Morgunblaðið - 16.07.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. JULI 1974
23
Eru grundvallar-
breytingar lofts-
lags orsök þurrk-
anna í Afríku?
Ovíst — segir dr.
Schwarzbach,
þýzkur veður-
farssérfræðing-
ur sem hér er
Hinir ægilegu þurrkar I
Afrfku halda áfram sjötta árið f
röð. Sahara-eyðimörkin færist
stöðugt suður á bóginn og legg-
ur undir sig vfðáttumikil land-
svæði þar sem áður var jarð-
rækt og hjarðir nautgripa og
geita þrifust. Eyðimörkin
færðist á sfðasta ári um 60 kfló-
metra og lagði fjölda þorpa f
auðn. Chadvatn, sem eitt sinn
var grfðarstórt, er nú ekki
annað en f jórar tjarnir og fiski-
bærinn Bol, sem var við strönd
vatnsins stendur nú 18 km inni
f landi. Þurrkasvæðið nær yfir
meginland Afrfku, þvert yfir
hið svokallaða Sahel-svæði, frá
Malf og Mauritanfu f Afrfku
vestanverðri um 6500 km leið
til Eþfópfu og landanna við
Indlandshaf á 1500 km breiðu
belti. Hörmungar fbúanna eru
ólýsanlegar. Búsmali þeirra
hrynur niður úr næringar-
skorti, uppskeran hefur
brugðizt undanfarin ár og
hungurdauði blasir við milljón-
um. Kurt Waldheim, aðalfram-
kvæmdastjóri SÞ, hcfur sagt,
að 10 milljónir manna geti átt
hægfara hungurdauða f vænd-
um, en enginn veit raunveru-
lega hve margir eru f hættu.
Samhliða þessum þjáningum
hefur orðið félagsleg upplausn
f hinum vanþróuðu löndum,
sem fyrir þeim hafa orðið,
rfkisstjórnir hafa fallið og forn
menningarsvæði eru f hættu.
I nýlegri grein í New York
Times Magazine heldur Martin
Walker því fram, að orsaka
þurrksins sé ekki að leita
í skammtíma veðurfars-
breytingu, heldur sé þurrkur-
inn afleiðing grundvallar-
breytinga á veðurfari, sem
valdið hafi æ minnkandi úr-
komu á þurrkasvæðinu. I grein-
inni segir, að veður á Sahel-
svæðinu hafi um aldir ráðizt af
hreyfingum kaldra, norðlægra
vinda, sem á sumrin og vorin
hafi færzt norður eftir og rýmt
til fyrir röku vindasvæði mon-
súnrigningarinnar. I október
hafi norðanvindarnir á ný færzt
yfir svæðið og þurrkatímabil
vetrarins hafizt. Nú hefur orðið
breyting á að mati margra lofts-
lagssérfræðinga og norðlægu
vindarnir færa sig ekki lengur
norður á bóginn á vorin og því
kemst regnveðrið ekki leiðar
sinnar til Sahel-svæðisins. Eng-
inn veit fyrir víst ástæðuna
fyrir þessum breytingum, en
sumir vísindamenn setja þetta í
samband við minnkandi meðal
hita f heiminum undanfarna
áratugi og stækkun kaldra
loftsvæða.
Ný ísöld væntanleg?
1 nýlegri grein í vikuritinu
Time er nánar um þessi mál
fjallað. Bent er á, að víða um
heim hafi veðurfar hin sfðari ár
verið með óvenjulegum hætti.
Verstu flóð um aldabil hafi
nýlega orðið í Bandaríkjunum,
Japan og Pakistan, óvenjukalt
og úrkomusamt vor hafi tafið
sáningu og gæti leitt til lélegrar
uppskeru í Kanada, en á sama
tfma hafi Bretar búið við
þurrka undanfarin vor f stað
rigningarinnar, sem einkennir
annars þann árstfma þar f
landi. Sömuleiðis er bent á, að
undanfarnir vetur hafa verið
feiknkaldir í vestanverðum
Bandaríkjunum en óvenjuvæg-
ir á Nýja Englandi og í Norður-
Evrópu.
I greininni er þeirri
spurningu varpað fram hvort f
heiminum sé um að ræða
grundvallarbreytingu á lofts-
lagi og hvort þessar óreglulegu
loftslagshræringar, sem minnzt
er á, séu einn þáttur hennar.
