Morgunblaðið - 17.08.1974, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. ÁGUST 1974
Strandríki setji reglur um mengunar-
varnir innan efnanagslögsögu sinnar
Caracas 16. ágúst,
frá Margréti R. Bjarnason,
blm Morgunblaðsins.
EINN íslenzku sendinefnd-
armannanna á hafréttar-
ráðstefnunni hér í Caracas,
Gunnar Schram, varafasta-
Varaforseti
Washington 16. ágúst — AP
FORD, Bandarfkjaforsetif mun
lfklega ekki útnefna nýjan vara-
forseta fyrr en á þriðjudag eða
miðvikudag, sagði talsmaður
hans f dag. Þeir sem taldir eru
Iíklegastir f umrætt embætti cru
fyrrvcrandi borgarstjðri f New
york, Nelson Rockefcller, og for
maður Repúblikanaflokksins
George Bush.
Talsmaðurinn lagði áherzlu á að
forsetinn hefði enga ákvörðun
tekið um hver yrði varaforseti.
fulltrúi Islands hjá Sam-
einuðu þjóðunum, talaði í
3. nefnd í dag og gerði
nokkrar athugasemdir við
tillögur, sem fram hafa
komið um mengunarvarnir
á þriðjudag?
Það var einnig tilkynnt í Hvíta
húsinu í dag að Ford hefði ákveð-
ið að hljóðritanirnar af samtölum
Nixons, fyrrverandi forseta, yrðu
áfram geymdar í Hvíta húsinu.
Komst r ord að þessari niðurstöðu
eftir að hafa ráðfært sig m.a. við
Jaworski dómara í Watergatemál-
inu.
Þetta þýðir, að Ford lítur ekki á
hljóðritanirnar, sem persónulega
eign Nixons, eins og lögmenn for-
setans fyrrverandi hafa haldið
fram.
á hafi, en Island er aðili að
einni þeirra ásamt 9 öðrum
ríkjum: Kanada, Fiji,
Ghana, Gyuana, Inglandi,
Iran, Nýja-Sjálandi Filips-
eyjum og Spáni.
Gunnar benti á, að aðild íslands
að þeirri tillögu sýndi áhuga Is-
lendinga á mengunarvörnum á
hafi, enda hefðu þeir þegar árið
1968 lagt fram fyrstu ályktun um
það efni, sem þáverandi undir-
búningsnefnd hafsbotnsnefndar-
innar hefði samþykkt.
Gunnar Schram sagði ljóst, að
ennþá bæri mikið á milli skoðana
hinna ýmsu sendinefnda á því
hvernig heildarsamþykkt um um-
hverfisvernd á hafi skyldi upp-
byggð, en markmiðið hlyti að vera
að finna málamiðlun og með það í
huga vildi hann gera athugasemd-
ir við þrjú atriði.
í fyrsta lagi: Innan 200 mllna
efnahagslögsögunnar yrði að
finna jafnvægi milli hagsmuna
viðkomandi strandrikis og þeirra
ríkja, sem hefðu skip 1 siglingum.
Strandriki ætti að hafa fullan rétt
til að setja lög og reglur um meng-
unarvarnir innan efnahagslögsög-
unnar, en til þess að valda ekki
truflunum á siglingum yrði að
byggja slfkar reglur á viður-
kenndum alþjóðlegum venjum og
— sagði Gunnar
Schram í ræðu
í Caracas
reglum. Því ætti strandríki ekki
að hafa vald til þess t.d. að setja
strangari reglur um gerð skipa en
viðurkenndar væru almennt
nema þar sem sérstök siglinga-
hætta væri fyrir hendi.
1 öðru lagi: íslendingar telja, að
það væri óviðunandi frávik frá
grundvallarreglum um fullveldis-
rétt strandríkis yfir efnahagslög-
sögu sinni ef það hefði ekki vald
til þess að framfylgja mengunar-
varnarreglum, alveg eins og það
hefur rétt til að fylgja eftir efna-
hagslegri lögsögu sinni á svæðinu.
