja upphaf
stórkostl-egrafr velsældar til
þess að markaðir opn-uðust í
Rretlandi eftiir fyrri heimsstyrj
öldina. Hemám Rreta 1940 var
óvinsælt í pðlitisku tilliti en
mi'kil igróðalind, sem en-n jðkst
við komu bandariska herliðs-
ins. Nú í dag ber Reykjavík
yfjrbragð þess millibilsás-tand-s,
sem er í uppgangsbæ sem hef-
u-r þotið upp eins og gorkúla
af því að fu-ndizt hefur gull.
Gul-lið var fiskur.
Lifskjörin eru betri en flest
fólk í Hull eða Grimsby gæti
látið sig drey-ma um. Marg-
ir brezkir togaramenn hafa velt
því fyrir sér hvers vegna Is-
lendingar hafa verið kallaðir
•lítilmaigni.
En faTilvaltlei'ki fengins auðs
er þráhyiggja hjá Islendingum,
sem sjá enga kaldhæðni í því
að stóryrði andnýlendustefnu
eru nú notuð í þágu einhvers
auðugasta borgaralega neyt-
endaþjóðfélagsins í heiminum.
Norðmenn og falendingar
ná-nas-t útrýmdu síldinni. Þorsk
urinn er nánast bókstaflega sið
V--'' ' *•***
Stöðin í hættu
Ef striðið á h-afinu kernst í
sjálfheldu munu þessar þjóð-
emistilfinningar beinast í vax-
andi mæli að N ATO -s töð inni í
Keflavtík. Raráttan fyrir 1-okun
stöðvarinnar er háð undir for-
ystu A1 þýðubandalagsims,
flokks Lúðviks Jósepssonar
sjávarútvegsráðherra, sem hef-
ur örlög stjórnarinnar í
hendi sér með 10 þingsætum
sínum. Það hefur á sór yfir-
bragð vinstri sósíalisma og sam
úðar með Sovétríkjunum, en
það er ökki í yfirgnæfandi mæli
alþjóðlegu-r marxistafiokku-r.
Það hefur komizt til áhrifa með
þvi að vera þjóðernissinnaðri en
állir aðrir.
Enn sem komið er m-un
sennilega aðei-ns um þriðjung-
ur ibúan-na styðja aðgerðir tffl
þess að reka Bandaríkjamenn-
ima burtu. En Alþýðubandalaig-
ið segir: hvaða vit er að vera
í Atlantshafsbandalaginu ef
það vfflll ekki verja okkur fyr-
ir árás eins aðildarlandanna
(þ.e. Bretlands) ?
Reiðin er orðin svo mi'kil
veg-na flotaíhlutunarin-nar að
nú þegar er ógemingur fyrir
Ur þorskastriðinu.
tali í Morgunblaðinu, útbreidd-
asta dagblaðin-u í Reykjavík,
tffl bandalags Islands og Hjalt-
lands, Suðureyja og Irlands til
þess að hne-kkja yfirgangi
Rreta við „dvergþjóðir okkar“
(at!h.: dvergþjóð á islenzku).
Alit virðist þetta víðs fjarri
ráðvilltum og dálítið örvænt-
imgarfufflum velvilja brezku
s-tjóm-arinnar og l'eiðinlegu
þjarki um þors'ktonn-atölu o-g
skýringin hlýtur að liggja
dýpra en í gremju, sem leiðir
af deilum um viðskiptamál.
Skýriingin virðist liggja í hug-
myndum íslendimga um sjálfa
sig og i viðhorfum þei-ira til
Bretland'S, sem enginn Englend
ingur hefur hugmynd um.
Þið eruð þjófar
„Bretíand er sögulegur óvin-
ur okkar,“ segir Laxnesis. „Þið
hafið verið á höfum okkar í
550 ár og alla tíð sem þjófar.
Við stóðum í bardögum við
enska fiskibáta við strendur
okkar árið 1420. Síðaji myrtu
enskir fiskimenn hirðstjóra Is-
lands, Bjöm Þorleifsson árið
1468. Vissiuð þér það ekki? Það
er undartegt, Þetta er mikil-
vægur a-tbnrður í sögn okkar.
Hvert bam á Islandi laarir
þetta í skóla.