Sagt er, að rekísinn vi-ð Island
hafi verið mikill undanfarin ár
og að veðurupplýsingar frá
norðurhveli jarðar sýni, að
snjóþykkt hafi vaxið um 12%
1971 og haldizt siðan. Minnt er
á, að vísindamenn telji sig al-
mennt hafa í höndum ýmsar
Vísbendingar um að loftslagið
fari kólnandi í heiminum. Þá er
því haldið fram, að ein af
ástæðunum fyrir þessari breyt-
ingu séu minnkandi hitaáhrif
frá sólinni. Loks er minnt á, að
afleiðingar slfkrar hita-
minnkunar frá sól geti orðið
hinar örlagarfkustu fyrir mann-
kyn, því aðeins 1% minnkun
þessa hitamagns geti raskað
loftslagsjafnvægi jarðar og rutt
braut nýju fsaldarskeiði innan
fárra alda.
Tel ólfklegt, að
ísöld sé væntanleg.
Morgunblaðið bar allar
þessar bollaleggingar undir
kunnan sérfræðing f loftslags-
fræði, þýzka prófessorinn dr.
Schwarzbach frá háskólanum f
Köln, sem var f hópi þátt-
takenda á jarðvfsindaráðstefn-
unni f Hagaskóla nýlega. Hann
hefur nýlega gefið út nýja út-
gáfu bókar sinnar um loftslag
liðinna tfma, þar sem f jallað er
um hvernig rannsaka megi
hvernig veðurfar hefur verið á
löngu liðinni tfð.
Dr. Schwarzbach sagði, að
freistandi væri fyrir vísinda-
menn að líta á hreyfingar
undanfarinna alda og fram-
lengja þær sfðan í spá um
ókomna tfð. Nógu auðvelt væri
að gera slíka spá, því enginn
yrði til að segja hvort hún
reynist hafa við rök að styðjast
eftir hundruð eða kannski
þúsund ár.
— Niðurstaða bókar minnar,
sagði Dr. Schwarzbach, er sú, að
raunverulegar orsakir ísaldar-
innar hafi enn ekki fundizt og
því sé ekki hægt að segja fyrir
um hvort við megum eiga von á
annarri slíkri. Um þetta er ein-
faldlega ekkert hægt að segja
og þar held ég, að flestir
kollegar mínir séu mér sam-
mála.
— Það er óvísindalegt að
draga ályktanir, hélt
Schwarzbach áfram, af litlum
veðurfarsbreytingum, sem
alltaf verða. T.d. er sá tími, sem
búið hefur verið á tslandi og
þær breytingar, sem orðið hafa
frá landnámi, of skammur til að
hægt sé að segja til um hvort ný
fsöld sé í vændum eða aðrar
meiri háttar breytingar. Það
verða alltaf einhverjar sveiflur
í veðurfarinu og frá þeim er
ekki unnt að draga slíkar
ályktanir. Þvf er stundum
haldið fram, að iðnvæðing,
verksmiðjureykur og fleira
þess háttar valdi breytingum á
loftslagi, en um þetta vita menn
ekki, því ekki er hægt að segja
til um hvort breytingar hefðu
orðið ef engin iðnvæðing hefði
orðið.
Varðandi þurrkana í Afríku
sagði Dr. Schwarzbach, að þar
gegndi sama máli. Ekki væri
hægt með góðu móti að draga
þá ályktun af þeim, að um
grundvallarbreytingar á lofts-
lagi væri að ræða, þurrkar
hefðu orðið víða og oft í sög-
unni og tfminn, sem hér um
ræddi, væri of stuttur til að
draga af honum ályktanir.
— Þessar kenningar um
kólnandi veðurfar og meiri
háttar loftslagsbreytingar gætu
verið réttar, sagði dr. Schwarz-
bach, en þær gætu líka verið
rangar. Um það getur enginn
sagt en ég tel afar hæpið að spá
því, að ný ísöld sé á leiðinni.
Mauritania_
Mali_______
Niger------
Upper Volta
Ctiad______
.Sudan
.Ethiopia
Central African Rep.
-------------Kenya
Approx- Sahara
imate Desert
Area ol
Drought
The
Sahel
Þessi mynd sýnir þurrkasvæðið, sem teygir sig frá vestri til austurs á
hinu svonefnda Sahel-svæði.