Hins vegar yrði að leggja áherzlu
á, að strandriki forðaðist i hví-
vetna óþörf afskipti af löglegum
athöfnum á hafi.
NOKKUÐ villandi fyrirsögn
var á forsfðu Morgunblaðsins f
gær. Hljóðaði fyrirsögnin: Nix-
on stefnt fyrir rétt. Hér er auð-
vitað ekki átt við það, að honum
verði stefnt sem sakborningi
vegna aðildar sinnar að Watcr-
gatemálinu. Engin ákvörðun
hefur enn verið tekin um það
hvort forsetinn fyrrverandi
verði leiddur fyrir rétt, en þá
ákvörðun mun Jaworski dóm-
ari taka innan skamms. Eins og
fram kom f fréttinni var aðeins
um það að ræða, að Nixon yrði
kallaður sem vitni í málinu
gegn fyrrverandi aðstoðar-
manni sfnum, Ehrlichman.
Þriðja atriðið, sem Gunnar
Schram gerði athugasemd við,
varðaði bótaskyldu og tjón en um
þá þætti sagði hann, að ekki ynn-
ist tími til að ræða f smáatriðum
hér í Caracas.
Hann lét í ljós þá von, að sam-
komulag gæti náðst um það
grundvallaratriði, að ríki skyldu
teljast ábyrg fyrir tjóni, sem til
þeirra mætti rekja á svæðum, sem
heyrðu undir lögsögu annarra
ríkja. Ennfremur, að öll ríki
skyldu bera ábyrgð á því að
tryggja að starfsemi, er heyrði
undir þeirra stjórn, ylli ekki tjóni
á umhverfi annarra ríkja. Svæðið
utan lögsögu væri sérstakt vanda-
Framhald á bls. 23
Landluktum Afríkuríkjum boðinn
aðgangur að 200 mílum strandríkja
Caracas, 16. ágúst.
Frá Margréti R.
Bjarnason.
ÞÖTT tslendingar hafi haft
samstöðu með vanþróuðu
rfkjunum á hafréttarráðstefn-
unni hér hefur Afrfkurfkjun-
um ekki tekizt að samræma
stefnu sfna fyllilega eins og
fram kom f samtali mfnu við
Hans G. Andersen sendiherra f
vikunni.
Þar stangast sérstaklega á
sjónarmið strandrfkja og land-
luktra rfkja varðandi aðild
landluktu rfkjanna að nýtingu
auðlinda f efnahagslögsögu
strandrfkjanna.
Eg ræddi við forseta Afrfku-
rfkjahópsins, Amadou Cisse,
sendiherra Senegal, en hann er
fastafulltrúi lands sfns hjá
Sameinuðu þjóðunum f Genf og
formaður sendinefndar
Senegal hér f Caracas.
Hann sagði, að það skipti að
sjálfsögðu meginmáli fyrir
Afríkuríkin að fá viðurkennda
2C0 mílna efnahagslögsögu og
væri einkar uppörvandi, að
bæði Bandarikin og Sovétríkin
hefðu snúizt á þá sveifina. Þó
væri sá hængur á, að þessi ríki
vildu skuldbinda strandríki til
þess að leyfa öðrum þjóðum að
veiða innan efnahagslögsög-
unnar þann afla, sem strandrik-
in sjálf gætu ekki nýtt, en það
litist Afrfkurikjunum ekki á.
Hins vegar væru þau reiðu-
búin til milliríkjasamninga við
einstakar fiskveiðiþjóðir um
veiðiheimildir þeim til handa,
til dæmis á þeim grundvelli, að
þær greiddu fyrir veiðiheimild-
ir með þvf að aðstoða við upp-
byggingu fiskiðnaðar í strand-
ríkjum Afríku. Mætti hugsa
sér, að þær hjálpuðu Afriku-
mönnum til dæmis að koma
upp niðursuðuverksmiðjum og
lönduðu jafnvel einhverju af
afla sínum í viðkomandi strand-
rfki.
„Okkur er mjög í mun, að
hvers konar auðlindir innan
efnahagslögsögu verði þjóðum
okkar til hagsbóta," sagði Cisse.