— Milli okkar geisaðl fiisiki-
sitríð á þessmm tima. Danir,
og lesa — menningarstig sem
var óþekkt annars staðar í
Evrópu þa-r til á allra síðu-stu
tímum. Þessi merki'lega hefð
lifi-r enm. Fleiri bækur eru lesn-
ar og sk-rifaðar á Islandi en
i nokkru landi öðru í heimin-
um. Flestar þeirra fjaffla um
Island, land aðeins 210.000 íbúa.
Á miðöldum, þegar 1-slend-
ingar rétt drógu fram lifið í
torfkofum, var tunga Islend-
i-ngasagna varin með þrá-
kelkni gegn tilraun-uim til þess
að þröngva f-ram dön-sku í
land-stjóminni, dómstólnnu-m
og kirkjunni — á sama hátt og
Istendingar standa enn vörð
um tunguna gegn slettum frá
tuttugustu aldar tækmi. Enn
sitja Islendingar á alvairlegum
nefndarfundUm til þess að
smiða nýyrði eins og „sjón-
vairp“.
Þessd vitund um fortiðima
smitar n-úverandi deilu á und-
arlegan hátt. Einn fremsti rit-
stjórinn í Reykjavík, sem er
yenjulega vantrúaður og laus
við æsing, lét þou orð falla að
„þessi deffla snerist í grumdvaU
aratriðum um það hvort þjóð-
leg mienmimg oklbar setti að
hallda velli. Án fisksins líður
þjóð okkar undir lok og án Is-
lands verðu-r engiinn eftir í öll-
um heiiminum sem enn talar
tungu vikinganna."
(Greinarhöfund-ur rekur síð-
an breytimgu Islands í nútíma-
asta björg Islendi-nga.
Yngri kynslóðin sætti si-g
aldrei við það að hverf-a aftur
tii lífs fátækra eyjarskeggja.
Fólk mundi flytjast í stórhóp-
um til Kanada, Ástralíu, Skand
inavíu og glæsileg menning ís-
lendinga, sem hefur lifað 1100
ár, mundi senmitega líða undir
lok. Þessi ótti skrumskælir við-
horf þeirna till vandamála, sem
annars væru aðeins hagnýt og
raunhæf va-ndamál viðskipta og
fis'kvemdar.
nokkum íslenzkan stjórnmáia-
man-n að hvetja opinberlega til
þess að deilunni verði vísað tffl
Alþjóðadómstólsins þótt marg-
ir úr stjórnarandstöðunni
styðji það í kyrrþey.
Hæt-tan Cels-t í því að ef lausn
finnist ekki fljótt verði sífellt
erfiðara í ríkjandi andrúms-
lofti að berjast ge-gn kröfum
Alþýðubandalagsins um að
stöði-n verði lögð niður.
(Stytt).
Múrarameistara-
félagið 40 ára
AÐALFUNDUR Múrairameisit-
arafélagvs Reykjavíkuir var hiald-
inn 27. miarz sil. Stjórn félags-
iinis var endiurkjörin en h-ama
skiipa:
Þórðuir Þóirðars'an, forma-ður,
Sigurð'jr J. Helgiasan, vara-
formaðuir,
Ólaifur H. Páteson, riteri,
Ólafuir Þ. Pátesqn, gjalidkeiri
og Jón Reirgsbeinsson, ' með-
stjórnandli.
I vairastjórn voru endu-r-
kjömir:
Páil Þorstecinsspn,
Árnti Guðmjunidissón og
Haukur Pétiuirsisián.
FuUbrúi félaigsi-nts í stjórn
Vi-ninu veiit en d as amba-hds Islands
vair endurkjörinn Jón Bergsteims-
son.
1 stjónn Meiistaraisambanids
byggingamainna, Ólafuir Þ. Páls-
son og ti'l Land-ssamibandis iðniaið-
armanna, Magnús Ámaison.
Múraraim-eiBtara'féla-gið varð
40 ára 18. ma-rz sl. og vair þesis
mininzt m-eð hófii í Áttlhagasai
Hóted Sögu 6. apríil.
1 itilefinii afimaeiiteimis var Jón
Bergsteiinisson kjörinn heiðuris-
féliagi, en hann átti sæti í fyrsfcu
stjórn félagsins óg hefur verið I
félagsstjórni'ininii í 24 ár, þar aí
formiaður í 8 ár.
(Fréfcfcafcfflkyninliing).