Aðspurður um vandamál
Afríkurfkjanna vegna land-
luktu ríkjanna benti Cisse á, að
í Afríku væri fleiri slík ríki en í
öllum öðrum heimsálfum.
Hann sagði, að strandríkin
væru reiðubúin að veita land-
luktu rfkjunum jafnréttisað-
stöðu til fiskveiða innan efna-
hagslögsögu þeirra, en þau
teldu sig ekki geta gengið að
kröfum þeirra um hlutdeild í
nýtingu annarra auðlinda þar.
Hann sagði það von sína, að
landluktu ríkin létu sér þetta
lynda og að þetta mál yrði leyst
á næstav, ráðherrafundi Ein-
ingarsamtaka Afríku, er
væntanlega yrði haldinn f
febrúar 1975 f Addis Ababa. Þá
gæti staða Afríkuríkjanna
orðið sterkari á næsta fundi
hafréttarráðstefnunnar.
Sagði Cisse, að á sfðasta fundi
Einingarsamtakanna hefði
orðið samkomulag um að
tryggja landluktu rfkjunum
aðgang að hafi:
„Ég er þeirrar skoðunar, að
Afrikuríkin hafi gengið mjög
langt til móts við landluktu rfk-
in og miklu lengra en aðrir
rfkjahópar hafa gert. Þeir hafa
kannski viljað viðurkenna að
taka þurfi sérstakt tillit til
landluktu rfkjanna en ekki lýst
sig tilbúna til þess að skipta til
jafns með þeim lifandi auðlind-
um innan efnahagslögsögu —
eingöngu sagzt reiðubúnir til
tvíhliða eða svæðisbundinna
milliríkjasamninga. Strandrík-
in í Afrfku telja því ósann-
gjarnt, að landluktu rfkin þar
viðurkenni ekki og sætti sig
ekki við þær tilslakanir, sem
strandríkin hafa gert.“
Af hálfu strandríkjanna
sagði Cisse enn fremur, hefði
meðal annars verið færð sú rök-
semd gegn kröfu landluktu
rikjanna í umræðunum, að þau
mundu aldrei leyfa strand-
ríkjunum að nýta auðlindir
innan sinna landamæra. Benti
Cisse f þvi sambandi á, að sum
landluktu ríkin væru mjög
auðug af náttúrugæðum, svo
sem Zambía og Zaire (áður
Kongó), sem að vfsu væri ekki
alveg landlukt en teldist til svo-
nefndra landræðilega afskiptra
ríkja. „En landluktu rfkin vilja
eins og aðrir fá sem mest fyrir
sig út úr þessari ráðstefnu,"
sagði Cisse.
Aðspurður hvort fleiri lönd í
Afríku en Zambia ættu á hættu
að lokað yrði fyrir aðflutnings-
leiðir þeirra að hafi (stjórn
Rhódesíu hefur meðal annars
þjarmað óþyrmilega að Zambíu
að þessu leyti) sagði Cisse, að
það væru helzt Botswana og
Lesotho, sem væru alveg um-
lukt Suður-Afrfku. Hann
kvaðst þó þeirrar skoðunar, að
Suður-Afríkustjórn mundi ekki
valda þeim erfiðleikum.
„Suður-Afríkumenn eru svo
stjórnmálalega einangraðir, að
ég hugsa, að þeir gæti þess að
leyfa þessum löndum frjálsan
aðgang að hafi,“ sagði Cisse.
Aðspurður um andstöðu
Afríkuríkjanna við kröfu
ýmissa ríkja um yfirráð yfir
landgrunni utan 200 mílna
efnahagslögsögu (svo sem
Kanada, Argentinu o.fl.) sagði
Cisse, að Afríkuríkin hefðu
ekki eiginlega tekið endanlega
afstöðu f þvi máli. Einingar-
samtök Afríku hefðu forðazt að
ræða þetta mál en það gæti
komið til greina að sum ríki
Afríku vildu gera sams konar
kröfu — riki, sem hefðu stórt
og velafmarkað landgrunn, svo
sero Senegal, Guinea-Bissau,
Tanzanía, Madagaskar og fleiri.
Hann sagði, að þetta væri
undir ýmsu komið. í raun og
veru væri nauðsynlegt að
rannsaka landgrunn Afríku-
ríkjanna miklu nánar en gert
hefði verið — og alla vega
þyrfti gleggri skýringar á því
við hvaða endimörk ætti að
miða. „Væntanlega verður tek-
in afstaða til þessa máls á næsta
fundi Einingarsamtakanna og
hún fer eftir því, hvort við telj-
um okkur meiri hag í því að
styðja kröfu til yfirráða yfir
landgrunni utan 200 mílna eða
vinna gegn henni,“ sagði Cisse.
Ég vék þessu næst að stjórn-
un Alþjóðahafsbotnssvæðisins
og spurði Amadou Cisse álits á
þeim staðhæfingum, sem hér
hefur verið haldið fram af ýms-
um aðiljum, að sterk alþjóðleg
stjórnunarstofnun yrði svo
kostnaðarsöm, að hagur van-
þróuðu rfkjanna af nýtingu al-
þjóðahafsbotnssvæðisins yrði
þannig sýnu minni en af
stjórnunarstofnun, sem hefði
einungis það hlutverk að sjá
um leyfisveitingar og eftirlit.
Cisse sagðist þessu alveg sam-
mála og afstaða Afríkuríkja
væri sú að fallast ekki á slíkt
fyrirkomulag því það væri ger-
samlega útilokað að hafa eftir-
lit með framkvæmdum ef
þær væru í höndum fjölþjóð-
legra fyrirtækja. Afrfkurfkin
gætu hugsað sér samninga um
einstaka þætti starfseminnar
en þá því aðeins, að haldið yrði
uppi mjög sterku eftirliti. Van-
þróuðu ríkin teldu hag sínum
bezt borgið með því að koma á
sterkri yfirstjórn.
Aðspurður hvernig þau
hugsuðu sér skipulag og aðset-
ur slíkrar stofnunar sagði
hann, að Jamaica hefði þegar
boðizt til að hýsa stofnunina. I
stórum dráttum væri hún
þannig hugsuð, að annars vegar
væri þing allra aðildarríkja
Sameinuðu þjóðanna og hins
vegar stjórnarráð, sem yrði
nokkurs konar framkvæmda-
stjórn kosin af þinginu. Hann
sagði Afríkumenn leggja
áherzlu á, að allar meiriháttar
ákvarðanir yrðu teknar á þing-
inu þar sem vanþróuðu ríkin
yrðu sterkt afl.
Jafnframt sagði hann, að þeir
vildu fá sterka aðstöðu í stjórn-
arráðinu, ekki endilega meiri-
hluta, en það sterka aðstöðu, að
rödd þeirra heyrðist vel.
Neitunarvald sagði hann að
enginn ætti hafa.
Ég spurði Amadou Cisse að
lokum hvort hann hefði orðið
fyrir vonbrigðum með gang
ráðstefnunnar og hann svaraði:
„Við áttum von á þvf, að
starfið hér yrði erfitt, hags-
munirnir eru svo margir og
miklir og þeir stangast svo
geysilega á í mörgum tilvikum.
Afrikumenn eru á hinn bóginn
afar ánægðir yfir því að taka
fullan þátt í hafréttarráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna, en það er
f fyrsta sinn, sem þeir eiga þess
kost. Afríkuríkin voru ekki
með í Genf 1958 og 1959 vegna
þess, að þá voru flest þeirra
enn ekki orðin sjálfstæð ríki
eða þá rétt í þann veginn að fá
sjálfstæði.
Við erum bjartsýnir á, að haf-
réttarráðstefnunni eigi eftir að
Iánast að setja viðunandi haf-
réttarlög þar sem sérstakt tillit
verði tekið til hagsmuna van-
þróuðu rikjanna í heimínum.“
Viðtal við leiðtoga Afríku-
ríkja á hafréttarráðstefnunni